Önsöz

İKİ MEKTEBİN RESÛLÜLLAH’IN (SAA) SÜNNETİNE KARŞI TUTUMU

İKİ MEKTEBİN RESÛLÜLLAH’TAN HADİS NAKLEDEN RAVİLERE KARŞI TUTUMU

Ehl-i Beyt (a.s) Mektebi izleyicileri Resûlullah'tan (s.a.a) sonra dini öğretilerini On İki Ehl-i Beyt İmamlarından, Hilâfet Mektebi [Ehl-i Sünnet] izleyicileri ise bunu, aralarında bir fark gözetmeksizin Resûlullah'ın ashabından almışlardır.

Hilâfet Mektebi izleyicileri Resûlullah'ın ashabının tümünü adil bilmekte, Ehl-i Beyt Mektebi izleyicileri ise Cemel'de Ali (a.s) ile savaşan Talha, Abdullah b. Zübeyr veya Sıffin'de ona karşı savaşan Muaviye ve Amr b. As veya Nehrevan'da ona kılıç çeken Zulhuveysara ve Abdullah b. Veheb gibi sahabileri merci olarak kabul etmemekte ve dinî öğretileri Ali'nin (a.s) düşmanlarından olan ravilerden, ister sahabeden olsun, ister tabiînden, ister tabiînin öğrencilerinden veya diğer tabakalardan olsun almamaktalar.

Oysa Buharı, Ehl-i Beyt İmamları izleyicilerinden binlerce muhaddisin kendisinden binlerce hadis rivayet ettiği Ehl-i Beyt Mektebi imamlarının altıncısı Cafer-i Sadık'-dan (a.s) bir tek rivayet bile nakletmemiştir! Oysa harici İmran b. Hittan'dan Buharî, Ebu Davud ve Neseî kendi sahihlerinde hadis rivayet etmişlerdir; bakınız İmran b. Hittan, Abdurrahman b. Mulcem'in Ali'yi (a.s) öldürmesini nasıl da övmüştür:

"Bu, takvalı birinden öyle bir vuruştur ki,

Bununla ancak Arş'ın sahibinin rızasını istedi.

Anlatarak öveceğim onu her an, sayacağım

Allah'ın katında, varlıklar içinde terazisi en ağır olan."

Veya Neseî kendi Sahih'inde, İmam Hüseyin'in katili Ömer b. Sa'd'dan rivayet etmektedir; oysa rical âlimleri onun hakkında şöyle yazmaktadırlar: «O, doğru konuşan bir kişidir; fakat Hüseyin b. Ali'yi (a.s) öldüren orduya komutanlık yaptığı için halk ondan nefret etmektedir.» Ehl-i Beyt Mektebi izleyicileri ise ona lanet yağdırmaktadırlar.

İKİ MEKTEBİN HİCRETİN BİRİNCİ ASRINDA RESÛLULLAH'IN HADİSLERİNİN YAZILMASI KONUSUNDA TUTUMU

Halifeler, Resûlullah'ın hadislerinin yazılmasını ve yayılmasını önlerken, Ehli Beyt Mektebi izleyicileri buna karşı çıkmış ve hadisleri yaymak için çok ciddi bir faaliyet başlatmışlardır. Bu iki hareket, Resûlullah'ın, hayatının son anlarında yanındakilere dönerek, "Bana bir kağıt getirin de, benden sonra asla sapmayasınız diye size bir şey yazayım." buyurması üzerine, "Resûlullah sayıklıyor!!" dedikleri andan itibaren baş gösterdi.[4] Buharî, İbn Abbas'tan rivayet ettiği hadiste, bu sözü kimin söylediğini açıklıyor:

«Resûlullah'ın ölüm vakti gelip çatınca, aralarında Ömer b. Hattab'ın da olduğu birkaç kişi hazretin evinde olduğu bir sırada, "Gelin benden sonra asla sapmamanız için size bir şey yazayım." buyurdu. Ömer, "Resûlullah'ı ağrı kuşatmış; sizin yanınızda Allah'ın Kitabı var; Allah'ın Kitabı bize yeter!" dedi.

Ömer'in bu sözü üzerine Resûlullah'ın emrini yerine getirme konusunda orada bulunanlar arasında ihtilaf yaşandı. Bazıları Ömer'in sözünü desteklediler. Sesler yükseldi ve kimin ne dediğinin anlaşılmadığı bir ortam oluştu. Bunun üzerine Resûlullah (s.a.a), "Dışarı çıkın! Benim yanımda birbirinize bağırmanız yakışmaz." buyurdu.»[5]

Ömer'in kendisi olayı şöyle anlatıyor: «Biz Resûlullah'ın yanında oturmuştuk. Kadınlarla aramızda bir perde vardı. O sırada Resûlullah şöyle buyurdu: "Beni yedi kırba suyla gusledin ve benden sonra asla sapmayasınız diye size bir şey yazmam için kâğıt kalem hazırlayın." Resûlullah'ın eşleri,[6] "Resûlullah'ın emrini yerine getirin" dediler. Ben karşı çıkıp: "Siz konuşmasanız daha iyi olur! Siz Resûlullah'ın eşleri o hasta olunca gözünüzden yaş çıkması için gözlerinizi sıkar; fakat hazret iyileşir iyileşmez yakasını tutarsınız." dedim. Bunun üzerine Resûlullah: "Onlar sizden daha iyidir!" buyurdu.»[7]

Bir rivayette şöyle geçer: «Resûlullah'ın eşlerinden Zeyneb, "Peygamberin size ne emrettiğini duymadınız mı?" dedi. Bunun üzerine oradakiler arasında tartışma başladı ve her taraftan anlaşılmaz sözler yükseldi. Peygamber (s.a.a), "Dışarı çıkın" buyurdu. Onlar dışarı çıkınca da hazret vefat etti.» (Tabakat-ı İbn-i Sa'd, c.2, s.244)

Bazı rivayetlerden, onların bu olaydan çok daha önceleri, Resûlullah hayattayken hadislerin yazılmasını engelledikleri anlaşılmaktadır. Abdullah b. Amr b. As şöyle diyor:

«Ben Resûlullah'tan duyduğum her şeyi yazıyordum; nihayet Kureyş muhacirleri beni bu işten alıkoyarak dediler ki: "Sen Resûlullah'tan duyduğun her şeyi yazıyorsun; oysa Resûlullah da bir beşerdir; öfkelendiği ve sevindiği zaman konuşmaktadır!" Onların bu sözünden sonra artık bir şey yazmadım ve konuyu Resûlullah'a aktardım. Hazret Parmağıyla mübarek dudağına işaret ederek şöyle buyurdu: "Yaz. Vallahi ondan haktan başka bir şey çıkmaz."»[8] Kureyş muhacirleri, Abdullah b. Amr b. As'la aralarında geçen konuşmada, bu tutumlarının nedenini dile getirmişlerdir. Aslında onlar, Abdullah'ın bir veya birkaç kişi hakkında Resûlullah'ın (s.a.a) hoşnutluğunu veya öfke ve nefretini açıklayan bir hadisi rivayet etmesinden endişeleniyorlardı.

BİRİNCİ ASRIN SONUNA KADAR RESÛLULAH’IN SÜNNETİNİN YAZILMAMASININ ENGELLENİŞİ

a- Ebu Bekir ve Ömer'in Döneminde

Zehebî bu konuda şöyle rivayet eder: Ebu Bekir, Resûlullah'ın vefatından sonra insanları toplayarak dedi ki: «Sizler Resûlullah'tan üzerinde ihtilaf etmekte olduğunuz hadisleri rivayet ediyorsunuz. Bu durumda sizden sonra gelecek olan insanlar onlar hakkında sizlerden daha fazla ihtilaf edeceklerdir. O halde hiçbir şekilde Resûlullah'tan bir şey anlatmayın. Kim de size soracak olursa deyin ki, bizimle sizin aranızda Allah'ın kitabı vardır. O kitabın helâllerini helâl, haramlarını haram bilin!»[9]

Tabakat-ı İbn Sa'd'da şöyle geçer: «Ömer b. Hattab'm hilâfeti döneminde, Resûlullah'ın hadisleri çoğaldı. İşte bu nedenle Ömer, herkesin Resûlullah'tan yazıp yanlarında bulundurdukları hadisleri getirmelerini istedi. Halk itaat ederek onları Ömer'in yanma götürdüklerinde tümünün yakılmasını emretti!»[10]

Hilâfet Mektebi hadis yazımının yanı sıra hadis rivayetini de yasakladılar.

Karaza b. Ka'b'tan şöyle rivayet edilmiştir: «Ömer bizi Irak'a gönderince, şehrin dışına kadar bize eşlik etti. Sonra, "Neden size eşlik ettiğimi biliyor musunuz?" diye sordu. "Bizi yolcu etmek ve onurlandırmak için" dedik. Ömer, "Bunun dışında bir sebebi daha var. Sizler öyle bir bölgenin insanlarına gidiyorsunuz ki Kur'an okuyuşları arı kovanının vızıltısı gibidir. Sakın Resûlullah'tan hadis naklederek onları bu işlerinden alıkoymayınız. Şunu iyi bilin ki bu konuda ben sizi sıkı bir şekilde gözetlemekteyim." dedi!

Karaza der ki:"Ben bu açık emirden sonra Resûlullah'tan hiçbir hadis anlatmadım"»

Bir başka rivayette şöyle geçer: «Karaza b. Ka'b -beraberindekiler- Kufe'ye girince, bize Resûlullah'ın hadislerini anlat! Dediler. Ama o, "Ömer bizi bundan alıkoydu"dedi!»[11]

Resûlullah'ın sünnetini yaymaktan sakınan sahabeler vardı. Şa'bî şöyle rivayet eder: «Ben bir buçuk veya iki yıl Abdullah b. Ömer'le birlikteydim; bu süre içerisinde ondan şunun dışında bir hadis duymadım. Saib b. Yezid rivayet etmiştir: Sa'd b. Ebi Vakas ile Mekke'ye gittik; dönüp Medine'ye gelinceye kadar ondan bir hadis bile duymadım.»[12]

Ve yine sahabe arasında halifelerin sünnetine muhalefet edip Resûlullah'm sünnetini rivayet eden, bu yolda tehdit, eziyet ve işkence edilen kişiler de vardı. Onlardan bazıları şöyledir: Abdurrahman b. Avftan şöyle rivayet edilir: «Ömer, ölmeden önce Abdullah b. Huzeyfe, Ebu Derda, Ebuzer ve Ukbe b. Amir gibi Resûlullah'm bazı ashabını dört bir yandan çağırarak onlara, "Resûlullah'tan her tarafa yaydığınız bu hadisler de nedir?" dedi. Onlar, "Yoksa bizi bundan engelliyor musun?" dediler. Ömer, "Hayır" dedi, "Yanımda kalın. Hayır vallahi; yaşadığım sürece benden ayrılmayın. Biz sizden daha bilgiliyiz; sizden alır, cevabını veririz." Onlar da Ömer ölünceye kadar onun yanından ayrılmadılar.»[13] Zehebî, Ömer'in şu üç kişiyi hapsettiğini rivayet eder: «İbn Mesud, Ebu Derdâ ve Ebu Mesud el-Ensarî. Ömer onlara dedi ki: "Resûlullah'ın hadislerini rivayet etmekte çok ileri gittiniz."»[14] Ömer, Sahabelere diyordu ki: «Resûlullah'tan hadis rivayet etmeyi azaltınız. Ancak kendisiyle amel edilenleri söyleyin!»[15]

Bu rivayet, Meğazi'de geçen, Kureyş'in, Abdullah b. Amr b. As'ı Resûlullah'tan (s. a.a) duyduğu her şeyi yazmasını engellemesi rivayeti ile uyum içerisindedir.

b- Osman'ın Hilafeti Döneminde

Osman, bu konuda daha da ileri giderek minberde şöyle diyordu: «Hiç kimsenin, Ebu Bekir ve Ömer döneminde duyulmayan bir hadisi rivayet etmesi caiz değildir.»[16]

Böylece Daremî ve diğerlerinin getirdikleri şu rivayetin o döneme ait olduğu anlaşılmaktadır: «Ebuzer bir toplulukta oturuyordu. İnsanlar etrafını sararak ondan soru soruyorlardı. Bir adam gelip başında dikilerek, "Sen fetva vermekten men edilmemiş miydin?" dedi. Ebuzer başını kaldırıp adama baktı ve dedi ki: "Yoksa sen casusluk mu yapıyorsun? -Eliyle boynuna işaret ederek- eğer buraya kılıcınızı koysanız ve ben sizin infaz etmenizden evvel Resûlullah'tan duyduğum bir hadisi nakledecek vaktim olsa yine de bunu yapacağım."»[17] Ahnef b. Kays[18] da benzeri bir rivayette şöyle diyor.

«Şam'a gittiğimde Cuma namazı kılmak için mescide gittim. Orada bir adam gördüm, o hangi topluluğun yanına varacak olsa oradakiler yerlerini değiştiriyorlardı! Namazını çabukça kılıyordu. Yanma oturarak ona, "Sen kimsin?" dedim. "Ben Ebuzer'im" dedi. Sonra da bana, "Peki, sen kimsin?" diye sordu. Ben de Ahnef b. Kays olduğumu söyledim. Bunun üzerine, "Yanımdan kalk benden sana şer bulaşmasın" dedi. "Bana nasıl şer ulaştırırsın ki?"diye sorunca, dedi ki: Şu adam -Muaviye- habercisiyle, hiçbir kimsenin benimle oturmamasını haber saldı."»[19]

Ebuzer, egemen güçlere muhalefet etmesinden dolayı bir beldeden bir beldeye sürülmüş sonunda h. 31 'de Rebeze'de ölünceye kadar yalnız ve sürgün olarak yaşamıştır.

Bu olay Osman'ın hilafetinin ilk yarısına aittir; ancak Osman'ın güç ve ihtişamı kırılıp Aişe, Talha, Zübeyr, Amr b. As gibi önde gelen sahabeler ve tabiînin ileri gelenleri onun karşısında durup açıkça muhalefet edince, artık Resûlullah'ın (s.a.a) sünnetini rivayet etmek isteyenlerin karşısında bir engel kalmamıştı.

İşte bu nedenle, bu dönemde Resûlullah'ın hadislerinden bir kısmı rivayet edildi; ancak yine de rivayet edilen bu kısım hadisler Ali'nin (a.s) döneminde de yazılmadı. Sahabeler Ali'nin döneminde geçmişte ifşa etmeye cür'et edemedikleri ve daha fazla, önceleri yasaklanan hadisleri rivayet ettiler. Bunun üzerine ashap tarafından Resûlullah'tan rivayet edilen sünnetlerle ilk üç halifenin içtihatları arasında apaçık bir ihtilaf ortaya çıktı.

Bu, bazı örneklerdi... İlk üç halife Resûlullah'ın hadis ve sünnetinin yazımlamasını, anlatılıp yayılmamasının asıl sebebini dile getirmiyorlar ve bunu dolaylı yollardan yapmaya çalışıyorlardı. Onlar Muaviye gibi maksat ve amaçlarını açıkça dile getirmiyorlardı.

c- Muaviye'nin Döneminde

Taberî şöyle rivayet etmektedir: «Hicretin 41. yılında Muaviye, Muğire b. Şu'be'yi Küfe valiliğine atayınca, yanına çağırarak ona şöyle dedi: "Sana birçok şey hakkında tavsiyede bulunmak istiyordum. Fakat onların tümünü kendi iş becerine bırakıyor ve söylemiyorum. Ancak şunu hatırlatmadan geçemeyeceğim: Ali'yi kötülemekten ve hakkında çirkin şeyler söylemekten, Osman hakkında ise rahmet ve mağfiret dilemekten gaflet etme. Ali dostlarının kişiliğini kırmayı, Osman taraftarlarını ise yüceltmeyi ve onları kendine yaklaştırmayı unutma." Muğire, "Ben tecrübeli ve denenmiş biriyim; senden önce de başkaları için çalıştım ve bende bir kusur bulamadılar. Şimdi de övülmeye mi yoksa kınanmaya mı layık olduğumu anlamak için sen beni dene." dedi.

Muaviye, "Öveceğiz inşallah." şeklinde karşılık verdi.»[20]

Medainî, Ehdas adlı kitabında şöyle yazıyor: Muaviye, "Amu'l-cemaa"den (İmam Hasan'la -a.s- Muaviye'nin sulh yılı) sonra bütün valilerine ve amillerine şöyle yazdı:

«Ben, Ebu Turab'ın (Ali -a.s-) faziletiyle ilgili hadis rivayet edenlerden beriyim ve onları düşman bilmekteyim.» Muaviye'nin bu emri uygulanırken Küfe halkı büyük felaketlere uğradılar. Bu emir üzerine Hucr b. Adiy ve arkadaşlarının elleri bağlanarak boyunları vuruldu, Ruşeyd Haceri ve Meysem-i Temmar darağacına asılarak öldürüldü!

İşte bu şekilde Hilâfet Mektebi, sahabe ve tabiînin itiraz seslerini kursaklarında kestiler ve kendilerine karşı gelmeyi tasarlayanları ortadan kaldırdılar.

d- Israiliyat Kapısının Açılışı

Hilâfet Mektebi, Resûlullah'ın hadislerini nakletme kapısını kapatınca, Müslümanlar üzerine israiliyat kapılarını açtılar. Bu işe İslâm'ın yayılmasından sonra kendilerini Müslüman gösteren ve Resûlullah'tan sonraki halifelere yaklaşan Hıristiyan rahip Temimi Darî[21] ve Yahudi Ka'bu'l-Ahbar[22] gibi kişilerin inançlarım anlatmalarına müsaade etmekle başlandı! İlk önce Ömer, Temim-i Darî'nin Mescid-i Nebi'de haftalık Cuma namazından önce bir saat konuşma yapmasına müsaade etti. Fakat Osman kendi hilafeti döneminde bu konuşmayı haftada iki güne ve iki saate çıkardı!

Ömer, Osman ve Muaviye gibi halifeler Ka'bu'l-Ahbar'dan yaratılışın başlangıcı, kıyamet gününde vuku bulacak olaylar ve hatta Kur'an tefsiri ve diğer konular hakkında soru soruyorlardı! Enes b. Malik, Ebu Hureyre, Abdullah b. Ömer, Abdullah b. Zübeyr ve Muaviye gibi sahabeler ve tabiîn, Ka'b ve Temim-i Darî'den rivayet etmişlerdir!

İsrailiyatın nakli bu iki Yahudi ve Hıristiyan alimiyle ve onların öğrencileriyle sınırlı değildir; onlarla birlikte ve hatta onlardan sonra diğer bir grup da bu işi sürdürmüş -bunları masalcı olarak niteleyip mescitten dışarı çıkaran- Emirü’l-Müminin Ali'nin (a.s) kısa süren hükümeti hariç, Abbasiler'in hilafetine kadar faaliyet göstermişlerdir!

Bunlar Hilâfet Mektebi'nde İslâmi düşünce tarzında ve Müslümanların inançlarında çok ciddi bir etki bırakmış, İslâm'da İsrailiyat kültürünün baş göstermesine neden olmuş ve belli bir yere kadar İslâm'ı kendi dinlerine benzetmeyi başarmışlardır. Allah'ın cisim olduğuna, peygamberlerin günah işlediklerine inanmak, yaratılış ve kıyamet hakkında özel algılamalar ve diğer israiliyat... Hilâfet Mektebine buradan sızmıştır.

Bunların, Ümeyyeoğulları, özellikle de Muaviye'nin hükümeti döneminde nüfuzları oldukça genişledi; öyle ki Muaviye'nin kendisi, kâtibi Sircan[23], özel doktoru İbn Esal[24], saray şairi Ahtel[25] gibi bir grup Hıristiyan’ı kendine sırdaş edinmiş ve onlarla düşüp kalkıyordu. Açıktır ki bunlar Emevî Hanedanının saray erkânı olurken Hıristiyan inanç, adap ve gidişatlarını terk etmemiş, onları kendileriyle birlikte hilâfet sarayına götürmüşlerdir.

Ayrıca, Muaviye'nin başkenti Şam, daha önce halkı Hıristiyan olan Doğu Rum'un (Bizans) başkenti sayılmakta olup Hıristiyan dünyasında köklü ve asil bir medeniyete sahipti ve yeni Müslüman olan Muaviye ise vali olarak böyle bir ortama girmişti.

Muaviye, kılıç zoruyla İslâm dinini kabul etmek zorunda kalan ve Müslüman olduğu son ana kadar İslâm ve İslâm maarifiyle savaşan kabile cahiliyeti ocağında dünyaya gözlerini açmış biriydi. O, böyle bir ortamda yetişmiş, nam ve ün kazanmış ve yaşlandıktan sonra Mekke Müslümanlar tarafından fethedilince oradan Medine'ye ve kabile cahiliyetinden İslâm dünyasına ayak basmıştı.[26] O, en azından İslâmî bir renge bürünmemiş ve tarihte büyük bir medeniyete sahip olan Bizans ortamında etki bırakıp onu İslâm'a çekebilmek için ilâhî kanunlarla tanışmak amacıyla Medine'nin İslâmi toplumunda da pek fazla kalmamıştı; aksine, Şam'daki Bizans ortamından etkilenen Muaviye'nin kendisiydi.

İşte bu nedenle Muaviye, arzu ve emelleri karşısında engel oluşturan tamamen İslâmî bir kültür ve renge sahip olan Ebuzer, Ebu Derdâ gibi sahabeleri ve Kûfeli Kur'an karilerini[27] kendi hükümet ortamından uzaklaştırıyordu.

Bütün bunlar, Muaviye'nin iş başına geldiği andan itibaren Hilâfet Mektebi'ne Ehl-i Kitabın düşünce ve kültürünü sokan etkenlerdir. Bu etkenlerin, bu mektepte ne kadar etki bıraktıklarının anlaşılması için bugüne kadar hiçbir inceleme yapılmamıştır.

Ayrıca, cahiliye yapısına sahip olan Muaviye kabile taassubu örf ve ananelerine oldukça bağlı olup onları korumaya ve canlı tutmaya özen gösteriyordu.[28]

Ve yine o, girişimlerinde başka hedefleri amaçlıyordu. Hilâfeti kendi ailesinde miras hâline getirmek, karşısında yer alan ve sürekli Resûlullah'ın (s.a.a) siret ve gidişatını başına kakan muhaliflerinin güç ve kudretlerini yok etmek onun amaçladığı hedeflerdendi. O, bu cahiliye hedef ve emellerine ulaşmak için bir şeyler yapmak ve bir çare bulmak zorundaydı; işte bu nedenle Amr b. As, Semure b. Cundeb, Ebu Hureyre gibi dininde gevşeklik ve nefsinde zaaf olan kişilerden yardım istedi. Onlar da Muaviye'nin bu isteğine olumlu karşılık vererek onu hedeflerine ulaştırmak, yolu üzerindeki engelleri kaldırmak için Resûlullah'ın (s.a.a) adına hadisler uydurup yaydılar! Örnek olarak, Medainî'nin "Ehdas" adlı kitabında kaydetmiş olduğu şu konuya dikkat edin: Muaviye, Amu'1-Cemaa'dan sonra valilerine yazdığı bir genelgede onlara şöyle bildirdi: «Ben, Ebu Turab (Ali -a.s-) ve ailesinin fazileti hakkında konuşan ve bu konuda bir hadis rivayet eden kimseden beriyim; onların can ve malları güvende değildir...» Yine şöyle yazdı: «Osman taraftarlarını ve onu sevenleri arayıp bularak onlara ilgi gösterip bağışta bulunmalarını emredin; onun faziletiyle ilgili hadis rivayet edenleri kendinize yaklaştırıp ihsanda bulunun. Onların rivayet ettiği şeyi, kendisinin, babasının ve aşiretinin ismini yazıp bana gönderin.»

Onlar da Muaviye'nin emrini yerine getirdiler; böylece Osman'ın faziletiyle ilgili rivayetler her şehirde arttıkça arttı. Çünkü Muaviye bu hizmet karşısında onları elbise, parça ve diğer istekleriyle ödüllendirerek kendine yaklaştırıyor, rivayet ettikleri hadisleri halk arasında yayıyordu! İşte bu nedenle dünyaperest kişiler mal ve makama ulaşmak için Osman'ın fazileti ile ilgili aslı olmayan hadisler uydurmada birbirleriyle yarıştılar!

Bu rekabet meydanında Muaviye'nin valilerinden birinin yanına gidip Osman'ın faziletinde bir rivayet naklederek eli boş geri dönen kimse yoktu! Böyle yapanların ismi hakim düzene en yakın kişiler arasında kaydediliyor ve diğerleri hakkında aracılığı kabul ediliyordu. Nihayet Muaviye başka bir genelgesinde valilerine şöyle yazdı:

«Osman hakkında çok hadis nakledildi; bütün şehir ve diyarlarda insanların diline düştü. Şimdi bu genelgem elinize ulaşınca halktan "sahabe ve ilk iki halife hakkında" becerebildikleri kadar hadis rivayet etmelerini, Ebu Turab (İmam Ali) hakkında nakledilen her hadisin karşısında diğer sahabeler hakkında hadis uydurup bana getirmelerini isteyin. Bunun benim yanımda ne kadar sevimli olduğunu ve gözümü aydınlattığını, bunun Ebu Turab ve Şiîlerine karşı en güçlü delil olduğunu ve onlar için Osman'ın faziletlerini yaymadan daha acı olduğunu unutmayın!»

Muaviye'nin bu emri sokak sokak halka okunarak duyuruldu. Bu emir sonucu, ashabın faziletinde birçok rivayetler uyduruldu; bu yolda büyük bir çaba sarf edildi. Hatta minberlerde anlatıldı, oradan da medreselerin öğretmenleri alarak çocuklara ve kölelere öğrettiler. Onlar da Kur'an'ı öğrenir gibi bu uydurma rivayetleri öğrendiler; hatta kızlarına, kadınlarına, hizmetçilerine ve çevrelerindeki kişilere de anlattılar bu olay uzun zaman böyle devam etti. Böylece uydurma hadisler ve iftira, tam anlamıyla yaygınlaştı. Kadılar, fakihler ve valiler bu uydurma hadisler üzerine fetva verdiler.

Bu arada alçak, şahsiyetsiz; ama takvalı ve dindar görünen riyakâr kariler bu zor imtihana diğerlerinden daha fazla tâbi tutuldular. Çünkü görünümü insanları aldatan vali ve yöneticilere yaklaşarak onların bahşiş ve bağışlarından yararlanmak, mal, makam ve mevki edinmek için çok sayıda hadisler uydurup Muaviye ve valilere götürdüler; bu konuda tüm çabalarını harcadılar; nihayet bu uydurma hadisler yalan ve iftirayı reva görmeyen dindarların da eline geçti. Onlar bu hadislerin tümünü kendilerine göre doğru olduğu düşüncesiyle onları yaymaya çalıştılar. Eğer onların uydurma ve yalan olduklarını bilselerdi, kesinlikle kabul etmez ve onları ağızlarına bile almazlardı.[29] İbn Ebi'l-Hadid, Muaviye'nin, istediği konularda hadis uydurmaları için kiraladığı[30] sahabe ve tabiînden bir grubun ismini kaydetmiştir.[31] Sonra bu uydurma hadislere Resûlullah'ın (s.a.a) sünneti adını verdiler. Vay bu hadisleri inkâr eden, iman edip doğrulamayanın haline![32]

e-Ömer b. Abdulaziz'in Döneminde

Ömer b. Abdulaziz, Medine halkına şöyle yazdı: «Resûlullah'ın hadislerine dikkat edin ve onları yazın; ben, bu ilmin, ilim sahiplerinin ölmesiyle yok olmasından endişeleniyorum.» İbn Şehab ez-Zührî, hicri birinci yüz yılda Ömer b. Abdulaziz'in emriyle hadis yazmaya girişen ilk kişidir.[33] Fakat h.101 yılında halifenin zehirlenerek öldürülmesi nedeniyle onun bu işi tamamlanmadı ve yazdığı hadisler de yok olup gitti.

İbn Hacer'in, bu konuda Ebu Bekir b. Muhammed b. Amr b. Hazm'ın (61.117) biyografisinde kaydettiği rivayet özetle şöyledir: «Ömer b. Abdulaziz İbn Şehab'a bir mektup yazarak Resûlullah'ın hadislerini bir araya toplamasını emretti. Fakat İbn Şehab'ın ölümünden bir süre sonra oğlu: "Babamın yazdıkları yok olup gitti." dedi.»[34] İbn Şehab dışında, hadisleri toplayıp yazanlar da vardı; fakat onların yazdıkları da yok olup gitti.

Nihayet Abbasî halifelerinin ikincisi Mansur hilafete geçince, ulemayı hadisleri toplamaya teşvik etti. Zehebî, h.143. yılın olaylarını anlatırken bu konuda şöyle yazıyor: «Bu yılda İslâm uleması hadisleri, fıkıh ve tefsiri yazmaya koyuldular. İbn Cureyc Mekke'de kendi eserlerini yazdı; Said b. Ebi Arûbe, Hammad b. Seleme ve diğerleri Basra'da hadisleri yazmaya başladılar. Evzaî Şam'da kendi kitabını, Malik de Medine'de Muvatta'sını yazdı. İbn İshak "Meğazî" kitabını, Muammer Yemen'de, Ebu Hanife ve diğerleri Kufe'de fıkıh ve kendi görüşlerini yazdılar. Süfyan-i Sevrî "el-Câmi" kitabını yazdı. Ondan kısa bir süre sonra Haşim de kendi kitaplarını derledi. Mısır'da, Leys ve İbn Luhey'a yazmaya başladılar ve yine İbn Mübarek, Ebu Yusuf ve İbn Veheb de yazmaya koyuldular. Böylece din kitaplarının yazılışı ve onların çeşitli bölümlere ayrılması çoğalmaya başladı. Çok sayıda Arapça lügat ve tarih kitapları yazıldı. Hâlbuki daha önce ileri gelen ulema kendi hafızalarına veya ellerindeki doğru yazılmayan küçük yazılara müracaat ederek konuşuyorlardı. Allah'a şükür böylece ilim edinmek kolaylaştı; ezberlemek ve akla yerleştirmek metodu gittikçe azaldı; bundan dolayı tüm işleri elinde bulunduran Allah'a hamdolsun.»[35] Suyutî de bu konuyu "Tarihu'l-Hulefa" (s.261)'de ondan nakletmiştir. Yine Mevsuatu'l-Fikhi'l-İslâmî'de şöyle geçmiştir: «Mansur-i Devanikî, hicretin 143. yılında hac yapınca, Malik'i "Muvatta" kitabını yazmaya teşvik etti. Mansur ve valileri ulemayı telif ve yazmaya teşvik ediyorlardı; bunun üzerine İbn Cureyc, İbn Arûbe, İbn Uyayne, diğer fakihler ve öğrencileri çeşitli kitaplar telif ettiler.»[36] Bizim burada kaydettiklerimiz, bu tarihten önce de hadis yazıldığını bildiren rivayetlerle, örneğin, Abdullah b. Amr b. As'ın "es-Sahifatu's-Sadıka" veya tabiînden Zührî'nin hadis alanında ayrı bir kitabı olduğunu bildiren rivayetlerle çelişmemektedir. Çünkü bu gibi kitapların sadece isimleri, hadis yazılımına izin verilen asrın ulemasına ulaşmıştır, kendileri değil.

Mansur-i Abbasî'nin döneminde, Hilâfet Mektebinde muhaddisler aynı zamanda Resûlullah'ın sünneti karşısında halifelerin içtihatlarını teyit olarak rivayet edilen şeyleri de yazdılar! Yine hadis diye bir takım israiliyatı da kaydetmişlerdir.[37]

Elbette bu arada Muaviye'nin hilafeti döneminde, hadis uydurma girişiminden sonra ve halifelerin siyasetini teyit etmek için uydurulan çelişkili hadisler de bulduk.

f- Birbiriyle Çelişkili İki Hadis Nasıl Meydana Geldi?

Muaviye'nin hilafeti döneminde Resûlullah'ın hadisleri arasında rivayet edilen ve o hazretin sünnetinden sayılan hadislerin şu hadislerden ibaret oldukları sanılmaktadır: Sahih-i Müslim, Sünen-i Daremî ve Sünen-i Ahmed b. Hanbel'de Resûlullah'tan şöyle nakledilir: «Benden bir şey yazmayın; benden Kur'an dışında bir şey yazan onu yok etsin!»[38]

«Resûlullah'tan sözlerini yazmak için izin istediler; fakat hazret izin vermedi!»[39]

Zeyd b. Sabit'ten: «Resûlullah bizi hadislerini yazmaktan alıkoydu ve bizim yazdığımız hadisleri yok etti.»[40] Ebu Hureyre'den: «Biz Resûlullah'tan (s.a.a) duyduklarımızı yazıyorduk. O sırada hazret yanımızdan geçerken, "Ne yazıyorsunuz?" diye sordu. Biz, "Sizden duyduklarımızı" diye cevap verdik. Hazret, "Kur'an karşısında bir kitap mı?!" dedi. "Bizim sizden duyduklarımızdır!" dedik. Bunun üzerine Resûlullah şöyle buyurdu:

"Allah'ın Kitabı'nı yazın, yalnız Allah'ın Kitabıyla uğraşın; Allah'ın Kitabı karşısında başka bir kitap mı yazıyorsunuz?! Yalnız Allah'ın Kitabı'nı yazın."

Resûlullah'ın bu buyruğu üzerine yazdığımız şeyleri bir yere toplayıp yaktık.»[41]

Eğer bu gibi hadisler doğru ise, bu durumda Müslümanların, tüm İslâm kaynaklarını ve Sahihler, Müsnetler, Sünenler, tefsirler ve siretler gibi Resûlullah'ın hadislerini içeren kitapları toplayıp yakmaktan başka bir vazifeleri yoktur! Ve eğer böyle bir şey yapılacak olursa, kim bilir İslâm dininin kanun ve kurallarından geriye ne kalır?!

Hayır, kesinlikle doğru değil bu; Resûlullah böyle bir şeyi ağzına bile almamıştır; aksine Veda haccı'nda Mina'da şöyle buyurdu: «"Allah, sözlerimi duyup öğrenen ve onları duymayanlara ulaştıran kişiyi mutlu etsin. Nice fıkıh taşıyanlar var ki onu kendilerinden daha bilgine taşır»[42] Resûlullah şöyle buyurur: «"Allah, bizden hadis duyan ve onu duyduğu gibi başka birine ulaştıran kişiyi mutlu kılsın. Nice kendisine ulaştırılan var ki anlayışı onu duyandan daha iyidir! "[43] "Hazır olan olmayana duyursun; nice hazır olanlar var ki onu kendisinden daha iyi anlayana ulaştırır.»[44] «Resûlullah, üç defa, "Allah'ım! Halifelerime rahmet et; Allah'ım! Halifelerime rahmet et; Allah'ım! Halifelerime rahmet et." buyurdu. "Ya Resûlullah! Sizin halifeleriniz kimlerdir?" diye sorduklarında,

"Benim peşimden gelip hadis ve sünnetimi ezberleyenlerdir." buyurdu.»[45] Buharı, "İlim" kitabında şöyle yazıyor: «Yemen halkından bir kişi Resûlullah'ın hadisini duyunca, "Ya Resûlullah! Onu benim için yaz." dedi. Bunun üzerine "Bunu falanca için yazın." buyurdu. »[46]

Hal böyleyken şu soruyla karşılaşmaktayız: Yukarıda zikredilen sahih hadislerde geçtiği gibi Resûlullah halkı hadislerini yazıp yaymaya teşvik ve emretmişse, Resûlullah'ın hadisleri yazmayı yasakladığını bildiren hadisler nasıl rivayet edilmiştir?

Bu sorunun cevabı şudur: Resûlullah'ın hadislerinin yazılmasını engelleyen Kureyş'in yani Muhacirlerin, o hazretin vefatından önce de vasiyetinin yazılmasını engellediklerini görmekteyiz; Resûlullah'ın vefatından sonrada ikinci halife var gücüyle hazretin hadislerinin yazılmasını engelledi yazılan hadisleri de bir araya toplayarak yaktı. Medine'de buna karşı çıkan sahabeleri tutukladı. Osman b. Affan da onun bu metodunu sürdürdü. İşte bu yüzden bir grup sahabenin hâkim gücü takip etmesi tamamen doğal bir şeydir. Ve yine sahabeden Ebuzer gibi[ler] bu harekete karşı çıkarak Resûlullah'ın hadislerini yaydıklarını ve bundan dolayı ıstırap ve şiddete maruz kaldıklarını görmekteyiz.

Ali (a.s) Resûlullah'ın hadislerinin yazılmasını kendi hilafeti döneminde teşvik etmiştir; Ali ibadet mihrabında şehadet şerbetini içtikten sonra Muaviye hilafete geçince yayılmasını istemediği Resûlullah'ın hadislerinin yazılmasını engellemesi çok zordu. Dolayısıyla emellerine ulaşmak için bazı kişilerin düşüncelerinden yardım almak zorundaydı. İşte bu nedenle kendi taraftarlarından yardım aldı; onlar da onun hükümeti döneminde, Resûlullah'ın hadislerinin yazılmasını engellediği doğrultusundaki -uydurma- rivayetleri yaydılar ki bu da Resûlullah'ın hadislerinde çelişki görünmesine neden oldu. Tıpkı Resûlullah'ın «Benim hadislerimi yazın.» rivayeti karşısında nakledilen, «Benim hadislerimi yazmayın.» hadisi gibi. Evet, Resûlullah'tan böyle çelişkili rivayetler nakledilmiştir.

Dolayısıyla, birbiriyle çelişkili hadislerle karşılaştığımızda, "zamanın hâkim gücünün siyasetleriyle bağdaşan" hadisleri kabul etmememiz yeterlidir.

Şunu da söyleyelim ki, hadis rivayet ve naklinin yasaklanmasının yegane sebebi, "Müslümanlar arasında Ali'nin (a.s) faziletlerinin yayılmasını engellemekti." Bu iş özellikle halkı Cuma hutbelerinde Müslümanların minberlerinde Ali'ye lanet etmeye zorlayan Muaviye'nin hilafeti döneminde yapıldı. Daha önce, Muaviye açısından hükümet ve yönetim siyaseti, halkın dikkatini Ehl-i Beyt Mektebi'nden Hilâfet Mektebi'ne çevirmeyi gerektiriyordu. Nitekim onun, Müslümanların imam ve rehberleri hakkındaki görüşlerini değiştirmeye çok ihtiyacı vardı. Çünkü Müslümanlar, önderlik için Resûlullah'ı mükemmel örnek biliyorlardı ve o hazretin varlığı onlar için insanın varabileceği kemalin timsaliydi; o günah işlemez ve heveslerinin isteği doğrultusunda hareket etmezdi.

Bu sebepler sapık kişiler dışında Müslümanları Muaviye'yi izlemekten ve onu imam ve önder olarak ve daha kötüsü, sürekli sarhoş olup gününü Allah'a karşı günah işlemekle geçiren Yezid gibi bir kişinin veliahtlığını kabul etmekten alıkoyuyordu.

İşte bu nedenle Muaviye, Müslümanların görüşünü Resûlullah (s.a.a) gibi apaçık bir örnekten saptırmak zorundaydı. Dolayısıyla onun emriyle Resûlulullah'ın bazı eşleri ve sahabenin bir kısmının dilinden o hazreti, Yezid ve Muaviye gibi nefsanî heveslerini izleyen bir kişi olarak tanıtan hadisler uydurdular![47]

Bunun yanı sıra, Ehl-i Kitap ulemasının geçmiş peygamberlerden yalan rivayetler naklederek Müslümanlar arasında yaydıkları israiliyat, kendine göre Muaviye'nin hedeflerini teyit eden apaçık delillerdi. Ayrıca, Resûlullah'ın hadislerinin yazılmasının engellenmesi ve o hadislerin ravilerinin hafızalarında bulundurduklarına güvensizlik, suyu daha bir bulandırıp şartları daha da zorlaştırdı, israiliyat ve uydurma rivayetleri Resûlullah'ın gerçek rivayetleriyle iyice karıştırdı! Böylece Muaviye'nin hükümeti döneminde onun isteğiyle Hilâfet Mektebi'nde resmi İslâmî düşünce değişik bir görünüm kazandı ve o zamandan itibaren bu düşünce tarzı Hilâfet Mektebi'nde resmi İslâm sayıldı! Böyle bir İslâm'a karşı gelenler ise dışlanıp uzaklaştırıldı. Muaviye'nin planladığı bu resmî İslâm veya İslâmî düşünce günümüze kadar hayatını sürdürdü.

SÜNNET VE HADİSE YÖNELİK ON ÇEŞİT GİZLEME VE TAHRİF

Emirü'l-Müminin Ali'nin (a.s) "Vasi" lakabıyla meşhur oluşu, Hilâfet Mektebi'nin siyasetiyle çeliştiğinden bunu inkâr edip, bu alandaki nasları gizlemek yolunda oldukça çaba harcadılar. İlk önce Ümmü'l-Müminin Aişe güçlü bir propagandayla İmam Ali'nin "vasi" lakabıyla meşhur olmasına karşı mücadeleye girişip bunu tamamen inkâr etti. Ondan sonra da Hilâfet Mektebi mensupları asırlar boyunca çeşitli şekillerle İmam Ali'nin (a.s) bu meşhurluğuna karşı saldırılarına devam ettiler. Hilâfet Mektebi'nin bu alanda yaptığı en önemli hareketlerden biri, vasiyet hakkındaki nasları gizlemekti. Öyle ki her araştırmacı, gerek vasiyet alanında, gerekse diğer alanlarda genel olarak halifelerin siyasetine aykırı olan nasların gizlenmesini çok acı ve yürek yakıcı bir şey olarak bulacaktır.

On Çeşit Gizleme (önemliden en önemliye doğru)

1- Resûlullah'ın (s.a.a) sünnetinin hadisinin bir bölümünü silip onun yerine anlaşılmaz bir söz yerleştirme.

2- Silindiğine işaret ederek sahabenin siretinden rivayetin tamamını silme.

3- Resûlullah'ın sünnetinden hadisin anlamını tevil etme.

4- Silindiğine işaret etmeden sahabenin sözlerinden bir bölümünü silme.

5- Silindiğine işaret etmeden Resûlullah'ın sünnetinden rivayetin hepsini silme.

6- Resûlullah'ın (s.a.a) hadisinin yazılmasını engelleme.

7- Resûlullah'ın (s.a.a) sünnetinin rivayetleriyle râvilerini ve hâkim gücü eleştiren kitapları aşağılama.

8- Kitaplarla kütüphaneleri yakma.

9- Sahabenin siretinin rivayetinin bir bölümünü silip onu tahrif etme.

10-Nebi'nin doğru sünneti ve ashabın sahih sireti yerine yalan rivayetler uydurma.

1-Hadisinin Bir Bölümünü Silip Onun Yerine Anlaşılmaz Bir Söz Yerleştirmek

"En yakın akrabanı uyarıp korkut." (Şuarâ, 214) tefsirinde, Resûlullah'ın Hâşim Oğulları'nı İslâm'a davet ettiğini nakleden rivayette Taberî ve İbn Kesir'in yaptıkları gibi. Bu ikisi, Resûlullah'ın o toplantıda İmam Ali hakkında buyurduğu, "O sizin aranızda benim vasim ve vezirimdir." cümlesini atmış, bunun yerine "şöyle ve böyle" kelimelerini koymuşturlar; hâlbuki bu belirsiz bir ifade olup hiçbir şeyi anlatamamaktadır.

Buharî'nin kendi Sahih'inde, Abdurrahman b. Ebu Bekir'in rivayetinde sahabenin siretine yaptıkları da bunlardandır. Buharî, Abdurrahman'ın Mervan'a ne söylediğini nakletmeyip onun yerine, "Abdurrahman bir şey dedi." diye yazmıştır! Abdurrahman'ın sözünü belirsiz ve kapalı olarak "bir şey" diye tabir etmiştir! Ayrıca Ümmü'l-Müminin Aişe'nin, Mervan'ın babasının hükmü hakkında Resûlullah'tan rivayet ettiği şeyi silmiştir![48]

Yine bu gizlemelerden biri... Taberî ve İbn Hişâm şöyle yazarlar:

«Kureyş'in, ticaret kervanını korumak için hareket ettiğini Resûlullah'a (s.a.a) haber verdiklerinde, Resûl-i Ekrem bunu ashaba açarak onlarla müşaverede bulundu. Bunun üzerine Ebu Bekir kalkarak güzel bir konuşma yaptı! Sonra Ömer kalkarak o da güzel bir konuşma yaptı! Daha sonra Mikdad b. Amr kalkarak şöyle dedi: "Ya Resûlullah! Allah Tealâ'nın sana emrettiğini yap, biz de senin yanındayız. Vallahi biz, İsrail Oğulla-rı'nın Musa'ya söyledikleri 'Sen ve Rabbin git, ikiniz savaşın. Biz burada duracağız!' sözünü söylemeyiz; aksine sen ve Rabbin onların üzerine gidin, biz de sizin yanınızda onlarla savaşırız..." Resûlullah Mikdad'ı tebrik ederek hakkında hayır duada bulundu.»

Ve Sa'd b. Muaz el-Ensarî'nin Resûlullah'a verdiği cevapta şöyle geçer:

«Ya Resûlullah! Sen nasıl istersen ve uygun görürsen öyle davran; biz de seninle birlikteyiz. Gerçekten seni peygamber gönderene and olsun ki bize denizin derinliklerine girmeyi emredersen, seninle birlikte denizin derinliklerine gireriz ve bizden hiç kimse itaatsizlik etmez. Daha sonra Sa'd'm sözlerinin Resûlullah'ı memnun ettiğini yazar.»

Dikkat ediniz! O ikisi (Ebu Bekir ile Ömer) Resûlullah'a ne söylediler, neden onların söyledikleri rivayette silinerek yerine, "güzel konuştu." yerleştirilmiştir?! Bu iki sahabenin cevabı güzeldiyse, neden muhacirlerden olan Mikdad'ın ve Ensar'dan olan Sa'd b. Muaz'ın sözlerinin tamamını naklettikleri hâlde o güzel cevabı kaydetmemişlerdir?!

Müslim de bu rivayeti şöyle kaydeder:

«Resûlullah, Ebu Süfyan'ın kendilerine doğru hareket ettiğini haber alınca sahabelerle müşaverede bulundu. Bunun üzerine Ebu Bekir konuştu, fakat Resûlullah (s.a.a) yüzünü ondan çevirdi. Daha sonra Ömer konuştu Resûlullah ondan da yüzünü çevirdi...»

Hayret! Eğer bu iki sahabe yerinde ve güzel bir şey söylemişse, neden Resûlullah (s.a.a) hoşlanmayarak onlardan yüzünü çevirsin?!! Bu iki sahabenin o gün Resûlullah'a ne söylediklerini merak ederek Vâkıdî ve Makrizî'nin kitaplarına müracaat ettiğimizde bu ikisinin başka şeyler söylediklerini gördük. Vakidî diyor ki:

«Ömer, Resûlullah'a şöyle dedi: "Ya Resülullah! Vallahi Kureyş bütün gurur ve iftiharıyla sana gelmektedir. Vallahi Kureyş izzet bulduğu günden itibaren zillet ve alçaklığı tatmamıştır ve tuğyan ettiği günden itibaren de kanuna ve imana yanaşmamıştır. Vallahi Kureyş iftiharlarını kaybetmeyecek ve sana karşı amansız bir savaş yapacaktır. O hâlde kendini böyle bir savaş için hazırla ve ona lâyık bir güç bul...»[49]

İbn Hişâm, Taberî ve Müslim'in rivayetinden, Ebu Bekir'den sonra Ömer'in kalkarak konuşup görüşünü belirttiği anlaşılmaktadır. Taberî'yle İbn Hişâm, bu iki sahabenin sözlerini "güzel" diye nitelendirmektedir! Fakat Müslim'in rivayetinde Resûlullah'ın ilk önce Ebu Bekir'in ve sonra da Ömer'in sözlerinden yüzünü çevirdiği geçer. İşte buradan Ebu Bekir'le Ömer'in sözlerinin aynı şey oldukları anlaşılmaktadır.

Vâkıdî ile Makrizî Ömer'in söylediklerini kaydedip, Ebu Bekir'in söylediklerini nakletmedikleri için Ömer'in sözlerinden Ebu Bekir'in ne söylediğini anlamak mümkündür. Bu iki sahabenin söyledikleri halkı rahatsız edebileceği için İbn Hişâm, Taberî ve Müslim'in rivayetlerinde bu ikisinin sözleri silinmiştir.

Bu gibi gizlemelere, Hilâfet Mektebi ulemasında sık sık rastlanmaktadır.

İşte bu gizlemeler nedeniyle Hilâfet Mektebi mensupları arasında bunların kitapları muteber ve güvenilir sayılmaktadır. Fakat Buharî kendi Sahih'inde bu rivayeti kapalı ve belirsiz bile olsa nakletmediği için sıhhat ve doğruluk açısından Hilâfet Mektebi'nin bütün kitapları arasında özel bir konuma sahiptir.

2-Silindiğine İşaret Ederek Sahabenin Siretinden Rivayetin Tamamının Silinişi

Hilâfet Mektebi ulamasının gizlemelerinden biri de, Muhammed b. Ebu Bekir'le Muaviye arasındaki mektuplaşmalardır. Oysa Nasr b. Müzahim'in (öl. 212 h.) Sıffin adlı kitabında ve Mes'udî'nin (Öl.346 h.) Murucu'z-Zeheb adlı kitabında Muhammed b. Ebu Bekir'in Muaviye'ye yazmış olduğu, Emirü'l-Müminin Ali'nin (a.s) faziletlerinden ve onun Resûlullah'ın "vasi" si olduğundan bahsettiği mektubun tamamını kaydetmiştir.

Muaviye de ona verdiği cevapta bütün bunları itiraf etmiştir. Fakat mektupta ve cevabında geçenler halifelerin makamını düşürecek konular olduğu için, Taberî (öl. 310 h.) her iki mektubun rivayetlerinin senetlerine işaret ederek, "Normal insanların bu konuları duymaya gücü yetmez." bahanesiyle onları kaydetmemiştir. Taberî'den sonra gelen İbn Esîr (öl. 630 hk.) de Taberî'yi izleyerek aynı bahaneyi öne sürmüştür! Bu ikisinden sonra gelen İbn Kesir büyük tarih kitabında[50] Muhammed b. Ebu Bekir'in mektubuna işaret etmiş; fakat "Mektupta sert ifadeler kullanılmıştır." demekle yetinmiştir.

Bu gibi gizleme veya kaydedilmediğine işaret edilerek rivayetin tamamının silinmesi, Hilâfet Mektebi'nin bilginlerinde azdır.

3-Hadisin Anlamının Tevil Edilişi

Zehebî[51], Neseî'nin hayatını anlatırken şöyle demiştir: «Neseî'den, Muaviye hakkında bir kitap yazmasını istediklerinde, Neseî, Muaviye'nin fazileti hakkında "Allah'ım! Onun karnını doyurma." hadisini yazayım mı?" dedi.» Zehebî sonra diyor ki: «Bu hadis Muaviye için bir fazilet olabilir! Çünkü Resûlullah şöyle buyuruyor: "Allah'ım! Kendisine lanet ettiğim veya küfrettiğim kimse için lanetimi rahmet ve temizlik kaynağı kıl!"»

Muaviye hakkındaki rivayet Sahih-i Müslim'de, "Men Leanehu'n-Nebiy ev Sebbe-hu Cealehullah Lehu Zekâten ve Tuhra" babında İbn Abbas'tan şöyle nakledilir:[52]

«Ben çocuklarla oynuyordum. O sırada Resûlullah geldi. Ben bir evin kapısının arkasına saklandım. Fakat Peygamber yakına gelerek eliyle sırtıma vurdu ve "Git Muaviye'yi çağır."buyurdu. Ben Muaviye'nin yanına gidip döndüm ve "Muaviye yemek yiyor." dedim. Tekrar, "Git Muaviye'yi çağır." buyurdu. Ben gidip dönerek, "Hâlâ yemek yiyor." dedim. Bunun üzerine Resûlullah, "Allah'ım! Onun karnını doyurma!" buyurdu.»[53]

Bu hadisi İbn Kesir kendi Tarih'inde kaydetmiş ve Resûlullah'm, «Git Muaviye'yi çağır.» sözüne, "Muaviye vahiy katiplerindendi!" sözünü de eklemiştir.

İbn Kesir İbn Abbas'tan naklen şöyle kaydeder: «Ben çocuklarla oynuyordum. O sırada Resûlullah (s.a.a) geldi. Kendi kendime, "Hz. Peygamber, benim yanıma geliyor." diyerek bir evin kapısının arkasına saklandım; fakat Resûlullah yaklaşarak elinin içiyle bir iki defa sırtıma vurduktan sonra, "Git Muaviye'yi çağır." Buyurdu. "Muaviye vahiy kâtiplerinden biriydi." Ben giderek ona Resûlullah'm huzuruna çıkmasını söyledim. Fakat bana onun yemek yediğini söylediler. Ben de geri dönerek Hz. Peygamber'e, "Yemek yiyor." dedim. Bunun üzerine tekrar, "Git Muaviye'yi çağır." buyurdu. Ben gittiğimde yine Muaviye'nin yemek yediğini söylediler! Üçüncü defasında Resûlullah, "Allah'ım! Onun karnını doyurma, "buyurdu.

O zamandan sonra Muaviye'nin karnı doymadı. O, dünya ve ahirette Resûlullah'ın bu duasından yararlandı. Çünkü dünyada onu Şam hükümetine atadıklarında günde yedi defa yemek yiyordu. Her defasında bir tabak etle soğan getiriyorlardı. Onu tek başına yiyip bitiriyordu. Muaviye günde yedi defa etli yemek dışında çok miktarda tatlı ve meyve yediği hâlde sonunda "Vallahi yoruldum; ama doymadım" diyordu! Bu ise bir nimettir. Çünkü her padişah böyle bir mideye sahip olmayı arzu eder!»

Muaviye'nin âhiretiyle ilgili olarak da, Müslim bu rivayeti, Buharî ve diğerlerinin çeşitli yollarla bir gurup sahabeden naklettikleri şu hadisin peşinden nakletmiştir:

«Allah'ım! Ben de bir kulum. O hâlde kullarından birine hak etmediği hâlde küfreder veya kırbaçla vurursam ya da lanet edersem bunu kıyamet günü sana daha yakın olabilmesi için günahlarının kefareti kıl.» Müslim bu iki hadisi birleştirerek Muaviye için bir fazilet saymıştır; bunun dışında Muaviye hakkında bir şey nakletmemiştir.»[54]

İbn Kesir, Resûlullah'ın Muaviye hakkındaki duası dünya ve ahiret hayrına sebep oldu, diyor. O, dünya hayrını padişahların ve Muaviye'nin şahsının tıka basa yemesinde görmektedir. Ahiret hayrını ise, Resûlullah'ın -maazallah- müminlere lanet ettiğini; fakat bu lanetin onlar için temizlik vesilesi olması için dua ettiğini bildiren bir hadise dayandırmaktadır. Müslim bu hadisi kitabının "Peygamber'in Laneti" babının son kısmında naklederek kıyamette Muaviye'nin cennete ve Allah'a yakınlığa ulaşacağını ispatlıyor!

Böylece, iktidarda olan halifelerle valileri kınayıp kötüleyen hadisleri tevil ederek onları övgüye dönüştürmüşlerdir!

Resûlullah'ın (s.a.a) Müminlere Laneti

Müslim Sahihinde, Men Leanehu'n-Nebi babında Resûlullah'ın şöyle buyurduğunu nakleder: «Allah'ım! Ben seninle anlaşıyorum ve sen asla onun aksini yapmazsın: Ben de bir beşerim; o hâlde incittiğim, küfrettiğim, lanet ettiğim veya kırbaç vurduğum müminlere bu hareketimi kıyamet günü onlar için dua, temizlik ve sana yakınlık vesilesi kıl!»

Ben bunları yazarken, Resûlullah'a (s.a.a) isnat edilen bu şeyin büyüklüğünden dolayı kalbime hançer gömülmektedir. Bunlar bu hadisi Allah'ın Resûl-i Ekrem'e hitaben, "Doğrusu sen yüce bir ahlâk üzeresin." (Kalem, 4) ayeti karşısında söylemektedirler. Bunu, sahih rivayetin yerine uydurma rivayet koyma şeklindeki onuncu gizlemeden saymamız yerinde olacaktır. Çünkü bununla, Resûlullah'ın güzel ahlâkının yüceliği konusunda bütün Müslümanlara göre tevatür haddine ulaşan Peygamber'in gerçek sireti karşısında, ona böyle bir-ahlâkı isnat etmektedirler. Bunların böyle rivayetleri Resûlullah'a isnat etmelerinin nedeni, Ümmü'l-Müminin Aişe'nin daha önce belirttiğimiz Resûlullah'ın, Emevî halifesi Mervan'ın babası Hakem b. Ebu As'a lanet ettiğini bildiren rivayetini gizlemek veya Resûlullah'ın Muaviye hakkında tevatüre ulaşan rivayetini övgüye tevil etmek istemeleridir; nitekim İbn Kesir böyle yapmıştır...

Taberânî gibi bilginler, aşağıdaki rivayette bu tür bir gizleme yapmışlardır. Mecmua'z-Zevaid kitabında Selman-ı Farisî'den şöyle nakledilir: «Resûl-i Ekrem'e, "Ya Resûlullah (s.a.a)! Her peygamberin bir vasisi vardı; ya senin vasin kimdir?" diye sordum. O gün Resûlullah bana cevap vermedi. Fakat birkaç gün sonra beni görünce, "Ya Selman!" buyurdu. Ben aceleyle huzuruna koşarak, "Efendim." dedim. O, "Musa'nın vasisinin kim olduğunu biliyor musun?" buyurdu. Ben, "Evet; Yuşa b. Nun'du." dedim. Hz. Peygamber, "Neden, biliyor musun?" diye sordu. Ben, "Çünkü o herkesten daha bilgiliydi." dedim. Bunun üzerine Resûlullah şöyle buyurdu: "Benim vasim, sırdaşım, en seçkin hatıram, ahdimi yerine getirip borcumu ödeyecek olan Ali b. Ebu Talib'dir."»

Heysemî der ki: Mecmau'z-Zevaid’in yazarı Taberânî burada şöyle ekler: «Resûlullah, "Benim vasim" derken, Ali'yi kendi ailesine vasi etmiştir, hilâfete değil.»[55]

Bu Hadis Üzerinde Bir İnceleme ve Taberânî'nin Tevilinin İncelemesi

Soruyu soran, aslen İranlı olan Selman-ı Farisî'dir. O, ne Abdulmuttalib soyundan, ne Resûlullah'm eşlerinin akraba ve yakınlarından ve ne de eniştelerinden olmadığı için Resûlullah'm kendi ailesine kimi sorumlu kılacağını bilmek istemesi, mantıklı olmaz.

Selman, Resûlullah'ın huzurunda Müslüman olmadan yıllarca önce rahiplerle ve Hıristiyan bilginleriyle görüşen, onlarla bağlantısı olan bir kişiydi; onlardan önceki ümmetlerin hakkında bilgi edinmiş, peygamberlerle onların vasilerinin rivayetlerini öğrenmişti, işte bu nedenle Resûlullah'a, "Her peygamberin bir vasisi vardır, ya senin vasin kimdir?" diye sormaktadır. Dolayısıyla Selman, Resûlullah'ın dinine vasisini ve ümmete halifesini sormaktadır. "Her ailenin sorumlusu, kendisinden sonra ailesinin sorumluluğunu üstlenmesi için birini kendine vasi eder; o hâlde senin vasin kimdir?" demiyor; dolayısıyla, Resûlullah'ın, ailesine kimi vasi tayin ettiğini sormuş olması anlamsızdır.

Resûlullah, çok önemli konularda ilâhî emri beklerdi; nitekim Medine'de kıbleyi Beytulmukaddes'ten Kâbe’ye çevirmede de aynı şeyi yapmıştı. Sonunda kıblenin Kâbe olacağını bildiği hâlde, "Biz, senin, yüzünü çok defa göğe doğru çevirip durduğunu görüyoruz. Şimdi elbette seni hoşnut olacağın kıbleye çevireceğiz. Artık yüzünü Mescid-i Haranı yönüne çevir." (Bakara, 144) ayeti ininceye kadar beklemişti.

Resûlullah (s.a.a) hükümet ve hilâfet konusunda Arapların... Hırs ve rekabetini bildiğinden ve kendisinin Medine'de temelini yeni attığı küçük İslâm toplumu Resûlullah'tan sonra İmam Ali b. Ebu Talib'in veliahtlık haberini duymaya güç yetirecek seviyede olmadığından Hz. Peygamber, Selman'ın cevabını bir süre geciktirdi. Galiba Resûlullah'a izin verildiği için Selman'a cevabını vermiş, ardından, "Musa'nın vasisi kimdi?" sorusuyla Selman'ı sorduğu sorunun cevabını duymaya hazırlamak istemişti. Çünkü Hz. Peygamber, Selman'ın kitap ehli bilginleri aracılığıyla bundan haberdar olduğunu biliyordu. Selman, Resûlullah'ın bu sorusuna, "Musa'nın vasisi Yuşa b. Nun'du." cevabını verince, "Neden?" diye sordu. Selman, "Çünkü o, İsrail Oğulları'nın en bilginiydi." cevabını verdi. Bunun üzerine, "O hâlde benim de vasim... Ali b. Ebu Talib'dir. "buyurdu.

Resûl-i Ekrem'in (s.a.a) Selman'a bu şekilde cevap vermesinin hikmeti şudur:

1- Resûlullah'ın örnek olarak Yu'şa b. Nun'u zikretmesinin sebebi, onun peygamberlerin vasilerinin en meşhuru olması, Hz. Musa'nın (a.s) kendisinden sonra onu halife etmesi ve Hz. Musa'dan sonra İsrail Oğulları'nın kumandanlığını üstlenmiş olmasıdır. Nitekim Ali (a.s) da Resûlullah'tan (s.a.a) sonra kendi hilâfeti döneminde böyleydi.

2- Resûlullah Selman'a, Yuşa b. Nun neden Musa'nın vasisi seçildi diye sorunca Selman, "Çünkü Yuşa onların en bilginiydi." cevabını verdi. Bu basit soru ve cevapla Resûlullah, Ali'yi amcası oğlu olduğu veya eşsiz cesaretiyle müşriklerle savaşta İslâm'ın yılmaz savunucusu olduğu için değil, insanların en bilgilisi olduğu için kendine halife etmişti. Başka bir deyişle o, vasilik ve Müslümanlara hilâfet için Ali'nin yeteneğini ve salahiyetini beyan etmiş ve "O benim sırdaşım, en iyi hatıramdır." Sözüyle bunu vurgulamıştır. Resûlullah'ın (s.a.a) bu son sözünü Taberânî kendi isteğine göre, "Ailemden en iyi hatıramdır." şeklinde tevil etmiştir. Böylece Taberânî hiçbir zaaf bulamadığı bir hadisi kendi isteğine göre tevil etmiştir!

4- Silindiğine İşaret Etmeden Ashabın Sözlerinin Bir Bölümünün Silinişi

Zübeyir b. Bekkar (Öl.256) el-Muvaffakiyyat adlı kitabında farkına varmadan Resûlullah'tan sonra hilâfet konusundaki ihtilâfı ve Sakife'de Muhacirlerle Ensar'ın şiir ve konuşmalarını, Ensar'dan sahabe Nu'man b. Aclan'ın kasidesini tam olarak kaydetmiş, Amr b. As'ın, Ensar aleyhindeki sözlerine değinmiştir.

Nu'man bir şiirinde ona cevap vermiş, Resûlullah'a (s.a.a) yardım etmede, onur Kureyş'e karşı savaşlarına katılmada Ensar'ın yardımlarına değinerek, Kureyş mültecilerini Ensar'ın savunduğunu ve onları tüm varlıklarına ortak ettiklerini hatırlatmıştır.

Daha sonra Sakife olayına değinerek şöyle demiştir:

"Dediler ki Sa'd'ı hilâfete seçmek doğru değildir, oysa Ebu Bekir'i seçmeyi doğru gördünüz!

Gerçi Ebu Bekir'in buna liyakati var ve bunun hakkından iyi bir şekilde gelebilir; fakat hilâfete Ali daha lâyıktır.

Biz Ali'nin taraftarıydık ve sen ey Amr bilmez sin, onun hilâfete liyâkati vardır.

O Allah'ın yardımıyla insanları doğru yola hidayet eden kötülük ve çirkinlikten alıkoyar. O Resûlullah'ın vasisi ve amcasının oğludur..."

İbn Abdulbir, İsti'ab adlı kitabında Nu'man b. Aclan'ın hayatı bölümünde bu kasidenin tamamını nakletmiş, fakat şu iki beyti atmıştır:

"O, Allah'ın yardımıyla insanları doğru yola hidayet eder, kötülük ve çirkinlikten alıkoyar.

O, Resûlullah'ın vasisi ve amcasının oğludur; kâfirlerle sapıkların önderlerini öldürendir."

Bu iki beyti atmasının sebebi, bu beyitlerde Ali (a.s)'ın Resûlullah'ın vasisi olarak övülmüş olmasıdır; fakat Ebu Bekir'i öven diğer iki beyti kalemden düşürmemiştir!

İbn Abdulbir'den sonra gelen İbn Esîr, Usdu'l-Gâbe adlı kitabında Nu'man'ın hayatı bölümünde şöyle kaydeder: «Onun şiirlerinden biri, Ensar'ın sözlerinden bahsettiği, ardından Resûlullah'a (s.a.a), sonra da hilâfet konusuna değindiği kasidesidir...»

İbn Esîr daha sonra Nu'man'ın kasidesinin baş tarafından sadece Ensar'ın faaliyetlerini anlatan birkaç beytini kaydetmiş, hilâfet konusunda Muhacirlerle Ensar arasındaki ihtilâf ve ikiliği beyan eden geriye kalanım ve yine İmam Ali'nin (a.s) övgüsündeki iki beytini, özellikle onun Resûlullah'm (s.a.a) vasisi olduğunu bildiren kısmım atmıştır!!

İbn Esîr'den sonra İbn Hacer gelmiş, Nu'man b. Aclan'ın hayatı bölümünde şöyle yazmıştır: O, şiirler okuyarak kendi kavmi olan Ensar'ı övmüştür! Daha sonra Nu'man'ın şiirinden Ensar'ın faaliyet ve iftiharlarını kapsayan birkaç beytini nakletmiş, hilâfet konusundaki geriye kalan kısmını kaydetmekten sakmmıştır!

Gerek Resûlullah'ın hadislerinde ve siretinde, gerekse ashabının siretinde bu tür gizlemeler diğer gizleme çeşitlerinden daha fazladır. Vasiyet konusu dışında silinen ve yazıya geçirilmeyen diğer konulara değinecek olursak, bahsimiz uzayacaktır.

5-Silindiğine İşaret Etmeden Resûlullah'ın Sünnetinden Rivayetin Tamamının Silinmesi

İbn Hişâm[56], es-Sîretu'n-Nebeviyye adlı kitabında Resûlullah'ın sünneti hakkında kaydettiklerini Bukaî'nin rivayetiyle İbn İshak'ın Siret'inden almıştır. O, kendi kitabı hakkında şöyle der: «Ben İbn İshak'ın bu kitaptaki yazılarından bazılarını kaydetmedim. ... Söylenmesi hadis makamını düşüren ve halkın söylenmesinden hoşlanmadığı şeyleri kaydetmekten sakındım!» İbn Hişâm'ın, halkın hoşlanmadığı bahanesiyle İbn İshak'ın Sîret'inden sildiği şeylerden biri de, Resûlullah'ın "En yakın hısımlarını uyarıp korkut." (Şuarâ, 214) ayeti inince Abdulmuttalib Oğulları'nı davet etmesi rivayetidir.

Taberî bu rivayeti kendi senediyle İbn İshak'tan kaydederek Resûlullah'ın bu davette Abdulmuttalib Oğulları'na şöyle buyurduğunu yazar: « "Bu konuda hanginiz bana yardım edecek ki böylece aranızda benim kardeşim, vasim ve halifem olsun?" Ali b. Ebu Talib dışında hepsi bu öneriden yüz çevirdiler. Ali dedi ki: "Ben ya Resûlullah, bu konuda senin yâr ve yardımcın ben olacağım." Bunun üzerine Resûl-i Ekrem onun ensesinden tutarak, "Bu sizin aranızda benim kardeşim, vasim ve halifemdir. Bunu dinleyin ve buna itaat edin." buyurdu. Resûlullah'ın bu sözünü duyanlar gülerek yerlerinden kalktılar ve Ebu Talib'e, "Sana, oğlunun emirlerine itaat etmeni emrediyor!" dediler.»[57]

İbn Hişâm, bu rivayeti ve kendi deyişiyle halkın duymak istemediği diğer birçok rivayeti silmiş, kaydetmemiştir. Elbette İbn Hişâm'ın bu sözündeki "halk"tan maksadı, sıradan genel halk kitlesi değil, hilâfet makamına oturan hâkim güç ve etrafındakilerdir.[58] Bu nedenle İbn İshak'ın Sîret'i unutulmuş, ona karşı ilgisiz davranılmıştır. Çünkü bu kitapta yayılmasını istemedikleri rivayetler yer almamıştır. Bu sebeple İbn İshak'ın bu kitabının nüshaları bulunmaz hâle geldi[59], onun yerine İbn Hişâm'ın Sîret'i meşhur olup, halk tarafından en muteber kaynaklardan biri olarak tanındı!

Fakat o önemli olayı kendi Tarih'inde kaydettikten sonra İmam Ali (a.s) hakkındaki bu nassın öneminin farkına varan Taberî, Tefsir'inde bunu telâfi etmeye çalışarak aynı senetle yukarıdaki ayetin altına şöyle kaydetmiştir: «Resûlullah buyurdu ki: "Aranızdan hanginiz bu konuda bana yardım edecek ki benim kardeşim ve 'şöyle böyle' olsun!" Daha sonra buyurdu ki: "Bu benim kardeşim ve 'şöyle böyledir,' sözünü dinleyin ve ona itaat edin!" Bunun üzerine oradakiler gülerek ayağa kalktılar ve Ebu Talib'e dediler ki...»[60]

İbn Kesir de Tarih'inde[61] bu rivayet hakkında ve Tefsir'inde [Şuarâ, 214] tefsiri hakkında aynı şeyi yapmıştır. İşte bu, rivayetin bir bölümünü silerek yerine belirsiz bir şey koymaktır. Bundan daha kötüsü, Muhammed Hasaneyn Heykel'in yaptığıdır. O, Hayat-ı Muhammed adlı kitabının birinci baskı s. 104 bu rivayeti şöyle kaydeder: «"Bu konuda hanginiz bana yardımcı olacak ki böylece aranızda benim kardeşim, vasim ve halifem olsun." Sonra 1354 yılında kitabının ikinci baskısında 139. sayfada bunu silmiştir!»[62]

Bu tür gizleme Hilâfet Mektebi ulemasında oldukça fazla rastlanan bir husustur.

6- Resûlullah'ın (s.a.a) Sünnetinin Yazılmasının Engellenişi

Bu yasaklama Resûlullah'ın döneminde başladı. Kureyş muhacirleri Abdullah b. Arar b. As'm, Resûlullah'ın hadislerini yazmasını engelleyerek dediler ki: «Sen Resûlullah'tan duyduğun her şeyi yazıyorsun; oysa Resûlullah da bir beşerdir, sevinç ve öfke hâlinde ağzından bir söz çıkar!» Yine Kureyş muhacirleri, Resûlullah'ın hayatının son anlarında vasiyetini yazmasını engellediler. Ve yine Resûlullah'tan sonra hilâfet kürsüsüne oturunca var güçleriyle onun sünnetinin yazılmasına engel olanlar da yine Kureyş'tir!

[Bahsimizin uzamaması için bir rivayetle yetiniyoruz]: Ebu'l-Ferec İsfahanı, el-Eğanî adlı kitabında İbn Şehab'dan nakleder: «Halid b. Abdullah Kasrî benden soy ilmiyle ilgili bir kitap yazmamı istedi. Ben de itaat ederek Mudar kabilesinden başlayarak bu kitabı yazmaya koyuldum. Bir müddet sonra huzuruna gittiğimde bana, "Ne yaptın?" diye sordu. Ben, "Mudar kabilesinin soyunu yazmaktayım, daha bunu bitirmedim." dedim.

Bunun üzerine, "Mudar'ı bırak; Allah onların kökünü kurutsun." dedi, "Bunu yazmaya devam etmen gerekmez. Bana sîret hakkında bir kitap yaz." dedi. Ben, "Sîret kitabı yazacak olursam Ali b. Ebu Talib'in siretini de yazmak zorunda kalacağım. Bunu yazmama müsaade ediyor musunuz?" dedim. Halid, "Hayır." dedi, "bunu istemem; ama onu cehennemin derinliklerine düşürecek bir konu bulursan yaz!"»[63]

Gördüğünüz gibi hâkim güç Ali'nin (a.s) kötülenmesi dışında hatta isminin yazılmasını bile engellemekteydi. Bu durumda açıkça Hz. Ali'yi seçerek kendisinden sonra vasisi ve halifesi olarak tanıtan Resûlullah'ın sünnetinin yazılmasına izin verir mi hiç?!

7- Resûlullah'ın Sünnetinin Râvilerinin ve Rivayetlerinin Tezyif Edilişi

a) "Vasilik"ten Bahsedenlerin Kınanışı

İbn Kesir'in, Tarih'inde değindiği bazı konular özetle şöyledir:

«Şia'nın cahilleriyle aptal destancılarını razı eden ve övünç kaynağı olan şey, tepeden tırnağa yalan ve iftira olan bir konudur; onlar, "Resûlullah vasiyet ederek Ali'yi halife tayin etmiştir." diyorlar. Bu durumda, ashabı kiramın, vasiyet konusunda Resûlullah'ın emrine itaat etmeyerek ondan sonra çok büyük bir hıyanet işlemiş olması gerekiyor...

Saf ve cahil destancılar, vasiyet konusunda derler ki: "Resûlullah muaşeret adabı ve ahlâkla ilgili Ali'ye birtakım tavsiyelerde bulundu..." Bütün bunlar esası olmayan saçma şeylerdir. Bunlar tepeden tırnağa yalan olup, bir grup alçak ve cahil insanın uydurmasıdır; buna aptallardan başkası inanmaz ve bununla övünmez!»[64]

İbn Kesir gibi bir Ehl-i Sünnet âlimi istidlal ve görüşünü böyle belirtiyor; bozuk bir asapla Şia'ya saldırıp böyle büyük bir sorun karşısında kötü bir şekilde iradesinin yularını kaybediyor ve küfürden başka hiçbir delil getiremiyor. Şimdi Şia'nın cahilleriyle aptal destancılarını razı edip övünç kaynağı olan sahabe, tabiîn vs.'nin kimler olduğunu görelim:

1- Resûlullah'm (s.a.a) Ashabından:

a- İmam Ali b. Ebu Talib -a.s- (muhacir). b- Ebuzer Gıfarî.

c- Huzeyme b. Sabit Zu'ş-Şehadeteyn. d- Ebu Eyyub Ensarî.

e-Bureyde b. Husayb Eşlemi (muhacir). f- Enes b. Malik (Ensar'dan).

g- Amr b. As (Kureyş'ten). h- Selman-ı Muhammedi (Fars).

i- İmam Hasan (a.s) j- İmam Hüseyin (a.s)

k- Fazl b. Abbas b. Abdulmuttalib. 1- Hassan b. Sabit (Ensar'dan).

m- Muğiyre b. Haris b. Abdulmuttalib. n- Nu'man b. Aclan (Ensar'dan)

o- Ebu Heysem b. Teyyihan (Ensar'dan). p- Sa'd b. Kays (Ensar'dan).

r- Hucr b. Adiy (Kindi Kabilesi'nden). s- Ebu Said Hudri (Ensar'dan).

t- Amr b. Hamık (Huzaa kabilesinden). u- Abdullah b. Abbas.

v- Abdullah b. Ebu Süyfan Hars b. y- Esas b. Kays Kindi. İmam

Abdulmuttalib. -Ali'nin düşmanlarmdan-

2-Tabiînden:

a- Cerir b. Abdullah Becelî. b- Şair Kays b. Amr Necaşî.

c- Muhammed b. Ebu Bekir (birinci halifenin oğlu), d- Munzir b. Humeyza Vadiî.

e- Abdurrahman b. Cuayl. f- Nazr b. Aclan. f - Malik Ester.

g - Abdurrahman b. Zueyb Eşlemi. h- Ömer b. Harise Ensarî.

3- Ehl-i Sünnet Halifeleri ve Mezhep İmamlarından Bazıları

a- Abbasî halifesi Seffah'ın amcası Emir Ali b. Abdullah.

b- Abbasî halifesi Harunu'r-Reşid.

c- Abbasî halifesi Me'mun.

d- Şafiîlerin imamı Muhammed b. İdris Şafiî.

4- Resûlullah'tan (s.a.a) "Vasiyet" Hadisini Kaydeden Yazarlardan:

Hanbelilerin imamı Ahmed b. Hanbel (öl. 241 hk.) Menakıb-ı Ali adlı kitabında.

Dineverî (öl. 282 hk.) Ahbaru't-Tival adlı kitabında.

Muhammed b. Cerir Taberî (öl. 310 hk.) kendi Tarih'inde.

Beyhakî, el-Mehasin ve'l-Mesavî kitabında; h.320 yılından öncesine kadar hayattaydı.

Hilâfet Mektebi'nin direği Taberânî (Ö1.360 h.) Meacim'inde.

Ebu Nuaym İsfahanî (öl. 430 hk.) Hilyetu'l-Evliyâ'da.

Hafız İbn Asâkir Şafiî (öl. 571 hk.) Tarih-i Medinet-i Dımeşk'de,.

İbn Esîr (öl. 630 hk.) kendi Tarih'inde.

İbn Ebi'l-Hadid Şafiî (öl. 656 hk.) Şerh-i Nehci'l-Belâğa’da.

Muttaki Hindî (öl. 975 hk.) Kenzü'l-Ummal’de.

Bunlar İbn Kesir'in tabiriyle, "Vasilik" hadisini sahabe ve tabiînden kendi emsallerine anlatarak veya kitaplarında naklederek aldanan ve kendi şiirlerinde, sözlerinde ve rivayetlerinde delil olarak kullanan Şia'nın cahillerinin ve aptallarının hikâyesidir.

Örneğin: Zübeyir b. Bekkar el-Muvaffakiyyat adlı kitabında, Taberî ve İbn Esîr Tarih'lerinde, Hatib Bağdadî kendi Tarih'inde, Mes'udî, Murucu'z-Zeheb'de, imam-ı Mukaddem Hakîm Nişaburî'nin hadisinde Müstedrek'te ve Zehebî Tezkiretu'l-Huffaz'da vs.

İbn Kesir, bu konuda kaydettiklerimizin hepsinin üzerini örttüğü, bu asrın bilginleri, ulaştıkları şeylerin çoğunu gizledikleri için bu belgeler tarih kaynaklarına yansımamıştır. İbn Kesir, bütün bunları gizlemiş, görmezden gelmiş ve onlardan hiçbirini kendi Tarih'inde kaydetmemiştir.

İbn Kesir, gizlenip örtbas edilen şeylerden biri ileride diğer bir kitapta bulunacak olursa kendisinin, "Bunlar Şia'nın cahillerinin... hikâyesidir!" sözüne dayanılarak örtbas edilen o şeyin doğrulanmaması için râvileri, rivayetleri bu rivayetleri nakleden kitapları tezyif etmiş, bu rivayetlerle istidlalde bulunanları akıl dışı sayarak bütün bunları gizlemiştir. Hilâfet Mektebi bilginlerinde bu gibi gizlemelere sık sık rastlanmaktadır.

b) Hadis Râvilerini Yalanlamak

İbn Abdulbir, Şa'bî'nin, Haris Hemdanî'yi, "Büyük yalancılardan biri olan Haris bana şöyle nakletti." diye andığını kaydeder. İbn Abdulbir ise şöyle diyor:

«Şimdiye kadar Haris'in yalan söylediği görülmemiştir. Şa'bî, Ali'yi sevmekte, o-nun makam ve mevkisini diğerlerinden üstün görmekte aşırı gittiği için Haris'ten nefret ederek -Allah bilir- onu yalancı olarak tanıtmıştır. Çünkü Şa'bî Ebu Bekir'in diğerlerinden üstün olduğuna ve ilk Müslüman olduğuna inanır.»[65]

c) Hadis İmamlarım Yalanlamak

a) Hâkim Nişaburî

Zehebî kitabında, Şafiî Hâkim'in hayatı bölümünde başına gelenleri anlatmıştır.[66]

Bu olay özetle şöyledir: «İbnu'1-Bey diye meşhur olan büyük hafız, hadisçilerin ileri geleni Ebu Abdullah Muhammed b. Abdullah b. Muhammed b. Hummedûye Nişaburî hicrî 312 yılında dünyaya gelmiş ve 405 yılında da vefat etmiştir.

Hâkim çocuk yaşta hadis öğrenmek için Irak'a göçüp oraya yerleşmiştir. Daha sonra haccederek Horasan ve Maveraunnehreyn'i gezerek iki binden fazla hadisçinin konuşmalarını dinlemiştir. Hâkim'in yaklaşık beş yüz risalesi vardır, teliflerinden biri Fezailu'ş -Şafiî adlı kitabıdır. Hâkim'in kendi dönemindeki hadis bilginlerinin en meşhuru olduğu, döneminin bilginlerinin onu kendilerinden önde tuttukları, onun fazilet ve kemal hakkını gözettikleri, hürmet ve saygınlığım korudukları söylenir...

Zehebî şöyle diyor: Hâkim'e "Tayr" hadisi sorulduğunda dedi ki: "Bu hadis doğru değildir; çünkü bu hadis doğru olursa, Resûlullah'tan sonra hiç kimsenin Ali'den üstün olmadığı anlamına gelir." Sonra Zehebî der ki: "Fakat bir müddet sonra Hâkim görüşünü değiştirerek "Tayr" hadisini Müstedrek'inde kaydetti. Zehebî Hâkim'le Müstedrek'i hakkında bilginlerin görüşlerini şöyle kaydeder: «Hâkim kendi kitabında "Tayr" hadisi ve "Ben kimin mevlasıysam, Ali de onun mevlasıdır." gibi hadisleri kaydederek bunların Buharî ile Müslim'in şartlarıyla sahih olduğunu iddia etmiştir. Elbette bunları hadis bilginleri kabul etmemiş ve onun sözüne itina etmemişlerdir...» Zehebî şöyle diyor:

«"Tayr" hadisi, bize çeşitli sahih yollarla ulaşmıştır. Ben ayrı bir kitapta bunları bir araya topladım. Bu mecmua bu hadisin yeteri kadar sahih olduğunu göstermektedir.

"Ben kimin mevlasıysam Ali de onun mevlasıdır." Hadisi de çeşitli sahih yollarla bize ulaşmıştır. Ben bu konuda da ayrı bir kitap yazmış bulunmaktayım...» Yani Zehebî: "Ben kimin mevlasıysam Ali de onun mevlasıdır. "hadisi hakkında ayrı bir kitap yazmıştır

"Tayr Hadisi," Enes ve diğer sahabelerce nakledilmiş olup bu hadis şöyledir: «Bir gün Resûlullah'a kızartılmış bir kuş getirdiler. Resûlullah dua ederek Allah Teâlâ’dan o kuşun etini beraber yemeleri için -Resûlullah'tan sonra- yaratıklarının en üstününü göndermesini istedi. Resûlullah'm duası kabul oldu ve Ali gelerek kuşu onunla birlikte yedi.»

Bu hadis Resûlullah'tan (s.a.a) sonra Ali'nin (a.s) insanların en üstünü olduğunu sergilediği için Hâkim'le diğerleri bu hadisi neden naklettiler diye eleştirmişlerdir.

Zehebî, Şafiî mezhebi mensuplarından olan Hâkim'in, Ehl-i Sünnet nezdinde, hadis ilmindeki fazilet ve üstünlüğünü kaydetmiştir. Fakat Hâkim Müstedrek'inde İmam Ali'nin fazileti ve Muuviye'nin alçaklığı hakkında birtakım hadisler kaydetmiş olduğu için diğerleri tarafından kınanmıştır. Zehebî, Hâkim'i kınayanların sözlerini şöyle kaydeder:

«"O -Hâkim- hadiste güvenilir olmasına rağmen alçak bir Rafızîdir." "O -Hâkim-hilâfet konusunda Ebu Bekir'le Ömer'i Ali'den üstün görerek Sünniliğini ortaya koymakla birlikte Muaviye'yle çocuklarından Yezid'den yüz çevirmiş olup, açıkça buna bir mazeret de getirmemiştir."» Daha sonra Zehebî, Hâkim hakkındaki kendi görüşünü şöyle beyan ediyor: «Hâkim'in, Ali'nin düşmanlarından yüz çevirmesi apaçık bellidir; fakat Hâkim şeyheyne (Ebu Bekir ve Ömer) devamlı saygı duyardı. O, Rafızî değil Şiîydi. Bütün bunlara rağmen keşke o Müstedrek adlı kitabını yazmamış olsaydı! Çünkü bu kitabındaki yersiz düşünceleri onun makamının ve mevkisinin aşağı düşmesine sebep oldu!»

b) Muhammed b. İdris Şafiî (öl. 204 hk.)

Beyhakî, Şafiî'nin şu şiirleri okuduğunu kaydeder:

«Dinden çıktın, dediler; dedim asla,

Ne dinden çıktım ve ne de dinsizliğe inandım. Şüphesiz ben imamların en üstününü ve

Hidayet edicilerin en hayırlısını sevmekteyim. "Vasiyi[67] sevmek dinsizlikse (!)

Bu durumda ben insanların en dinsiziyim. Âl-i Muhammed'i sevmek rafz ve dinden çıkmak sayılıyorsa

Herkes bilsin ki, ben Rafızîyim.»

Şafıî'[nin] bazen sevgisini, onlardan gizlemek zorunda kaldığı anlaşılmaktadır:

«Ben devamlı bu sevgiyi senden gizlemekteydim ve âdeta

Soranlara cevap vermekten acizdim.

Ben bu halis sevgiyi, kınayanların ve saçma şeyler söyleyenlerin

Sözlerinden kurtulmak için devamlı senden gizliyordum.»[68]

Fakat sonunda bu gizlemenin ona bir faydası olmadı ve diğer bilginler gibi Resûlullah'ın (s.a.a) sünneti ve onun ashabının sireti hakkında bildiklerini gizlemediği için Rafızîlikle ve dinden çıkmakla suçlandı. Ehl-i Sünnet ve Hilâfet Mektebi'nde Şafiî mezhebine mensup bilginlerin çoğu, diğer mezheplere mensup bilginler gibi "vasiyet" hadisini gizlemedikleri için Rafızîlikle ve dinden çıkmayla suçlanmaktadırlar.

Bu bahsimizde, râvilerin tezyifi, sapması, dinden çıkması, Şiîleşmesi ve hadisin itibardan düşmesine sebep olacak şeylerle suçlanmasına kadar inkâr çeşitlerini kaydettik.

Bu gibi inkârlar, istidlal konusunda mantıklı bir sözü kabul etmek istemeyenler içir en kolay yoldur. Diğer taraftan da hakkı ispatlamak için kulandan en zor yol olduğu unutulmamalıdır; çünkü reddedenin "Bu hadis zayıftır, batıldır, uydurma ve yalandır!!" defnesi kolaydır. Fakat haklı olan taraf onun doğru olduğuna dair peş peşe delil getirerek om ispatlamak zorundadır. Oysa karşı taraf sadece onu inkâr ve reddetmekle yetinmektedir Böyle bir davranış gerçekte râviler'in şahsiyetlerini öldürmek ve dolayısıyla Ehl-i Sünnet, ve Hilâfet Mektebi'nin maslahatına aykırı şeyleri nakleden râvileri fiziksel katletmektir!

d) Sihah Yazarlarından Biri Olan Neseî'nin Katledilişi!

Biz, Neseî'nin hayatını kaydeden Zehebî ve İbn Hallikan'm kitaplarından, onun nasıl idama mahkûm edildiğini[69] özetle naklediyoruz:

«Hafız, imam, Şeyhu'l-İslâm Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb Neseî hadis il nünde kendi döneminin en ileri geleniydi. O, hadisleri tanıma ve senetlerinin Yüceliği açısından son derece sağlam ve eşsiz olan Sünen kitabını yazarıdır. Neseî, Mısır'da ikamet eder, bir gün arayla oruç tutup geceleri ibadetle geçirirdi. O, Mısır valisiyle birlikte savaşa çıktı; oysa hiçbir zaman onunla bir toplantıda ve bir sofranın başında oturmamıştır. Neseî hayatının son dönemlerinde Hac ziyareti için hareket etti; daha sonra Dımeşk'e gitti. Orada Emirü'l-Müminin Ali'nin ve Ehl-i Beyt'in diğer fertlerinin fazilet ve menkıbeleri hakkında Hasais kitabını yazdı. O, bu kitabındaki rivayetlerin çoğunu Ahmed b. Hanbel'den almıştır. Bu kitabı yazması sonucu Şamlıların öfkesine maruz kalmıştır.

Neseî der ki: «Dımeşk'e gittiğimde orada Ali'nin birçok düşmanı olduğunu gördüm. Bu nedenle Hasais adlı kitabımı yazarak Allah'tan bu kitap vesilesiyle onları hidayet etmesini ümit ettim.» Şam ahalisi Neseî'ye, bir de Muaviye'nin faziletleri konusunda kitap yazmasını önerdi! Neseî, "Onun hakkında ne yazayım ki? 'Allah'ım, onun karnını doyurma.' Hadisini mi?!" dedi. Bu öneride bulunan kimse onun bu sözü karşısında söyleyecek bir şey bulamadı. Tekrar ona müracaat ederek Muaviye'nin faziletleri konusunda bir şeyler yazmasını istediler. Bu defa da dedi ki: «Onu böyle Ali'yle bir kabul etmeyi Ali'den üstün mü görmek istiyorsunuz?!»

Neseî'nin bu cevabı, ona tekme ve yumrukla saldırıp hayâsına vurmaları, sürükleyerek mescitten dışarı çıkarıp baygın bir hâlde çöle atmaları için yetmişti.»

Hafız Ebu Nuaym: «Neseî o dayak ve sürükleme sonucu öldü.» der.

Darkutnî de, «Neseî Dımeşk'te bir imtihana tâbi tutuldu ve hicrî 303 yılında orada şehit oldu.» der. Neseî, Resûlullah'ın sünnetini yayma yolunda tatsızlıklarla karşılaşan, zulüm gören ve sonunda öldürülen ilk kişi değildir. Resûlullah'ın sahabesi Ebuzer Gıffari’de... bu yolda birçok zahmetlerle karşılaşmıştır.

Bu yolda canını kaybeden bilginlerin sayısı çoktur; onlardan bazılarının hayatını günümüzün değerli alimlerinden Eminî "Şuheda-i Fazilet" adlı kitabında kaydetmiştir.

Böyle bir durumda, Resûlullah'ın Ehl-i Beyt'inin fazileti, hilâfetin Ehl-i Beyt'in hakkı olduğu konusunda Resûlullah'ın naslarını anlatmaya kim cesaret edebilirdi?

8- Kitaplarla Kütüphanelerin Yakılışı

İbn Sa'd Tabakat'ında bu konuda şöyle der:

«Resûlullah'm hadisleri Ömer'in hilâfeti döneminde oldukça çoğaldı. Bu yüzden halife halkı çağırarak onların hepsini kendisine getirmeleri için onlara yemin ettirdi. Halk yazdıklarını getirince onların hepsini yakmalarını emretti.»

Zübeyir b. Bekkar Muvaffakiyyat[70] adlı kitabında şöyle yazar: «Süleyman b. Abdulmelik kendi veliahtlık döneminde hac için Mekke'ye giderken yolu Medine'ye düştü. Orada Aban b. Osman'dan kendisi için Resûlullah'm sireti ve savaşlarıyla ilgili bir kitap yazmasını istedi. Aban, "Bu kitabı ben daha önce güvenilir râvilerin dilinden toplayıp hazırladım." dedi. Bunun üzerine Süleyman on kişinin ona bakarak aynısını yazmasını emretti. Onlar da itaat ederek o kitabı derinin üzerine yazıp Süleyman'a sundular.

Süleyman kitabı alarak okumaya başladı. Ensar'ın birinci ve ikinci Akabe'de Resûlullah'a (s.a.a) biat etmelerine ve Bedir Savaşı'na katılmalarına gelince dayanamayarak Aban'a şöyle dedi: "Ben Ensar'ın böyle bir iftihara sahip olduğunu bilmiyordum. Ya benim ailem onlara zulmetmiş ya da gerçekten böyle bir şey yoktur!" Aban, "Ey emir!" dedi, "Bunların mazlum şehit (Osman) hakkında yaptıkları bizim hakkı söylemememize ve onu gizlememize sebep olamaz. Bunlar kitabımızda andığımız gibidir."

Süleyman, "Benim böyle bir kitaptan not almaya ihtiyacım yoktur. Şimdilik dursun da bu konuyu Emirü'l-Müminin'le (babası Abdulmelik'le) konuşayım; onun da buna muhalefet edeceğini sanıyorum." dedi ve sonra da emri üzerine o kitabı ateşe atarak yaktılar! Süleyman Hac yolculuğundan dönünce babasının yanına giderek Aban'ın kitabıyla ilgili olanları babasına anlattı. Bunun üzerine Abdulmelik dedi ki:

"İçinde bizim fazilet ve iftiharlarımızla ilgili bir şey yazılmayan kitaptan sana ne; hâlbuki tam aksine o kitapta Şamlıların bilmesini istemediğimiz konular kaydedilmiştir!" Süleyman, "İşte bu yüzden önce Emirü'l-Mümininin bu alanda görüşünü almak için o kitabın nüshalarını yakmalarını emrettim." dedi.

Abdulmelik oğlunun bu hareketini doğrulayarak teyit etti!»

Bağdat'ın İslâmî Kütüphanesinin Yakılışı

İbn Kesir, h.416 yılı olaylarında, Erdeşir oğlu Şapur'un hayatı babında şöyle yazar: «Şapur, hicrî 381 yılında bir evi ilim için vakfetmiş, onda birçok kitap toplamış ve onu idare etmek için kira yoluyla geliri olan bazı yerleri oraya vakfetmiştir. Bu merkez yetmiş yıl varlığını sürdürdü. Nihayet hicrî 450 yılında Selçuklu padişahı Tuğrul'un saldırısı sonucu yakıldı. Bu ev Beynessureyn'de bir yerdedir.»[71]

Yakut Hamevî Mucemu'l-Buldan kitabında Beynessureyn hakkında şöyle yazar: «Beynessureyn, Bağdat'ın Kerh bölgesindeki büyük bir mahallenin ismidir. Orada vezir Bahauddevle tarafından vakfedilen kitaplar vardır. Dünyanın hiçbir yerinde oradaki kitaplardan daha iyisi bulunmazdı. Oradaki kitapların tamamı büyük hadis ricalleri ve büyük bilginlerin hattıyla yazılmıştı. Bu kütüphane Selçukluların ilk padişahı Tuğrul Bey'in Bağdat'a saldırısında yakıldı; bu sebeple Kerh mahallelerinden bir bölümü de ateş aldı!» İbn Kesir, Ebu Cafer Tusî'nin hayatında ve h. 460 yılı olaylarında şöyle kaydeder: «O değerli âlimin eviyle kütüphanesini 448 yılında yaktılar!»[72]Bunlardan daha fazlası, Mısır'daki Fatımî halifelerinin muteber kütüphanelerinin başına getirildi. Makrizî (öl. 848 h.), Fatımî halifelerinin saraylarındaki hazineleri sayarken Fâtımîlerin sarayındaki kitap hazineleri hakkında şöyle yazar:

«Onların kütüphaneleri dünyanın harikalarından biriydi. Bütün İslâm beldelerinde Kahire'deki Fâtımîlerin sarayının kütüphanesi kadar büyük bir kütüphane olmadığı söylenir. Yine, bu kütüphanede bir milyon altı yüz bin cilt kitap olduğu söylenmektedir.»

Makrizî bundan önce şöyle yazmıştır: «Kitapların cildini kölelerle cariyeler bir elbise gibi ayaklarına takıyor, yapraklarını saltanat saraylarından dışarı atıp mezheplerine aykırı olan "müsteşriklerin sözlerini yansıtıyor" diye yakarak yok ediyorlardı!»[73]

Yine bu kütüphanelerdeki kitapların bir bölümü nehirlere atılarak yok edilmiş veya başkalarının ellerine düşerek diğer şehirlere götürülmüştür. Alevlerden kurtulanları ise rüzgâra maruz kalmış toprağa gömülerek kümeler oluşturmuşlardır ki günümüze kadar "kitaplar kümesi" ismiyle tanınmıştır.

Allah'ım! Hilâfet Mektebi'nin muhaliflerinin kütüphanelerinin yakılmasıyla Resûlullah'ın (s.a.a) değerli sünnetinden ne kadarını kaybettik?! Onların arasında Resûlullah'ın Ehl-i Beyt'i hakkında ve vasiyet konusunda ne kadar sahih hadisler vardı; bütün bunlar bu gizlemeler sonucu yok olup gittiler; Allah daha iyi bilir.

9-Ashabın Tutumuyla İlgili Rivayetin Bir Bölümünün Silinip Tahrif Edilişi

Taberî, İbn Esîr kendi Tarih'lerinde İmam Hüseyin'in hutbesini şöyle kaydetmişlerdir: «Ama sonra; benim soyuma bakın ve görün kim olduğumu. Sonra kendinize gelerek beni öldürüp hürmetimi çiğnemek size yakışır mı diye kınayın kendinizi.

Acaba ben Peygamberinizin kızının oğlu, "vasisinin," amcası oğlunun, Allah'a ilk iman eden ve Resûlü'nün Allah tarafından getirdiklerini doğrulayan ilk kişinin evlâdı değil miyim?! Acaba şehitler efendisi Hamza benim babamın amcası değil midir? Acaba iki kanadıyla cennette uçan Cafer-i Tayyar benim amcam değil midir?!»[74]

İbn Kesir bu rivayeti şöyle kaydeder: «Kendinize gelerek dikkat edin: Benim gibi birini öldürmek sizin yararınıza mıdır? Oysa ben Peygamber'inizin kızının oğluyum ve yeryüzünde benden başka bir Peygamberin kızının oğlu yoktur. "Ali benim babamdır." Cafer-i Tayyar benim amcamdır, şehitler efendisi Hamza benim amcamdır!!»[75] İbn Kesir, İmam Hüseyin'in hutbesinden "vasiyet" kelimesini atmıştır.

10- Sahih Hadislerin Yerine Uydurma Hadislerin Yerleştirilişi

Taberî kendi Tarih'inde Ebuzer hakkında şöyle yazar: «Bu yıl, yani hicretin otuzuncu yılında Ebuzer Gıfarî'yle Muaviye arasında çıkan tartışma sonucu Muaviye onu koruma altında Şam'dan Medine'ye gönderdi. Muaviye'nin Ebuzer'e karşı bu davranışına sebep olan birçok şey söylenmiştir; fakat ben onların çoğunu anlatmaktan hoşlanmıyorum. Ancak Muaviye'yi savunmaya kalkışanlar bir hikâyeyi öne sürmüşlerdir. Sırrî, bu hikâyeyi yazarak bana göndermiştir. Bu hikâyede Şuayb'ın Seyf’e şöyle dediği geçer...»

İbn Esîr de Taberî'yi izleyerek şöyle kaydeder: «Bu yılda vuku bulan olaylardan biri Ebuzer'in meselesi ve Muaviye tarafından onun Şam'dan Medine'ye sürülmesidir. Muaviye'nin ona küfretmesine, öldürmeyle tehdit etmesine, havutsuz bir deveye bindirerek Şam'dan Medine'ye ve Medine'den de söylemekten hoşlanmadığım kötü bir şekilde Rebeze'ye sürmesine sebep olan birçok etkenler yazmışlardır.»

Daha sonra Seyf in hikâyesini sözde Muaviye'yi savunanların dilinden nakleder!

Birkaç Satırda Seyf b. Ömer et-Temimî

Seyf, tahminen h. 170 yılında vefat etmiştir. O, Resûlullah'ın döneminden, Benî Sâide Sakife'si, Ebu Bekir'e biat edilmesi, İrtidat Savaşları, fetihler ve nihayet Cemel Savaşı hakkında öyle rivayetlerde bulunmuştur ki şahsına mahsustur; bu rivayetleri ondan başka hiç kimse söylememiştir. Rical ilmi bilginleri Seyf b. Ömer hakkında şöyle derler:

«O zayıftır. Hadisi metruktür. Sözlerine itina edilmez. Söz konusu olmayan bir yalancı, hadis uyduran ve zındıklıkla suçlanan bir kişidir.»[76]

.. .Oysa Taberî, İbn Esîr, İbn Kesir, İbn Asâkir, İbn Haldun ve meşhur bilginler, Rical ilmi bilginlerinin Seyf b. Ömer hakkındaki kanaatlerini biliyorlardı. Biz bütün bunları Abdullah b. Saba adlı kitabımızda onların birçoğundan naklettik.

Seyf in Rivayetlerinin Niteliği

Seyf kendi rivayetinde Resûlullah için yüz elli sahabe uydurmuştur. Biz bunlardan doksan üçünü "Hamsime ve Mietu Sahabiyyin Muhtelak" (Yüz Elli Uydurma Sahabe) adlı kitabımızın iki cildinde her biri hakkında yaptığımız geniş incelemelerde kaydettik.

Seyf bunlardan yirmi dokuzunu kendi kabilesi Temim'den uydurmuş, hayalinde her biri için fetihler, kerametler, şiirler ve hadis rivayetleri alanında bir sürü haberler uydurmuştur. Oysa Allah ne bu insanları, ne de bunların rivayetlerini yaratmış değil; aksine bunların hepsini Seyf uydurmuştur. Biz, Abdullah b. Saba ve Mie ve Hamsune Sahabiyyin Muhtelak adlı kitaplarımızda bu râvilerden yetmişten fazlasını inceleyip gücümüz yettiği kadarıyla Seyf in bu uydurma rivayetlerinin râvilerini aradık ve şu sonuca vardık:

Seyf, Muhammed b. Sevad Nüveyre dediği bir râvisinden yaklaşık 216 rivayet, diğer râvilerinden ise daha az miktarda rivayet etmiştir; öyle ki, bir râvisinden sadece bir rivayet nakletmiştir. Yine Seyf, Araplar için şairler, Fars ve Rumlar için komutanlar, Müslüman ve Müslüman olmayan devletler içinse topraklar uydurmuş, tarihî olayların yıllarını tahrif etmiş, İslâm tarihindeki seçkin kişilerin isimlerini değiştirmiş ve uydurduğu rivayetlerle Müslümanların arasında birtakım hurafeler yaymıştır.

Seyf, irtidad ve fütuhatta hiçbir zaman vuku bulmayan savaşlar uydurmuş, bu savaşlarda Müslümanların eliyle feci bir şekilde öldürülen yüz binlerce kişiden bahsetmiştir; oysa ne bu savaşlar ve ne de böyle vahşice öldürmeler vuku bulmuştur. O uydurduğu şeylerle İslâm'ın kılıçla yayıldığını belirtmiştir; biz Abdullah b. Saba adlı kitabımızın ikinci cildinin başında bunun temelsiz bir iddia olduğunu ispatladık.

Seyf in uydurma rivayetleri, Ehl-i Sünnet'in hadis, tarih, edebiyat gibi İslâm'ın ö-nemli kaynaklarından yetmişine[77] girmiş, bu rivayetler Resûlullah'ın döneminden Muavi-ye'nin zamanına kadar bu kaynaklarda tamamen yayılmıştır.

Herkesten daha fazla ve daha önce Seyf e ilgi duyup rivayetlerini kitabında kaydeden kişi Muhammed b. Cerir Taberî'dir.[78] Taberî, Seyften şu tür rivayetler nakletmiştir:

a) İslâm ordusunun denizin üzerinde hareket edişi! Dareyh sahillerinden gemiyle bir gün boyunca alınabilecek yolu alışı! "İslâm ordusu su üzerindeki bu yolculuğunu, üzerini bir miktar su bulunan bir kum üstünde hareket ediyormuş gibi katediyordu; öyle ki, denizin suyu develerin tırnaklarına zor ulaşıyordu!"

b) Kadisiye Savaşı'nda inekler, Seyf in uydurduğu sahabe Asım b. Amr Temimî'yle fasih bir Arapça'yla konuşuyordu. Bekir, geçmek istediği nehirlerde Etlal ismindeki atına, "Etlal uç!" diye bağırır, Etlal da açık bir dille ona, "Bakara Sûresi'nin hakkı için uçuyorum!" diye cevap verip nehrin üzerinden uçardı!

c) Kadisiye Savaşı'nda cinler, Temim savaşçılarının yiğitlikleri hakkında şiirler okumuşlardı!

d) Şuş şehrinin kapısı, Deccal'in, duvarına tekme vurarak "İnfetih bizar" demesiyle hiç kimsenin eli değmeden açıldı.

e) Veyh-i Erdeşir'in Behersir şehrinin fethinde melekler Esved b. Kutbe Temimî'nin dilinden Farsça kendisinin de anlamadığı bir söz söyledi; fakat o söz sebebiyle İranlılar kaçtılar!

f) Seyfin Hadislerinin Tarih-i Taberî'den Diğer Kaynaklara Geçmesinin Sebebi

İbn Esir şöyle yazar: «Ben bu kitapta, şimdiye kadar bir kitapta toplanmayan şeyleri topladım. İlk önce herkesin güvendiği, ihtilâf konularında herkesin kabul ettiği İmam Ebu Cafer Taberî'nin Tarih-i Kebir'ine müracaat ettim... Bu kitaptan sonra diğer meşhur tarih kaynaklarına müracaat ederek inceledim ve Tarih-i Taberi’de bulamadıklarımı onlardan alarak kitabıma ekledim... Yalnız Resûlullah'ın ashabı arasında vuku bulan olaylar konusunda Taberî'nin naklettiklerine, daha fazla açıklama yapılan veya başka birinin ismi söylenen ya da "hiçbir açıdan sahabelerden hiçbirini kötülemeyen konular" dışında bir şey eklemedim. Böylece ben, naklettiklerinin doğruluğuyla tanınan bu gibi muteber tarihlerden ve meşhur kitaplardan başkasından bir şey nakletmedim.»[79]

İbn Kesir de İrtidat Savaşları, fütuhat ve Osman dönemindeki karışık durum hakkında sahabenin rivayetlerinin sonunda şöyle yazar:

«Bu İbn Cerir Taberî'nin -Allah rahmet etsin- tarih imamlarından kendi kitabında kaydettiklerinin özetidir; onun kaydettikleri arasında Şiîlerden ve diğerlerinden heva ve heves ehlinin isnat ettiği temelsiz yalan sözlerle uydurma hadisler görülmemektedir.»[80]

İbn Kesir'in buradaki tarih imamlarından maksadı Taberî'nin rivayetlerini aldığı Zındık Seyf b. Ömer'le onun uydurma râvileridir!

Fakat İbn Haldun gibi bir âlim, Tarih-i Taberî’deki halifelere biat rivayetleri, irtidat hikâyeleri, fütuhat veya Muaviye'ye biat gibi hususlarda Seyfin rivayetlerinin seçilmesinin sebebini çok açık bir şekilde ve daha da vurgulayarak şöyle beyan ediyor:

«Bu, nihayetinde toplumsal birlik ve beraberliğe sebep olan İslâm hilâfeti, irtidad, fütuhat ve savaşlar hakkında sözün sonudur. Ben onların külliyatını özetle İbn Cerir Taberî'nin büyük tarih kitabından naklettim. Taberî'nin kitabı, şimdiye kadar bu alanda gördüğümüz rivayet kaynaklarının en muteberi, sahabe ve tabiînin adillerinden ibaret olan ümmetin ileri gelenlerinin ve seçkinlerinin eleştirilerine ve alayına sebebiyet veren şeylerden veya onların şek ve şüphelerinden en uzak kalanıdır.»[81]

İslâm'ın İlk Dönemlerinin Meşhur Âlimlerinin Seyf in Rivayetlerini Seçmelerinin Nedeni

Sahi, neden bu iki âlim -Taberî, İbn Esîr- Muaviye'yle Ebuzer hakkında Seyf in rivayetinden başkasını kaydetmemiştir?! Bu iki bilgin Seyf in rivayetinden başkasını nakletmemelerinin sebebi onların doğruluğuna güvenmedikleri için değil, o rivayetlerde hâkim gücün Ebuzer'e karşı davranışında bir bahane ve kaçış yolu bulamadıkları içindi.

Muaviye ile Halife Osman'ı savunup mazeret gösterenler nezdinde buldukları tek şey Seyf in zındıklığı, onun râvilerinin ise uydurma kişiler oluşuydu. »"

Demek ki Taberî büyük tarih kitabını bu nedenle Seyf in temelsiz rivayetleriyle süslemiş, İbn Esîr de bu sebeple Taberî'yi izleyerek Seyf in rivayetlerini Tarih-i Taberî-den almıştır! İbn Kesir de aynı yolu izlemiş...

Tarih-i Taberî'de, Seyfin rivayetleri, onların rivayet kaynaklarından en önemlisi sayılmaktadır; çünkü bu rivayetler eleştirilerden, halifeler, valiler ve ümmetin ileri gelenleri olan sahabe ve tabiîn hakkında şek ve şüphe yaratmaktan en uzak olan konulardır.

* * *

Ehl-i Sünnet bilginlerinin Resûlullah'ın imama baş kaldıran Hariciler hakkındaki rivayetleri kitaplarında kaydetmelerinin sebebi Haricilerin ayaklanmalarının İmam Ali'den sonrada hakim güce karşı devam etmiş olması, onlar hakkındaki bu rivayetlerin yayılışının hakim gücün maslahatına ve lehine olmasındandır; İşte bu nedenle onları bütün hadis kitaplarında kaydetmişler ve günümüze kadar da bu rivayetler el sürülmemiş bir şekilde sağlam kalmıştır.

EHL-İ BEYT MEKTEBİNDE HADİS

Ehl-i Beyt İmamları Hükümlerin Beyanında Kişisel Görüşe Güvenmezler

Kâfi kitabında şöyle geçer: "Adamın biri İmam Cafer Sadık'tan (a.s) bir mesele sordu. Hazret adamın sorusunu cevapladı. Adam tekrar, "Eğer şöyle, böyle olursa o zaman ne dersin?" diye sorunca İmam Cafer Sadık (a.s) buyurdu:

«Sus! Sana verdiğim cevap Resûlullah'tandır bizim, siz ne dersinizle işimiz olmaz» [82]

Ehl-i Beyt İmamlarının (a.s) Hadislerinin Kaynağı

Besairu'd-Derecafta Füzeyl b. Yesar kanalıyla İmam Muhammed Bakır (a.s)'dan şöyle rivayet edilmiştir: «Biz kendi rey ve görüşümüze göre konuşacak olursak, bizden öncekiler gibi biz de saparız. Fakat biz Allah Teala'nm Resûlü'ne bildirdiği ve Resûlullah'ın bize bildirdiği belgeyle konuşuruz.»[83]

Semae'den şöyle rivayet edilmektedir: «İmam Musa Kâzım'dan, "Sizin hakkında konuştuğunuz her şeyi Allah'ın Kitabı ve Resûlullah'ın sünnetine dayanarak mı söylüyorsunuz, yoksa kendinizden mi söylüyorsunuz?" diye sordum. Hazret, "Hakkında konuştuğumuz her şey Allah'ın Kitabı ve Resûlullah'ın sünnetinde geçmiştir." buyurdu.»[84]

Ehl-i Beyt İmamları (a.s) İlimlerini Birbirinden Miras Almışlardır

Davud b. Ebu Yezid-i Ahvel İmam Cafer Sadık'dan (a.s) şöyle rivayet etmiştir:

«Eğer biz insanlara kendi görüşümüz ve keyfimizle fetva verecek olsaydık, helak olanlardan olurduk; fakat bizim söylediklerimiz Resûlullah'tan bize ulaşan eserlerdir. Bu eserler biz imamların birinin öncekinden miras aldığı ve sonrakine miras bıraktığı bir ilim kaynağıdır ki biz onu, insanların altın ve gümüşü korudukları gibi koruruz.»[85]

Yine aynı kaynakta üç senetle Muhammed b. Şureyh'ten İmam Cafer Sadık'ın (a.s) şöyle buyurduğu rivayet edilmiştir: «Eğer Allah Teâlâ bize itaati ve velayetimizi farz kılmamış ve bizi sevmeyi emretmemiş olsaydı, sizi kapımızda tutmaz, evimize sokmazdık. Vallahi biz kendi reyimize göre ve kendi hevesimizden konuşmayız, Allah Teâlâ’nın emrettiği şeyden başkasını ağzımıza almayız. Bizim yanımızda bazı kitaplar var ki, insanların altın ve gümüşlerini korudukları gibi biz onları koruruz.»[86]

Ehl-i Beyt İmamları (a.s) Hadislerini Resûlullah'a (s.a.a) Dayandırırlar

Semae b. Mihran Cafer Sadık (a.s)'dan şöyle rivayet etmiştir: «Allah Teala helâl, haram ve tevili Resûlullah'a öğretmiş. Resûlullah da onların hepsini Ali'ye öğretmiştir.»[87]

Yakub b. Şuayb'den de iki senetle İmam Cafer Sadık'ın şöyle buyurduğu rivayet edilmiştir: «Allah Teâlâ Resûlullah'a Kur'an'ı öğretti ve Kur'an dışında ona başka bir şey daha öğretti. Sonra Allah Teâlâ Resûlullah'a ne öğrettiyse o da onları Ali'ye öğretti.»[88]

Suleym b. Kays Ali (a.s)'dan şöyle rivayet etmiştir: «Resûlullah'tan (s.a.a) bir şey sorduğum zaman bana cevap verir, sorularım bittince de kendisi konuşurdu. Dolayısıyla, gece ve gündüz, gök ve yer, dünya ve ahiret, cennet ve cehennem, dağ ve çöl, aydınlık ve karanlık hakkında kendisine ne kadar ayet indiyse Resûlullah onu bana okudu, bana yazdırdı, ben de kendi elimle onu yazdım; Onun tevil ve tefsirini, muhkem ve müteşabihini, özel ve genelini bana öğretti; nasıl, nerede ve kıyamet gününe kadar kimin hakkında nazil olduğunu bana haber verdi. O hazret, Allah Teâlâ’dan bana anlama ve ezberleme gücü vermesini istedi. İşte bu yüzden ben Kur'an'ın bir tek ayetini bile unutmuş değilim ve Resûlullah'ın kendisine inip de bana yazdırmadığı bir ayet bile yoktur.»[89]

Yukarıdaki hadisi, Ehl-i Sünnet kaynaklarından Tabakat-i İbn Sa'd'dan aldığımız aşağıdaki üç rivayet teyit etmektedir:

1. Muhammed b. Ömer b. Ali b. Ebu Talib (a.s)'dan şöyle rivayet edilmiştir: «Ali'ye (a.s), "Resûlullah'ın (s.a.a) ashabı içinde en çok hadisin senin yanında olmasının nedeni nedir?" diye sorulunca şöyle buyurdu: "Ben Resûlullah'tan sorduğum zaman bana cevap verir, sustuğumda ise onun kendisi konuşmaya başlardı."»

2. Süleyman Ahmesî babası kanalıyla Ali'den (a.s) şöyle rivayet etmiştir: «Vallahi inen her ayetin ne hakkında, nerede ve kime karşı nazil olduğunu bilirim. Allah Teâlâ bana anlayan bir kalp ve konuşan bir dil vermiştir.»

3. Ebu Tufeyl kanalıyla İmam Ali'den (a.s) şöyle rivayet edilmiştir:

«Benden Allah'ın Kitabını sorun; benim gece mi, gündüz mü, çölde mi, dağda mı nazil olduğunu bilmediğim bir ayet yoktur.»[90]

Besairu'd-Derecat'da Zeyd b. Ali'den Emirü'l-Müminin Ali (a.s)'ın şöyle buyurduğu rivayet edilmiştir: «Cebrail'in Resûlullah'a (s.a.a) hangi konuda ve kimin hakkında, hangi helâl, haram ve sünneti, hangi emir ve nehyi indirdiğini bilmeden gözüme uyku girdiği veya Resûlullah'ın bana görev verdiği bir gün olmamıştır."

Ravi diyor ki: Zeyd'in yanından dışarı çıktığımızda bir grup Mu'tezilî ile karşılaştık ve Zeyd'in sözlerini onlara aktardık. Onlar dediler ki: "Bu çok büyük bir iddiadır. Böyle bir şey nasıl olabilir?! Oysa kesinlikle Resûlullah ile Ali'nin bir süre birbirlerini görmedikleri olmuştur. Bu durumda Ali bunları nasıl bilebilir?"

Biz tekrar Zeyd'in yanma dönerek Mu'tezilîlerin eleştirilerini kendisine aktardık. Bunun üzerine Zeyd şöyle dedi: Ali, Resûlullah ile birlikte olmadığı günleri aklında tutardı. Bir araya geldiklerinde Resûlullah, "Ey Ali! Falan gün şu ayetler indi" filan gün de şu ayetler indi buyurarak Ali'yle görüştüğü güne kadar inen ayetleri birer birer ona söylerdi. Ravi der ki: Sonra biz Zeyd'in söylediklerini Mu'tezilîlere aktardık.»[91]

Zeyd b. Ali'ni rivayetini Hilâfet Mektebi'nin önemli ve muteber kaynaklarından olan Sünen-i Neseî, Sünen-i İbn Mâce, Müsned-i Ahmed b. Hanbel'de geçen aşağıdaki üç rivayet teyit etmektedir; ifade Neseî'nindir:

1- Abdullah b. Nuceyy'den Ali'nin (a.s) şöyle dediği rivayet edilmiştir: «Ben Resûlullah'ın yanında hiç kimsenin sahip olmadığı bir makama sahiptim. Ben her sabah Resûlullah'a gider kapının arkasından, "Allah'ın selâmı senin üzerine olsun ey Allah'ın Resulü!" derdim. Resûlullah yavaş bir şekilde öksürürse, evime geri dönerdim; aksi durumda içeri girerdim.»

2- Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: «Benim Resûlullah (s.a.a) ile baş başa kaldığım özel bir saat vardı; o saatte Resûlullah'a gider içeri girmek için izin isterdim. Resûlullah namazda olsaydı yavaşça öksürür, aksi durumda girmem için izin verirdi.»

3- Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: «Her gün Resûlullah ile bir gece ve biri de gündüz olmak üzere iki defa görüşme iznim vardı; geceleyin görüşmeye gidince Hazret yavaşça öksürürdü.»[92]

Resûlullah (s.a.a), Ali (a.s)'a İlmi Diğer imamlar İçin Yazmasını Emretti

Şeyh Tusî'nin Emalî adlı eserinde, Besairu'd-Derecat ve Yenabiu'l-Mevedde'de Ahmed b. Muhammed b. Ali'den, İmam Muhammed Bakır (a.s) kanlıyla babalarından şöyle rivayet edilmiştir: «Resûlullah Ali'ye, "Sana söylediklerimi yaz." buyurdu.

Ali, "Ya Resûlullah! Unutmamdan mı endişeleniyorsunuz?" diye sordu.

Resûlullah, "Hayır! Unutmandan endişelenmiyorum. Çünkü ben Allah'tan senin hafızanı güçlendirmesini ve senin unutmamanı istedim. Bunları ortakların için yaz." buyurdu. Bunun üzerine Ali (a.s), "Ya Resûlullah! Ortaklarım kimlerdir!" diye sordu.

Hazret, "ortakların senin evlatlarından olan imamlardır; Allah onların sebebiyle ümmetime yağmur yağdırır. Onların sebebiyle duaları kabul olur, Allah onların sebebiyle ümmetimden belaları giderir ve onların sebebiyle gökten rahmet iner." buyurdu ve sonra Hasan'a (a.s) işaret ederek, "Bu onların birincisidir." dedi ve peşinden de Hüseyin'e (a.s) işaret ederek, "İmamlar bunun evlatlarındandır." buyurdu.»[93]

İmam Ali (a.s) da "Mesken"deki (Irak'ta Dicle nehrinin kıyısında) sözlerinde bu konuya işaret etmiş ve Ebu Arake de onu şöyle rivayet etmiştir: «Biz "Mesken"de Emirü'l-Müminin Ali ile birlikteydik; oturmuş onun Resûlullah'tan (s.a.a) aldığı miras konusunda konuşuyorduk. Bazıları, "Resûlullah'ın kılıcını miras almıştır" derken bazıları da, "Peygamberin katırını miras almıştır." diyorlardı. Bir grup, "Peygamberin Kılıcının kınındaki bir yazıyı miras aldığını" iddia ediyorlardı. O sırada Ali (a.s) geldi ve şöyle buyurdu:

"Vallahi fırsat olsaydı ve bana izin verilseydi sizin için bir yıl boyunca konuşurdum; hem de sözlerimde tekrar olmaksızın. Vallahi benim yanımda Peygamber ve Ehl-i Beyt'ine ait sahifeler var; bu sahifeler arasında "Abita" denilen bir sahife var ki Araplara ondan daha zor bir şey gelmiş değildir. Bu sahifede, Araplar arasında Allah'ın dininden nasip almamış ve batıl üzere olan altmış kabilenin olduğu kaydedilmiştir.»

* * *

Emirü'l-Müminin Ali'den (a.s) sonra onun evlatlarından olan Ehl-i Beyt İmamları biri diğerinden sonra bu sahifeleri miras almışlardır.

Cabir b. Yezid'den şöyle rivayet edilmiştir: «İmam Muhammed Bakır, Benim yanımda Resûlullah'ın hibe ettiği on dokuz kitabı içeren bir sahife var" buyurdu.»[94]

Muhammed b. Müslim'den şöyle rivayet edilmiştir: İmam Muhammed Bakır (a.s) şöyle buyurdu: «Bizim yanımızda Ali'nin (a.s) kitaplarından yetmiş arşın uzunluğunda bir sahife var. Biz bu sahifede yazılanları izler ve onun sınırlarından dışarı çıkmayız."

Ben, "Bu sahifenin konusu nedir? Acaba bütün ilimleri mi içeriyor, yoksa talak ve miras gibi insanların konuştuğu şeylerin açıklaması mı var?" diye sordum.

İmam, "Ali bu sahifede bütün ilimleri, yargı ve mirasla ilgili her şeyi yazmıştır; eğer hükümet bize ulaşırsa, her şeyi onda bulur ve ona göre davranırız" buyurdu.»[95]

İmam Cafer Sadık'tan (a.s) şöyle rivayet edilmiştir:

«Vallahi bizim yanımızda uzunluğu yetmiş arşın olan bir sahife var; bu sahifede insanların ihtiyaç duyduğu her şey kayıtlıdır; hatta küçük bir tırmalamanın diyeti bile belirtilen bu kitabı Resûlullah (s.a.a) imla etmiş ve Ali de (a.s) yazmıştır.»[96]

Muhammed b. Abdulmelik'ten şöyle rivayet edilmiştir: "Altmış kişi İmam Cafer Sadık'ın (a.s) huzurunda oturduğumuz bir sırada onun şöyle buyurduğunu duydum:

«Vallahi bizim yanımızda içinde Allah Teâlâ’nın yarattığı tüm helâl ve haramların, hatta tırmalamanın diyetinin bile bulunduğu yetmiş arşın uzunluğunda bir sahife var.»[97]

Ali'nin (a.s) Ahkâm İle İlgili Kitabının İsmi

Usul-i Kâfi ve Besairu'd-Derecat'ta Ebu Basir'den şöyle rivayet edilmiştir (ifade Usul-i Kâfı'nindir): «İmam Cafer Sadık'm huzuruna varıp, "Fedanız olayım! Size bir sorum var. Söyleyeceklerimi duyacak olan biri var mı?" diye arzettim. İmam iki oda arasına asılmış olan perdeyi bir kenara çekerek başını odaya uzatıp orada kimsenin olmadığından emin olduktan sonra, "Ey Ebu Muhammed! Ne istersen sorabilirsin." buyurdu.

Ben: "Fedanız olayım; Şiîleriniz Resûlullah'ın (s.a.a) Ali'ye her birinden bin kapı açılan bin ilim öğrettiğini söylüyorlar..." dedim. ^:

İmam: "Ey Ebu Muhammedi "Camia" bizim yanımızdadır; diğerleri "Câmia"nın ne olduğunu ne bilirler!" buyurdu.

Ben: "Fedanız olayım; "Camia" nedir?" diye sordum.

İmam: "Resûlullah'ın mübarek dudaklarından çıkan imlasıyla Ali'nin kendi eliyle yazdığı Resûlullah'ın zirasıyla[98] yetmiş arşın uzunluğunda bir sahifedir; onda bütün helal ve haramlar ve halkın ihtiyaç duyduğu her şey, hatta tırmalamanın diyeti bile kaydedilmiştir." İmam daha sonra eliyle bana vurarak, "Ey Ebu Muhammedi İzin veriyor musun?" diye buyurdu.

Ben: "Fedanız olayım; ben sizin emrinizdeyim; istediğiniz şeyi yapabilirsiniz" dedim. Bunun üzerine İmam eliyle hafif bir şekilde üzerime basarak, "Hatta bunun diyeti bile (mevcuttur bu sahifede)." buyurdu. İmam bu sözünü sinirli bir şekilde buyurdu.

Ben: "Vallahi bu ilmin özüdür..." dedim.»[99]

Ali b. Riab'dan şöyle rivayet edilmiştir: İmam Cafer Sadık'a, "Camia" hakkında sorulduğunda şöyle buyurdu: «İki hörgüçlü büyük bir devenin uyluğu eninde ve yetmiş arşın uzunluğunda deriden bir sahifedir; insanların ihtiyaç duyduğu her şey onda yazılmıştır; onda yazılmayan bir şey yoktur; hatta tırmalamanın diyeti bile kaydedilmiştir.»[100]

Usul-i Kâfi ve Besairu'd-Derecat'ta Ebu Şeybe'den şöyle rivayet edilmiştir:

İmam Cafer Sadık'ın (a.s) şöyle buyurduğunu duydum:

«Resûlullah'ın imlası ve Ali'nin hattıyla yazılmış olan Camia karşısında İbn Şibrime'nin bilgisi apaçık bir sapıklıktır. Camia kimseye söz bırakmamıştır; onda helâl ve haram ilmi vardır. Kıyas taraftarları kıyasla ilme ulaşmak isterler; ama hedeften uzaklaşmaktan başka bir şey elde etmezler; Allah'ın dinine kıyasla ulaşılmaz.»[101]

Cifr Kitabı ve Fatıma (s.a)'nın Mushafı

Besairu'd-Derecat kitabında Ebu Meryem'den şöyle rivayet edilmiştir:

İmam Cafer Sadık (a.s) bana şöyle dedi: «.. .Bizim yanımızda kenarlarına kadar dolan öküz derisi üzerine yazılmış olan Cifr kitabı var. Bu kitap geçmişte vuku bulan ve kıyamete kadar gelecekte vuku bulacak olayları içermektedir.»[102]

Resûlullah (s.a.a)'in Silahı ve Kitapları

Abdullah b. Sinan'dan şöyle rivayet edilmiştir:

«İmam Cafer Sadık'a İmam Hasan'ın oğlunun başına gelenleri anlatıyorlardı; biz de Cifr'den bahsettik. Bunun üzerine İmam şöyle buyurdu: "Vallahi bizim yanımızda üzerine Resûlullah'ın imlasıyla Ali'nin yazmış olduğu bir keçi ve bir de koyun derisi var. Bunun dışında bir de bizde, içinde insanların ihtiyaç duyduğu şeyler bulunan ve hatta tırmalamanın diyeti bile belirtilen yetmiş arşın uzunluğunda bir Sahife var.»[103]

Ali b. Sa'd'dan şöyle rivayet edilmiştir: İmam, Cifr hakkında şöyle buyurdu:

«O su kırbası gibi tabaklanmış öküz derisidir. Onda kitaplar ve insanların kıyamete kadar ihtiyaç duyacakları şeylerin bilgisi var. Resûlullah onu imla etmiş ve Ali (a.s) de kendi eliyle yazmıştır. İçinde Kur'an'dan bir ayet bile bulunmayan Fatıma'nın Mushafı ondadır. Resûlullah'ın (s.a.a) yüzüğü, zırhı, kılıcı ve özel sancağı da bizim yanımızdadır. Göresi gözleri olmayanlara rağmen Cifr de bizim yanımızdadır.»[104]

Bazı rivayetlerde, Fatıma (s.a)'nın Mushaf’ında yukarıdaki hadislerde geçenler dışında Resûlullah'ın (s.a.a) vefatından sonra kendisini teselli etmek için gelip kendisiyle konuşan bir melekten bahsedilmektedir... Usul-i Kâfi'de Hammad b. Zeyd'in İmam Cafer Sadık (a.s)'dan şöyle rivayet ettiği kaydedilmektedir:

«Allah Teâlâ Peygamberinin ruhunu alınca o hazretin vefatından dolayı Fatıma'yı zorluğunu Allah'tan başka kimsenin bilmediği bir üzüntü ve keder sardı. Bu nedenle Allah onunla konuşup üzüntüsünü teselli etmesi için bir melek gönderdi. Fatıma bunu Ali'ye bildirdi. Ali de ondan tüm duyduklarını yazdı ve böylece Mushaf oluştu... Fakat onda helâl ve haramlarla ilgili bir şey yoktur; onda ancak gelecekle ilgili haberler vardır.»[105]

Ehl-i Beyt İmamlarının, İmam Ali'nin (a.s) ahkâm konusundaki "Camia" kitabını, gelecekte vuku bulacak tüm olayları içeren "Cifr'i" ve "Fatıma'nın Mushafı"nı miras aldıkları mütevatir olarak rivayet edilmiştir.

Hadislerden bu kitapların öküz derisinden bir mahfazada olduğu ve ona "Cifr-i Eb-yaz" dendiği ve Resûlullah'tan (a.s) miras aldıkları silahın öküz derisinden başka bir mahfazada olduğu ve ona "Cifr-i Ahmer" dendiği anlaşılmaktadır.

Ehl-i Beyt İmamlarının (a.s) Miraslarının Bulunduğu İki Mahfaza

Usul-i Kâfi ve Besairu'd-Derecat kitaplarında Hüseyin b. Ebi Âlâ’dan şöyle rivayet edilmiştir: «İmam Cafer Sadık'ın, "Cifr-i Ebyaz benim yanımdadır" buyurduğunu duyunca: "Onda ne var?" diye sordum.

İmam şöyle buyurdu: "Onda Davud'un Zebur'u, Musa'nın Tevrat'ı, İsa'nın İncil'i, İbrahim'in Suhuf’u, bütün helâl ve haramlar ve içinde Kur'an olmayan Fatıma'nın Mushafı vardır. Onda insanları bize muhtaç kılan şeyler vardır; insanlar onları öğrenmek için bize müracaat ederler; biz ise kimseye muhtaç değiliz; onda bir kırbaç, yarım kırbaç ve çeyrek kırbaç ve tırmalamanın diyeti bile kaydedilmiştir.

Cifr-i Ahmer de benim yanımdadır."

Ben, "Cifr-i Ahmer'de ne var?" diye sordum.

İmam, "Resûlullah'ın (s.a.a) silahı..." buyurdu.»

İmam, (a.s) "Onda insanları bize muhtaç kılan şeyler vardır." sözüyle, Cifr denilen mahfazada Ali'nin kitabı olduğu ve Ali'nin kitabında ise insanların ihtiyaç duyduğu her şeyin bulunduğunu kastetmiştir.

Ebu Hamza, İmam Cafer Sadık'tan (a.s) şöyle rivayet eder: «Fatıma'nın Mushafı'nda Kur'an'dan bir şey yoktur; onda babasının (s.a.a) vefatından sonra kendisine telkin edilen sözler vardır.»[106] Başka bir rivayette İmam Cafer Sadık'tan şöyle nakledilmektedir:

«Fatıma'nın Mushafı benim yanımdadır; onda Kur'an'dan bir şey yoktur!»[107] İmam halkın "mushaf' kelimesini günümüzde olduğu gibi Kur'an'la karıştırmaması için çeşitli hadislerde Fatıma'nın (s.a) Mushafında Kur'an'dan bir şeyin olmadığını vurgulamıştır.

Bu bölümde Ehl-i Beyt Mektebinde ilmin kaynaklarıyla ilgili söylediklerimiz, "Bir şeyin ispatı diğer şeyleri nefyetmeyi gerektirmez" kuralı gereğince, Ehl-i Beyt İmamlarının ilimlerinin kaynaklarının sadece bunlarla sınırlı olduğu anlamına gelmez. Nitekim İmam Musa Kâzım'dan (a.s) bu konuda şöyle rivayet edilmiştir: «Bizim ilmimizin ereği üç kısımdır: Geçmiş, gelecek ve oluşmakta olan. Geçmiş açıklanmıştır. Gelecek kaydedilmiştir. Oluşmakta olanlar ise kalplere atılır ve kulaklara duyurulur. İlmin bu üçüncü kısmı, ilmimizin en üstün olanıdır; ancak peygamberimizden sonra peygamber yoktur.»[108]

Bu Hadisin Şerhi

Allame Meclisî'nin "Miratu'l-Ukul"da bu hadisin şerhinde yazdıkları özetle şöyledir: «Hadiste geçen "mebleğu ilmina" yani ilmimizin ereği ve kemali veya dayanağı ve kaynağı. "Mazin" geçmişle ilgili ilimdir. "Gabir" ise gelecekle ilgili ilimdir. "Ğabir" geçmiş ve gelecek manalarına gelen zıt anlamlı kelimelerdendir. "Fe emme'1-mazi fe-mufes-ser": Geçmiş ilimleri Resûlullah bize tefsir ve şerh etmiştir. "Fe emma'l-ğabir fe-mez-bur," yani gelecekle ilgili ilimler." Camia, Fatıma'nın Mushafı ve diğer kitaplar da bizim için yazılmıştır. Dinin yasaları ve hükümleri de bu kitaplarda veya bunların birindedir.

"Ve emma'l-hadis fe-kazfun fi'1-Kulub ve nakrun fı'l-esma," yani Allah tarafından olması kesinleşen yeni olaylara veya Rabbani ilimler ve maarifle ya da kapalı şeylerin teşrihiyle ilgili ilimler bir melek vasıta olmaksızın Allah Teala tarafından kalbe ilham edilir veya bir melek vasıtasıyla duyurulur.

İlmin bu kısmının onların en üstün ilimleri olmasının nedeni, bu ilmin onlara has olması ve bir insan vasıta olmaksızın onlara ulaşması veya diğer iki ilmin onlara has olmamasıdır. Zira Selman ve Ebuzer gibi bazı özel sahabiler de Resûlullah'ın haber vermesiyle bu iki ilimden az da olsa nasiplenmişler, o kitapların bazı bölümlerini görmüşlerdir.

Fakat halkın nazarında gaipten haber vermek peygamberlere has olduğu için İmam'ın bu sözü yanlış anlaşılabilirdi. Bu yüzden İmam bu sözün peşinden hemen, "... ancak Peygamberimizden sonra peygamber yoktur." buyurarak bu yanılgıya mahal bırakmamıştır. Çünkü peygamberle muhaddes arasındaki fark, peygamberin vahiy alırken meleği görmesi, muhaddesin ise sadece meleğin sesini duymasıdır.»[109]

Usul-i Kâfı'de İmam Muhammed Bâkır'dan (a.s) şöyle rivayet edilmiştir: «Muhammed'in (s.a.a) vasilerinin hepsi muhaddestirler.»

İmam Musa Kâzım (a.s) şöyle buyurmuştur: «Ehl-i Beyt İmamları doğru konuşan, iyi kavrama gücüne sahip muhaddeslerdir." buyurmuştur.»

Muhammed b. Müslim'den bu konuda şöyle rivayet edilmiştir:

«İmam Cafer Sadık'ın huzurunda muhaddes konusundan söz açılınca İmam şöyle buyurdu: "Muhaddes meleğin sesini duyan, fakat onu görmeyen kimsedir." buyurdu.

Ben, "Fedanız olayım! Bu durumda onun meleğin sözü olduğunu nasıl anlar?" diye sordum. İmam: "O sırada sözün meleğe ait olduğunu anlayabileceği bir sükûnet ve huzur bulur." buyurdu.»[110]

Ehl-i Beyt İmamları İlim kitaplarını Nasıl birbirinden Aldılar

İmam Ali, İmam Hasan, İmam Hüseyin, İmam Seccad ve İmam Bakır (a.s.)

Besairu'd-Derecat kitabında Mualla b. Huneys kanalıyla İmam Cafer Sadık'dan şöyle rivayet edilmiştir: «Bu kitaplar Ali'nin (a.s) yanındaydı. Irak'a gidince onları emanet olarak Ümm-ü Seleme'ye bıraktı. Ali (a.s) şehid olunca bu kitaplar Hasan'a (a.s) ulaştı ve Hasan'dan sonra ise Hüseyin'e (a.s) ulaştı. Hüseyin şehid olunca Ali b. Hüseyin'e (a.s) ulaştı ve ondan sonra da babama -İmam Muhammed Bakır- ulaştı.»[111]

Usul-i Kâfı'de Suleym b. Kays'tan şöyle rivayet edilmiştir:

«Emirü'l-Müminin Ali oğlu Hasan'a vasiyet edip Hüseyin, Muhammed ve tüm çocuklarını, Şia'nın ileri gelenlerini ve kendi Ehl-i Beyt'ini buna tanık tuttuğunda ben de oradaydım. Emirü'l-Müminin Ali (a.s) kitap ve silahı Hasan'a (a.s) verip şöyle buyurdu:

"Oğulcağızım! Resûlullah (s.a.a) beni kendisine vasi tayin edip kitaplarını ve silahını bana verdiği gibi bana da seni kendime vasi tayin etmemi, kitaplarımı ve silahımı sana teslim etmemi emretti. Ve bana emretti ki, sana, ölüm vaktin gelince onları kardeşin Hüseyin'e vermeni emredeyim." Daha sonra oğlu Hüseyin'e dönerek şöyle buyurdu: "Ve Resûlullah (s.a.a) sana onları bu oğluna vermeni emretti." Sonra Ali b. Hüseyin'in elinden tutup ona, "Resûlullah sana da onları oğlun Muhammed b. Ali'ye vermeni emretti. Ayrıca, Resûlullah'm ve benim selâmımı ona ulaştırırsın.»[112]

Yazar diyor ki: Emirü'l-Müminin Ali'nin (a.s) burada oğlu Hasan'a (a.s) teslim ettiği bir kitaptı. Bu kitap o hazretin Medine'den hicret ederken Ümmü'l-Müminin Ümmü Seleme'nin yanında emanet bıraktığı ve Ümmü Seleme'nin daha sonra İmam Hasan (a.s) Medine'ye dönünde ona teslim ettiği kitaplardan farklıdır.

İmam Seccad (a.s)

Usul-i Kâfi, A'lamu'1-Verâ, Menakıb-i İbn Şehraşub ve Meclisî'nin Biharu'l-Envar'-mda Ebu Bekir-i Hazremî'den İmam Cafer Sadık'm şöyle buyurduğu rivayet edilmiştir:

«Hüseyin Irak'a gittiği sırada kitaplarını ve vasiyetnamesini Ümmü Seleme'ye emanet bıraktı. Ali b. Hüseyin ümmü Seleme'ye müracaat edince onları ona teslim etti.»[113]

Bu vasiyetname İmam Hüseyin'in Kerbela'da yazıp diğer miraslarıyla birlikte kızı Fatıma'ya emanet ettiği, onun da daha sonra Ali b. Hüseyin'e verdiği vasiyetnameden farklıdır; o sırada şiddetli bir şekilde hasta olan İmam Seccad'ın yaşayabileceğini tahmin etmiyorlardı.[114]

İmam Muhammed Bakır (a.s)

Besairu'd-Derecat ve Biharu'l-Envar'da İsa b. Abdullah b. Ömer'in İmam Cafer Sadık'dan (a.s) şöyle riayet ettiği kaydedilir:

«İmam Ali b. Hüseyin ölüm yatağında oğluna (Muhammed'e), "Ey Muhammed! Bu sandığı kendi evine götür" buyurdu. İmam Muhammed Bakır o sandığı dört kişiyle kendi evine götürdü. İmam Seccad vefat edince İmam Muhammed Bâkır'ın kardeşleri gelerek o sandığın içindekilerden miras iddiasında bulundular ve "Sandığın içindekilerden bizim hissemize düşeni ver." dediler. Bunun üzerine İmam Muhammed Bakır şöyle buyurdu: "Vallahi sandığın içindekilerde sizin bir payınız yoktur; sizin onda bir payınız olsaydı babam onu bana vermezdi." O sandıkta Resûlullah'ın silahı ve kitapları vardı.»[115]

İmam Cafer Sadık'a (a.s)

Zurare'den şöyle rivayet edilir: «İmam Cafer Sadık (a.s), "Babam (İmam Muhammed Bakır) ölmeden önce kitapları bana ulaştı." buyurdu.»[116]

Ebu Basir'den şöyle rivayet edilmiştir: «Cafer Sadık'ın (a.s), "Babam Ebu Cafer dünyadan göçmeden Fatıma'nın Mushafını bana verdi." buyurduğunu duydum.»[117]

İmam Musa Kâzım (a.s)

Gaybet-i Nu'manî ve Biharu'l-Envar'da -Meclisi- Hammad-i Saiğ'den şöyle rivayet edilmiştir: «Mufazzal, İmam Cafer Sadık'a (a.s) bazı sorulan soruyordu.. .O sırada Ebu'l-Hasan (İmam Kazım -a.s-) içeri girdi. İmam, Mufazzal'a dönerek, "Ali'nin kitabının sahibini görmek ister misin?" buyurdu. Mufazzal, "Bundan daha büyük şeref ne olabilir ki?!" dedi. Bunun üzerine İmam Cafer Sadık, "Bu, o kitabın sahibidir." buyurdu.»[118]

İmam Ali Rıza (a.s)

Ali b. Yaktin şöyle rivayet eder:

«İmam Ebu'l-Hasan (İmam Musa Kazım -a.s-) parmağıyla oğlu Ali'ye işaret ederek bana, "Ey Ali! Bu çocuklarımın en fakihidir. Ben kitaplarımı ona verdim." buyurdu.»

Usul-i Kâfi, İrşad-i Şeyh Mufid, Gaybet-i Şeyh Tusî ve Biharu'l-Envar'da şöyle geçer: Naim el-Kabusî, Ebu'l-Hasan Musa'dan (İmam Kazım -a.s-) şöyle rivayet etmiştir:

«Oğlum Ali çocuklarımın en büyüğü, benim yanımda en iyisi ve en sevimlisidir; o, benimle birlikte Cifr'e bakabilir; ona peygamber veya vasiden başkası bakmamıştır.»[119]

Ehl-i Beyt İmamlarının Miras Aldıkları Kitaplara Müracaatı

Füzeyl b. Yesar, Bureyd b. Muaviye ve Zurare'den şöyle rivayet edilmiştir:

«Abdulmelik b. A'yun İmam Cafer Sadık'a, "Zeydîler Muhammed b. Abdullah (b. Hasan)'m etrafında toplanmışlar; acaba o hükümete ulaşacak mı?" diye sordu.

İmam, "Vallahi bende, içinde bütün peygamberlerin ve yeryüzünde hüküm sürecek bütün padişahların ismi geçen iki kitap var; vallahi Muhammed b. Abdullah'ın ismi bu kitapların hiçbirinde geçmemiştir." buyurdu.»[120]

İmam'ın "iki kitap "tan maksadı, Cifr kitabı ve Fatıma'nın Mushafıdır. "Bütün peygamberlerin isimleri"nden maksadı ise Resûlullah'tan önce gelip geçen peygamberlerdir. Abdullah b. Ata et-Temimî'den şöyle rivayet edilmiştir: «Ben Medine'de Mescid-i Nebi'-de Ali b. Hüseyin'in (a.s) huzurunda oturmuştum; o sırada güzel yüzlü bir genç olan ve ayağında gümüş tasması bir nalın bulunan Ömer b. Abdulaziz yanımızdan geçti. İmam Zeynelabidin ona bakarak, "Ey Abdullah! Bu kendini beğenmiş zengini görüyor musun? O saltanata ulaşacak." buyurdu. Ben, "Bu fasıkı mı söylüyorsunuz?" dedim.

İmam: "Evet, fakat hükümet dönemi çok kısa olacaktır..." buyurdu.»[121]

Hilâfet Mektebinde Cifr ve Camia

Mir Seyyid Ali b. Muhammed b. Ali Hanefi Esterabadî (ö. 816), Kadı Azud İcî'nin (ö. 756) "Mevakif' adlı eserine yazdığı şerhte "Cifr" ve "Câmia"dan şöyle bahsetmiştir: «Cifr ve Camia İmam Ali'nin -Allah ondan razı olsun- harfler ilmi yoluyla dünyanın sonuna kadar vuku bulacak olayları yazmış olduğu iki kitaptır; onun soyundan gelen imamlar onları biliyor ve onlardan yararlanarak hüküm veriyorlardı. Ali b. Musa Rıza'nın (a.s) Me'mun'un veliahtlığını kabul ettiğine dair yazdığı metinde şöyle geçer: "Sen babalarının inkâr ettiği bizim haklarımızın bir bölümünü tanıdın; ben senin veliahtlığını kabul ediyorum; fakat Cifr ve Camia bu işin tamamlanmayacağını bildiriyorlar.»[122]

Taşköprüzade Mevla Ahmed b. Mustafa (ö. 962 h.) Miftahu's-Seade ve Misbahu's-Siyade adlı eserinde şöyle yazıyor: «Halife Me'mun kendisinden sonra hilafetin Ali b. Musa Rıza'ya ulaşmasını kararlaştırıp ona bir ahitname yazınca, Ali b. Musa Rıza, Me'mun'un yazısının sonunda şöyle yazdı: "Kabul; fakat Cifr ve Camia bunun tamamlanmayacağını ortaya koymaktadırlar." Nitekim onun söylediği gibi de oldu; çünkü Me'mun bundan dolayı Haşimoğulları tarafından bir fitnenin çıkmak üzere olduğunu anlayınca, tarih kitaplarında geçtiği üzere Ali b. Musa Rıza'yı üzümle zehirledi.»[123]

Hilâfet Mektebinde Cifr ve Câmia'dan bahseden kişilerden biri de Şeyh Kemalud-din Ebu Salim b. Talha Muhammed b. Talha-i Nusaybinî eş-Şafıî'dir (ö. 652 h.k.). Keşfu-'z-Zunun'da söylendiğine göre küçük bir kitap olup başında, "el-hamdulillah'il-lezi etlea men ictebahu." şeklinde geçen Şeyh Kemaluddin, "el-Cefru'1-Câmi ve'n-Nuru'1-Lami "adlı eserinde İmam Cafer Sadık'ın soyundan olan imamların Cifr'i bildikleri geçmektedir.[124]

Yine Cifr ve Camia ilmi hakkında ondan şöyle nakledilmiştir: «Cifr ve Camia iki değerli kitaptır. Onlardan biri İmam Ali b. Ebu Talib Küfe mescidinin minberinde yaptığı konuşmasında bahsettiği ve diğeri ise Resûlullah'ın sır olarak Ali'ye imla edip yazmasını emrettiği ve Ali'nin de dağınık harfler şeklinde ve Adem'in kitabı metoduyla ince ve işlenmiş bir deve derisi üzerine yazdığı kitaptır. Bu kitap geçmiş olaylardan ve gelecekte vuku bulacak hadiselerden bahsetmekte halk arasında Cifr ismiyle meşhurdur.»[125]

İbn Haldun kendi Mukaddime'sinde şöyle diyor:

«Cafer Sadık ve Ehl-i Beyt'ten olan onun gibilerin çok sayıda keşif ve kerametleri vardır; bu konuda onların kaynağı sahip oldukları velayet makamıdır. -Allah daha iyisini bilir- Resûlullah'ın soyundan olmayan Allah'ın velilerinden bu gibi şeylerin baş gösterdiği inkâr edilmediğine göre haklarında Resûlullah'ın, "Aranızda muhaddesler olacaktır." buyurduğu kimseler bu yüce makama ve büyük kerametlere herkesten daha layıktırlar.»[126]

İbn Haldun'un daha sonra söylediği sözler özet olarak şöyledir:

«Zeydiye fırkasının önderi Harun b. Said el-İclî'nin Cafer-i Sadık'tan rivayet ettiği bir kitabı vardı. Onda gelecekte (Resûlullah'ın -s.a.a-) Ehl-i Beyt'inin, özellikle onların bazılarının karşılaşacakları olaylar bildirilmiştir. Cafer-i Sadık ve Resûlullah'ın Ehl-i Beyt'inden olan diğerleri, Allah'ın bu gibi velilerine has olan keramet ve mükaşefe yoluyla gelecekten haber veriyorlardı. Gelecekle ilgili verilen bu bilgilerin tümü İmam Cafer Sadık'ın yanındaki bir öküz derisi üzerine yazılmıştır... Bu kitapta İmam Cafer Sadık'tan Kur'an-ı Kerim tefsiri ve onun batınından anlaşılan hayret verici derin anlamlar yazılmıştır. Eğer bu kitabın Cafer Sadık'a istinadı doğru ise, ister onun kendisinden olsun ve ister tümü keramet sahibi olan o ailenin diğer ileri gelenlerinden olsun şüphesiz iyi bir isnattır. Onun akrabalarından bazılarına, gelecekte kendilerini bekleyen olayları haber verip onları sakındırdığı ve sonunda onun buyurduğu gibi olduğu doğrudur.

Cafer Sadık hazretleri amcası oğlu Yahya b. Zeyd'i kıyamının sonucundan sakındırdığı, öldürüleceğini bildirerek onu uyardığı; fakat Yahya'nın kabul etmeyerek kıyam ettiği ve sonunda Cafer Sadık'ın buyurduğu gibi Cevzecan'da öldürüldüğü meşhurdur.

Onların dışında herkesin keramet sahibi olabileceği kabul edildikten sonra, ilim, din, Resûlullah'ın (s.a.a) eserlerine herkesten daha iyi vakıf olan ve Allah'ın özel lütuf ve inayetine mazhar olan Resûlullah'ın Ehl-i Beyt'inin mükaşefe ve keramete sahip olmalarında şüphe edilebilir mi?! Oysa köklerinin asaleti, dal ve budakların temizliğine tanıklık eder. Ehl-i Beyt'ten belli bir kişinin ismi getirilmeden onların gelecekle ilgili haber verdikleri de çokça rivayet edilmiştir.»[127]

Ehl-i Beyt İmamlarının Camia Kitabına Müracaatı

Kâfi, Men La Yehzuruhu'l-Fakih, Tehzib, Meani'l-Ahbar ve Vesail kitaplarında şöyle geçer: -İfade Kâfı'nindir-: «Eban'dan şöyle rivayet edilmiştir: Ali b. Hüseyin'den "Adamın biri mal varlığından bir şeyin belli bir yerde harcanmasını vasiyet etmiş, fakat onun miktarını belirtmemiştir; bu konuda vazifemiz nedir?" diye sorduklarında İmam, "Ali'nin kitabında maldan bir şey, malın altıda biri olarak belirtilmiştir." buyurdu.»[128]

İmam Muhammed Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: «Ali'nin kitabında şu üç özelliğe sahip olanın ölmeden önce onun vebalini göreceği kaydedilmiştir: Zulüm, akraba ilişkilerini kesmek ve yalan yer yemin ederek Allah'la savaşmak.»[129]

Yine İmam Muhammed Bakır (a.s)'dan şöyle rivayet edilmiştir:

«Evladın ve babanın malından almanın, evladın cariyesiyle cinsel münasebette bulunmanın,[130] evlenen kadının kusurunu gizlemenin,[131] yalan yere yemin etmenin[132] ve ihramlıyken avlanan kişinin hükmü Ali'nin (a.s) kitabında şöyledir.»[133]

İmam Cafer Sadık (a.s) Muhammed Bakır'dan (a.s) şöyle rivayet etmiştir:

«Ben Ali'nin (a.s) kitabında Resûlullah'm (s.a.a) Muhacirler, Ensar ve Medine hal-kından onlara katılanlar arasında şöyle bir sözleşme yazdığım okudum...»[134]

Yine Cafer Sadık Ali'nin kitabından şu meseleler hakkında hadis rivayet etmiştir:

«Hilali görmekle ayın girdiğinin anlaşılması, öğlenin[135] fazilet vaktinin beyanı[136], muhaliflerle Cuma namazı kılmanın hükmü,[137] kedi artığının hükmü[138], ihram halinde ölen kimsenin hükmü,[139] düğmelenmiş şal giyen erkeğin hükmü (iki hadiste)[140], kaya güvercinini avlamanın kefareti (iki hadis)[141], kaya güvercininin yumurtasının kefareti (üç hadis)[142], tavaf şavtlarının fazla olması (bir hadis),[143] umre-i mufrede,[144] büyük günahların sayısı (iki hadis)[145], yetimin malım yemek (bir hadis),[146] dedeleri olduğu halde erkek kardeşlerin anneden miras almaları hükmü (iki hadis),[147] şahit ve yemin hükmü (iki hadis)[148], dünya misali (bir hadis)[149], yaşa göre had uygulamada kırbaç vurma şekli[150], livatanın (oğlancılık) haddi (cezası),[151] içki ve şarap içene had uygulanmasının isbatı[152], şarap ve içki içenin haddi[153], av köpeğinin diyeti,[154] kadınların avret mahallini kesmenin haddi,[155] kesilen hayvanın helâl olmasının ölçüsü (iki hadis)[156], ölen kişinin terekesinde payı belli olmayan kişinin mirastan hakkı[157], evcil eşek etinin yenmesinin keraheti[158], yenmesi haram olan balık çeşitleri (altı hadis);[159] amcalarla birlikte dayıların mirasının hükmü,[160] iddet günlerinde rücu etmeksizin talakın hükmü,[161] suda boğulanlar ve enkaz altında kalanların mirası[162] ve eli kesik bir kişiyi öldüren kimsenin hükmü. [163]»

Ehl-i Beyt İmamlarının Ashabından Ali'nin (a.s) Kitabını Görenler:

1- Besairu'd-Derecat kitabında Ebu Basir'den şöyle rivayet edilmiştir:

«Ben İmam Muhammed Bâkır'ın (a.s) huzurundayken Câmia'yı getirmelerini emretti, Câmia'yı getirdiklerinde İmam ona bakarak şöyle okudu: "Bir kadın ölür de kocasından başka mirasçısı olmazsa, terekesinin hepsi kocasına ulaşır.»[164]

2- Abdumelik b. A'yun'dan şöyle rivayet edilmiştir:

«Ebu Cafer (a.s) bana Ali (a.s)'ın kitabının bir kısmını gösterdi...»[165]

3- Kâfi ve Tehzib'de Muhammed b. Müslim'den şöyle rivayet edilir:

«İmam Muhammed Bâkır'ın (a.s) okuduğu kitaba bakınca onda şöyle yazıldığını gördüm: "Erkek kardeşin oğluyla dede mirasta eşit paya sahiptirler."

Muhammed Bâkır'a, "Bizim tanıdığımız bu adamlar böyle bir hüküm vermezler; onlar dedeyle birlikte erkek kardeşin oğlunun bir şey almasını kabul etmezler" dedim. İmam, "Bu okuduğun Resûlullah'm imlası ve Ali'nin yazısıdır." buyurdu.»[166]

4- Ömer b. Uzeyne, Zurare'den şöyle rivayet eder:

«Ebu Cafer'den (Muhammed Bakır) dedenin miras payını sorunca İmam bana, "İmam Ali (a.s) dışında gördüğüm herkes bu konuda kendi reyini söylemiştir." buyurdu. Ben, "Allah hayrınızı versin; İmam Ali bu konuda ne söylemiştir?" diye arz ettim. İmam, "Yarın gel de Ali'nin (a.s) kitabında yazılanı kendin oku." buyurdu. Fakat ben, "Allah size hayır versin; kendiniz buyurun; ben kendim kitaptan okumaktansa sizin sözünüzü duymayı daha çok severim" dedim. Ama İmam tekrar, "Sana ne söylüyorsam onu dinle! Yarın gel de onu kitaptan kendin oku." buyurdu.

Ertesi gün öğleden sonra İmam'ın huzuruna gittim. Tam da normalde öğle ve ikindi namazı arasında İmam ile baş başa kaldığım saatti. Çünkü ben huzuruna gelen kişiler nedeniyle İmam'ın bana takiyye yaparak cevap vermesinden endişelendiğim için genelde sorumu yalnız olduğumuz bir zamanda sorardım!

İmam'ın huzuruna girdiğimde oğlu İmam Cafer Sadık'a dönerek, "Miras kitabını okuması için Zurare'ye ver." buyurdu ve sonra kendisi uyumak için kalkıp gitti. Odada İmam Cafer Sadık'la yalnız kaldık. İmam Cafer Sadık kalkarak deve bacağı gibi büyük bir sahife getirip karşıma bırakarak, "Bunda gördüklerini ben sana izin verene kadar hiç kimseye anlatmayacağına dair Allah'a yemin etmedikçe onu okumana müsaade etmem." buyurdu. "Babam sana izin verene kadar" da buyurmadı. Ben, "Allah size hayır versin; neden bu kadar sıkı tutuyorsunuz?! Babanız da size böyle bir şey emretmedi!" dedim. Fakat İmam, "Söylediğim gibi sen ancak bu şartla kitabı görebilirsin." buyurdu. Ben, "Dediğiniz gibi olsun; kabul ediyorum." dedim.

Ben miras hisseleri ve vasiyetler konusunu iyi bilen hesabı güçlü biriydim. Uzun süreden beri miras ve vasiyet konusunda bilmediğim yeni bir şeyle karşılaşmak istiyordum; fakat bu bir türlü gerçekleşmiyordu. Kitabın bir ucu bana doğru atılınca onun geçmişlere ait olduğu belli olan kalın bir kitap olduğunu gördüm. Kitabı okumaya başladım ve hayretle bağış konusundan. Marufu emretme konusuna kadar bu kitapta geçenlerin halk arasında yaygın olan kesin şeylerin tam aksine olduğunu gördüm. Bu nedenle rahatsız olarak onları önemsemeden, düşüncesiz ve dikkatsiz bir şekilde başından sonuna kadar okudum ve kendi kendime, "Yanlıştır!" dedim. Sonra onu yeniden eskisi gibi dürüp İmam Cafer Sadık'a teslim ettim. Ertesi gün İmam Muhammed Bâkır'ın huzuruna varınca benden, "Miras kitabını okudun mu?" diye sordu. Ben, "Evet" dedim. İmam, "Onu nasıl buldun?" diye sordu. Ben, "Yanlış ve değersiz! Ondaki her şey halkın kabul ettiğinin tam tersinedir!" dedim. İmam, "Hayır vallahi" buyurdu, "Ey Zurare! O gördüklerinin tümü haktır. O yazılanlar Resûlullah'ın (s.a.a) imlası ve Ali'nin (a.s) yazısıdır."

Şeytan içimden beni vesvese edip, "İmam onların Resûlullah'ın imlası ve Ali'nin kendi eliyle yazdığı yazısı olduğunu nereden biliyor?" diye düşünmeye başladım.

Daha konuşmaya başlamadan İmam, "Ey Zurare!" buyurdu, "Şüphe etme! Şeytanı kendinden uzaklaştır! Vallahi sen şüpheye düştün. Ben bu yazının Resûlullah'ın (s.a.a) imlası ve Ali'nin (a.s) yazısı olduğunu nasıl bilmem?! Oysa babam dedemden bunları Emirü'l-Müminin Ali'nin buyurduğunu nakletmiştir."

Ben, "Hayır! Nasıl olur?" dedim; "Allah beni size feda etsin." Şimdi o kitaptan bir şey aklımda kalmadığı için pişmanım. Eğer onu okumadan önce makam ve önemini bilecek olsaydım, onun bir harfini bile kaçırmamayı umardım...»[167] Bu rivayetlerden o dönemde İslâm toplumu mirası bölüştürme konusunda tamamen Hilâfet Mektebinin fakihlerinin içtihadına göre davrandığı, Ehl-i Beyt İmamlarının ise mirasın taksimini Ali'nin kitabının Resûlullah'tan aktardığı şekilde yayma konusunda büyük çaba harcadıkları anlaşılmaktadır. Öyle ki hatta Zurare ve Muhammed b. Müslim bile o kitapta okuduklarına şaşırmış, daha sonra tövbe ederek miras konusunda onda okuduklarım rivayet etmeye başladılar. Bu konuda Zurare'nin kendisi şöyle rivayet etmiştir:

5- «Muhammed Bakır (a.s), Cafer Sadık'a (a.s) miras sahifesini bana okumasını emretti. Bu sahifede gördük ki.. .»[168] İki hisse hakkında ise (iki hadiste) şöyle diyor:

6- «İmam Cafer Sadık (a.s) miras sahifesini bana gösterdi...» [169] Ve yine diyordu ki...

7- «Ben miras sahifesinde şu konuyu okudum:...»[170]

Ehl-i Beyt İmamları bazen vuku bulacak olaylar hakkında bilgi edinmek için "Cifr" kitabına ve "Fatıma'nın Mushafı"na müracaat ediyorlardı. İslâm hükümleri ve adabını beyan etmek için de "Camia" kitabına müracaat ediyorlardı; Câmia'dan da bazen senedini kaydederek ve bazen de senedine değinmeden rivayet ediyorlardı.

a) Erkek Kardeşin Oğluyla Dedenin Miras Hissesi

Muhammed b. Müslim daha önce de aktardığımız rivayetinde demiştir ki: «Cafer Sadık (a.s) miras sahifesini getirip önüme açtı. Bu sahifede gözüme çarpan ilk şey mirasın erkek kardeşin oğlu ve dede arasında eşit olarak bölüştürülüp her birine malın yarısının verilmesi gerektiğiydi. Bu nedenle İmam'a, "Size feda olayım!" dedim; "Kadılar böyle hükmetmiyorlar ve ölenin dedesi olursa erkek kardeşin oğluna bir şey vermiyorlar!"

İmam, "Bu kitap Ali'nin yazısı ve Resûlullah'ın imlasıyla yazılmıştır." buyurdu.»

Ve yine bu konuda, Kâfi'deki diğer iki rivayet de İmam Ali'nin (a.s) kitabına işaret etmeksizin bu anlamda gelmiştir: Eban b. Tağlib'den olan birinci rivayette şöyle geçer:

«İmam Cafer Sadık'a (a.s), erkek kardeşin oğlu ve dedenin mirastan payı hakkında sorduğumda bana, "Mal aralarında yarı yarıya bölüştürülür." buyurdu.»

Aynı sonuca sahip olan üçüncü rivayeti Kasım b. Süleyman İmam Cafer Sadık'dan (a.s) şöyle rivayet eder: «Ali (a.s) dedeyle birlikte olan erkek kardeşin oğluna babasının mirasını vermiştir. (Yani eşit şekilde ikisi arasında bölmüştür.)»

b) Ehl-i Beyt İmamları "Avl"i Batıl Biliyorlar

Avl fıkıhta, mirasçıların hissesinin mirastan fazla olmasıdır. Bu ise eşlerden birinin ölen kişinin mirasçılarından olması durumunda söz konusu olmaktadır. Örneğin, ölenin iki kızı, babası, annesi ve karısı kalırsa, kızların her birine malın üçte biri, babasıyla annesinin her birine altıda biri ve karısına ise sekizde biri verilir. Paylar en fazla altı olduğu için farz gereği sekizde bir miktarı fazla geliyor. Bu durumda hilâfet Mektebi fıkhında açıklandığı üzere avl yöntemini uygulayanlar eksikliği eşit olarak bütün hisselere dağıtırlar. [Yani karşılığı olmayan hisse, hisse sahiplerinin hisselerinin hepsinden eşit oranda alınarak tamamlanır.]

Fakat Ehl-i Beyt Mektebin'e göre Allah Teâlâ’nın kendileri için sadece bir hisse belirlediği yani bir hisseden diğer bir hisseye indirgemediği kimseler hisselerinden az alırlar. Dolayısıyla, bazı durumlarda karısının mirasının yarısını alan ve şartlar değişince de payı yandan dörtte bire düşen, yani iki hisseye düşen erkekten bir şey eksilmez. Yine kocasının mirasının dörtte birini alan ve şartlar değiştiğinde payı sekizde bire düşen kadından da bir şey eksiltilmez. Çocuklarının mirasının üçte birini alan ve şartlar değiştiğinde payları altıda bire düşen baba ve annenin payından da bu azaltma yapılmaz.

Bu saydıklarımızın hisselerinden azaltma yapılmaz; bu örnekle eksiltme, kızı ve kız kardeşinden yapılır. Şöyle ki, bir kişi olursa yarı ve eğer birden fazla olurlarsa üçte iki ve eğer hisselerin fazla olması nedeniyle onlara mirastan bu kadarı ulaşmazsa, geriye kalan onların malı olur. Buna göre miras, yukarıdaki örnekte olduğu gibi mirasçılar arasında şu şekilde taksim edilir: Baba ve annenin her birine mirastan altıda bir ve karısına ise sekizde bir verilir. Mirastan geriye kalan ise iki kıza verilir.[171]

1- Bukeyr kanalıyla İmam Cafer Sadık'tan (a.s) şöyle rivayet edilmiştir:

«Miras altı paydan oluşur; bu sayıyı geçmez; bu sayıdan eksik de olmaz; ölen kişinin mirası Allah'ın Kitabında belirtilen hisse sahiplerine aittir.»[172]

2- İbn Ebi Umeyr ve diğer birkaç kişi kanalıyla İmam Cafer Sadık'tan (a.s) şöyle ri
vayet edilmiştir: «Miras payı altıdır; bu sayıyı geçmez... »[173]

İmam Cafer Sadık (a.s) söz konusu edilen rivayetlerde "bir başkasına isnat etmeden" bu konuda Allah'ın hükmünü beyan etmişlerdir.

Fakat imamlar zikredeceğimiz rivayetlerde onların senetlerini de belirtmişlerdir:

3- Ebu Basir'den şöyle rivayet edilmiştir: «Muhammed Bâkır'a, "Bazen mirasta hisseler yüze varmakta ve hatta yüzü de geçmektedir." diye arz ettim. İmam, "Altı hisseden fazla olmaz." buyurdu ve sonra şöyle devam etti: "Emirü'l-Müminin Ali (a.s), 'Üst üste biriken kumları sayan -Allah, mirasta- hisselerin altıdan fazla olmayacağını biliyordur; siz de eğer onun sebebini bilseniz, altı sayısını geçmediğini görürsünüz.' buyurmuştur.»[174]

Bu hadiste Emirü'l-Müminin Ali'ye (a.s) isnat edilmiştir.

4- Yine Ebu Basir'den şöyle rivayet edilmiştir: «İmam Cafer Sadık (a.s) bana Ali'nin (a.s) miras kitabını okudu; ondaki hisselerin çoğu dört, beş ve en fazla altıydı.»[175]

Bu hadiste İmam'ın kendisi Ali'nin miras kitabını istenilen konuda raviye okumuş.

5- Muhammed b. Müslim'den şöyle rivayet edilmiştir: «İmam Muhammed Bakır (a.s) Resûlullah'ın (s.a.a) imlası ve Ali'nin (a.s) yazısıyla yazılmış olan miras kitabını okumamı emretti. O kitapta şu husus yer almıştır. Hisselerde eksiltme doğru değildir.»[176]

Bu rivayette ise ravinin kendisi o konuda Resûlullah'ın (s.a.a) imlası ve Ali'nin (a.s) yazısıyla yazılmış olan miras sahifesini okumuştur; bütün bu rivayetlerde meselenin hükmü aynı şekilde beyan edilmiştir.

İmam Rıza (a.s)'ın miras konusunda Me'mun'a yazmış olduğu mektupta da yine aynı durumla karşılaşmaktayız. İmam bu mektupta şöyle buyurmuştur: «Hisseler Allah Teâlâ’nın kendi Kitabında belirlediği gibidir. Onda avl söz konusu değildir.»

Bu iki durumda da ve Ehl-i Beyt İmamları serî hükmü açıklarken aslında dayandıkları şey_; Resûlullah'ın buyruklarıdır. O Resul ki, "Kendi nefsinden, heva ve hevesinden konuşmaz; konuştuğu her şey vahiydir." (Necm, 3-4) İşte bu nedenle Ehl-i Beyt İmamlarının hadislerinin senedi birdir. Onların rivayetleri bir olduğu gibi sözleri de birdir.

İşte bu nedenledir ki İbn Sinan'ın dediğine göre İmam Sadık şöyle buyurmuştur: «Benden duyduğunuz bir şeyi babam adına ve babamdan duyduğunuz bir şeyi de benden rivayet etmeniz sakıncasızdır ve bu isimleri değiştirmenizin bir mahzuru yoktur.»[177]

Ve yine o, «Acaba sizden duyduğum bir hadisi babanızdan veya babanızdan duyduğum bir hadisi sizden rivayet edebilir miyim?" diye soran Ebu Basir'e, "İkisi de birdir; ancak onu babamdan rivayet etmeni daha çok isterim." buyurmuştur.»[178]

Veya Cemil'e, «Benden duyduklarını babamdan rivayet et." buyurmuştur.»[179]

Ve yine bu nedenledir ki, «Sizden duyduğum bir hadisi -bir süre sonra- sizden mi, yoksa babanızdan mı duyduğumu bilemiyorum. Bu konuda vazifem nedir?" diye soran Hafs-ı Bahterî'ye şöyle buyurmuştur: «Benden duyduğunu babamdan rivayet et; benden duyduğun hadisi Resûlullah'tan (s.a.a) rivayet et.»[180]

Hişam b. Salim, Hammad b. Osman ve diğerlerinin ondan rivayet ettikleri şu hadis de bu esasa dayanmaktadır: «Benim hadisim babamın hadisidir, babamın hadisi dedemin hadisidir dedemin hadisi Hüseyin'in hadisidir, Hüseyin'in hadisi Hasan'ın hadisidir; Hasan'ın hadisi Emirü'l-Müminin Ali'nin hadisidir; Emirü'l-Müminin Ali'nin (a. s) hadisi Resûlullah'ın (s.a.a) hadisidir ve Resûlullah'ın da hadisi Allah Teâlâ’nın buyruğudur.»[181]

Ve yine bu nedenledir ki Ebu Cafer İmam Muhammed Bakır (a.s), «Bana bir hadis buyurduğunuzda onun senedini de buyurun." diyen Cabir'e şöyle buyurmuştur:

''Babam bana Resûlullah'tan (s.a.a), o Cebrail'den, o da Allah Teâlâ’dan rivayet etmiştir. Sana söylediğim hadislerin hepsinin senedi bu şekildedir...»[182]

Sure b. Kelib'le Zeyd b. Ali b. Hüseyin arasında geçen aşağıdaki konuşma da buna dayanmaktadır. Keşşi, Sure'den şöyle rivayet eder: «Zeyd b. Ali benden şöyle sordu: "Ey Sure! İmam Sadık'ın (a.s) senin söylediğin gibi olduğunu nasıl anladın?"

Bu konuda bilgili birisiyle karşılaştım.

''O halde söyle de görelim." Biz kardeşin Muhammed b. Ali'nin (Muhammed Bakır) huzuruna çıkıp ona sorularımızı soruyorduk. O, "Resûlullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur ve Allah Teâlâ Kur'an-ı Kerim'de böyle buyurmuştur." Diyordu. Kardeşin Muhammed'den sonra _sj_z Resûlullah'ın Ehl-i Beytine geldik; sen de onların arasındaydın. Siz onların bir bölümünü cevapladınız; fakat sorduklarımızın hepsini cevaplamadınız. Nihayet kardeşinizin oğlu Cafer'e gittik. Cafer bize babası gibi, "Resûlullah şöyle buyurmuştur ve Allah Teâlâ Kur'an-ı Kerim'de böyle buyurmuştur." şeklinde cevap verdi.

Bunun üzerine Zeyd tebessüm ederek şöyle dedi: Vallahi bunun nedeni Ali'nin (a.s) kitaplarının onun yanında olmasıdır.»[183]

Ve yine bu nedenledir ki İbn Şibrime şöyle demiştir: «Hiç unutmam; Cafer b. Muhammed -İmam Cafer Sadık- ne zaman, "Babam bana dedemden ve Resûlullah 'tan şöyle rivayet etmiştir." deseydi -bu senedin yüceliğinden dolayı- neredeyse kalbi yarılacaktı. Vallahi o hazretin babası dedesine ve dedesi de Resûlullah'a yalan isnad etmemiştir.

İbn Şibrime daha sonra şöyle devam ediyor: İmam, Resûlullah'tan şöyle rivayet etmiştir: "Kıyas ilkesine göre davranan kendisi helak olduğu gibi diğerlerini de helakete sürüklemiş olur; bilgisi olmadan, nasih ve mensuh[184], muhkem ve müteşabihi bilmeden fetva veren kimse de kendisi helak olduğu gibi diğerlerini de helakete sürüklemiş olur.»[185]

Ehl-i Beyt İmamları hükümleri açıklarken "Allah ve Resûlü'nün buyruklarına," Hilâfet Mektebi ulaması ise "rey ve kıyasa" dayandıkları için hükümlerin beyanında bu iki mektep arasında ihtilafın baş göstermesi kaçınılmazdır. Nitekim aşağıdaki hadis de bunu açık bir şekilde ortaya koymaktadır: Azafır Sayrefi'den şöyle rivayet edilmektedir:

«Hakem b. Uteybe'yle birlikte Ebu Cafer'in (Muhammed Bakır -a.s-) huzurundaydık. Hakem sürekli İmam'dan soru soruyor ve İmam da ona ikramda bulunuyor, sorularını cevaplıyordu. Bir ara bir konuda ihtilaf ettiklerinde İmam Muhammed Bakır oğluna dönerek, "Oğulcağızım! Kalk, şu kitabı getir." buyurdu. Oğlu kalkarak büyük bir sahifeyi getirip babasının önüne bıraktı. İmam o sahifeyi açıp okumaya başladı. Nihayet aradığım bularak, "Bu yazılar Resûlullah'ın imlası ve Ali'nin eliyle yazılmıştır." buyurdu.

Sonra Hekem'e dönerek şöyle buyurdu: "Ey Eba Muhammed! Sen, Seleme ve Ebu Mikdam ister sağa gidin ister sola; nereye giderseniz gidin, vallahi Cebrail'in kendilerine nazil olduğu kişiler dışında daha güvenilir bir bilgi bulamazsınız."»[186]

Ehl-i Beyt İmamları her zaman Resûlullah'tan kendilerine ulaşan ve Hilâfet Mektebinin görüşüne ters düşen hükümleri rahat bir şekilde beyan etme imkânına sahip değillerdi. Bu konuda İmam Cafer Sadık (a.s) şöyle buyuruyor:

«Babam doğan ve şahinle avlanan hayvanlar hakkında fetva verirken çekiniyor ve biz de korkuyorduk. Fakat şimdi hiç çekinmeden bu kuşların avladıkları hayvanlar ölmeden şer’î üsluba göre kesilmezse helâl olmadığını ilan ediyoruz. Çünkü Ali'nin kitabında Allah Teâlâ’nın şöyle buyurduğu geçer: "Yetiştirdiğiniz avcı hayvanların..."(Mâide, 4)» Ali (a.s)'ın Resûlullah (s.a.a)'in Sünnetinin Değiştirilmesinden Yakınması İmam Cafer Sadık hükümleri İmam Ali'nin kitabında olduğu şekilde açıklamaktan korkmadıklarını beyan edişi, Emevîlerin hükümetinin sonlarına ve Abbasîlerin hükümetinin başlarına rastlıyor. Fakat bu tarihten önce Ehl-i Beyt İmamları Hilâfet Mektebinin kabul etmediği bir şeyi dile getiremiyorlardı. Sadece Ali b. Ebu Talib'in döneminde bazı hükümleri açıklarken onlara değinmişlerdir ve bu yüzden İmam Ali'nin hilafeti döneminde kendisi ve ashaptan olan izleyicileri o konuların doğru hükmünü ve Kur'an'ın o konudaki doğru tefsirini açıkladıklarında iki mektep arasında ihtilaf çıkmıştır.

Ayrıca, önceki halifeler Resülullah'ın kendi siyasetlerine aykırı olan bazı sünnetlerini değiştirmiş ve izleyicileri de daha sonraları onların bu girişimlerini "içtihad" diye adlandırmışlardır; bunun örneğim daha önce "halifelerin içtihadları"[187] konusunda açıklamıştık. Uzun bir zaman sonra Ali (a.s) hükümetin başına geçince Resûlullah'ın sünnetini yeniden topluma geri kazandırmaya ve ilk üç halifenin sünnetlerini değiştirmeye çalıştı. Ali (a.s) bu konuda şöyle buyurmuştur: «Her zaman fitne, heva ve hevesleri izleyip din hükümlerinde bidat çıkararak Allah'ın hükümlerine muhalefet etmekle başlar. Bazı kişiler de onları teyit edip desteklerler. Eğer hak batıla bulaşmaktan kurtulsaydı bir tek ihtilaf çıkmazdı. Eğer batıl hak örtüsünden dışarı çıkıp çıplak olarak görünseydi, hakkı arayanlara onun batıl olduğu gizli kalmazdı. Fakat hakkın bir bölümü batılın bir bölümüyle karışıp örtülür. Böylece şeytan kendi dostlarına sulta kurar ve ondan yalnız Allah'ın rahmetine mahzar olanlar kurtulurlar. Ben Resûlullah'ın şöyle buyurduğunu duydum:

"Bir fitne sizi kaplayıp çocuğu yaşlandırıp, yaşlıları yıpratınca, haliniz ne olacak?! O zaman insanlar bidatleri sünnet sanıp onlara amel eder ve onlardan biri değiştirildiğinde, "Resûlullah'ın sünneti değiştirildi" diyerek rahatsız olurlar, oysa insanlar kötü ve çirkin işler yapmaktalar. Ardından bela ve musibetler şiddetlenir, çocuklar esir düşer, ateşin odunu ve değirmen taşının taneyi ezdiği gibi fitneler onları ezer. İşte böyle bir durumda Allah'tan başkası için fıkıh (bilgi) edinirler ve ilim öğrenirler; fakat amel etmek için değil; ahir et amellerini vesile ederek dünyayı elde etmeye çalışırlar!"»

Emirü'l-Müminin Ali (a.s) daha sonra etrafını saran Ehl-i Beyt, özel ashabı ve Şiîlerine dönerek şöyle buyurdu: «Benden önceki yöneticiler kasıtlı olarak ve bilerek Resûlullah'a (s.a.a) ters düşen işler yaptılar, ahdini bozdular, sünnetini değiştirdiler. Öyle ki bugün insanları onları terk etmeye davet edip durumu Resûlullah'ın dönemine döndürmek istesem ordum etrafımdan dağılır, beni yalnız başıma veya Allah'ın Kitabından ve Resûlullah'ın sünnetinden benim fazilet ve üstünlüğümü ve imametimin kendilerine farz olduğunu bilen Şiîlerimden az bir grupla yalnız bırakırlar. Mesela, eğer makam-ı İbrahim'i Resûlullah'ın bıraktığı asıl yerine döndürmelerini[188] veya Fedek'i Fatıma'nın (s.a) mirasçılarına iade etmelerini, Resûlullah'ın bazı kişilere verilmesini emrettiği halde onlara verilmeyen yerlerin onlara verilmesini emretsem ve o hazretin itaat edilmeyen bu emrine itaat edilmesini sağlasam, Cafer'in evini mescidden ayırarak mirasçılarına versem[189], haksız yere verilen bazı yargıların düzeltilip eski hallerine döndürmek istesem,[190] haksız yere yabancı erkeklerle evlendirilen kadınları asıl kocalarına döndürüp onlar hakkında evlilik ve miras hükümlerini yeniden uygulasam,[191] Beni Teğlib'in zürriyetini esir almak[192] ve Hayber'in bölüştürülen topraklarını geri almak istesem; bağış divanlarını kaldırarak[193] Resûlullah'ın yaptığı gibi beytülmalden herkese eşit şekilde ödeme yapıp, zenginler arasında bölüştürülen beytülmali, onların daha da zengin olmasını sağlayan bir kaynak olmaktan çıkarsam, yüzölçümü değerlendirmesini kaldırsam,[194] evliliklerde eşitliği esas kılsam,[195] Resûlullah'ın humusunu Allah Teâlâ’nın nazil ettiği ve farz kıldığı şekilde uygulasam, Resûlullah'ın mescidine açılan kapıları kapatıp kapatılan kapıyı açarak onu eski haline döndürsem,[196] -abdestte- mestliklere meshetmeyi haram kılsam, şarap içmeye had uygulasam,[197] iki mut'anın helâl olduğunu söylesem,[198] cenaze namazlarında beş tekbir söylenmesini emretsem,[199] halkı namazda "besmele"yi sesli söylemeye mecbur etsem;[200] Resûlullah' ın mescidden kovduğu halde ondan sonra tekrar mescide gelen kimseleri oradan kovmak ve Resûlullah (s.a.a) mescide yerleştirdiği halde ondan sonra mescitten çıkarılan kimseleri tekrar mescide getirmek istesem,[201] insanları Kur'an'ın hükmü karşısında teslim olmaya zorlayıp talakı Resûlullah'ın sünneti gereğince uygulamaya kalkışsam,[202] zekât alınması gereken şeylerden kurallarına göre zekât alsam,[203] abdest, gusül ve namazı kendi vakitlerine ve kurallarına döndürsem,[204] Necran halkını kendi yerlerine,[205] Fars ve diğer milletlerin esirlerini Allah'ın Kitabı ve Resûlullah'ın sünnetine döndürmek istesem insanlar etrafımdan dağılır, beni yalnız bırakırlar. Çünkü Allah'a andolsun ki ben halka ramazan ayında farz namazı eda etmek dışında cemaat oluşturmamalarını emrettim ve sünnet namazını cemaatle kılmanın bidat olduğunu söyledim. Fakat benimle birlikte savaşan ordumdan bazıları, "Ey Müslümanlar! Eyvah! Ömer'in sünneti değiştirildi. Ramazan ayında bizi cemaatle sünnet namazı kılmaktan alıkoyuyorlar." diye haykırdılar. Ordumun bir köşesinde fitne ve isyan çıkmasından endişelendim!!![206] Ben, bu ümmetin benimle uyumsuzluğundan ve diğerlerine itaatlerinden neler gördüm, neler. ..!!!»[207]

İmam Hüseyin'in Kıyamından Sonra Ehl-i Beyt İmamları'nın Resûlullah'ın Sünnetini Yeniden Topluma Kazandırması İmam Hüseyin'in Şahadetinin Sonucu

Gaflet uykusuna dalan İslâm ümmetinin bazı evlatları uyandı ve içlerinde hilâfete karşı bir ürperti ve tiksinti oluştu; böylece hilâfet düzeniyle bir ilişkisi bulunmayan ve taraf olmayan çeşitli Müslüman kesimleri arasında Ehl-i Beyti'n sevgisi yayıldı.

Hilâfet konusunda Emevîlerle Abbasîler'in çekişmeleri arasında, hadis hafızları ve ümmetin fakihlerinin İmam Muhammed Bakır ile İmam Cafer Sadık'ın etrafında toplanabilmeleri için bir fırsat doğdu ve böyle bir ortamda bu iki İmam, Resûlullah'ın getirdiği İslâm hükümlerini yaymaya, tahrif edilmiş hükümlerin uydurma olduğunu ortaya çıkarmaya ve Kur'ân'ın bazı ayetleri hakkında söz konusu edilen şüpheleri gidermeye muvaffak oldular. Bu işi bu iki değerli İmam bazen İmam Ali'nin "el-Câmi" adlı kitabından, bazen Resûlullah'tan rivayet ederek ve bazen de bir senet göstermeksizin Allah'ın hükmünü açıklayarak yapıyorlardı. Bu konuda, İmam Cafer Sadık (a.s), diğer Ehl-i Beyt İmamlarından daha fazla fırsat buldu. Bazen binlerce İslâm bilimleri öğrencisi ve hadis ravileri o hazretin etrafına toplanarak o hazretten hadis alıyorlardı. Hadis âlimleri, o hazretten rivayet eden "güvenilir" ravilerin, dört binin üzerinde olduklarını bildirmişlerdir.[208]

Örneğin Hafız Ebu Abbas b. Ukde[209] (öl.h. 333), İmam Cafer Sadık'tan hadis rivayet eden dört bin raviyi içeren bir kitap yazmıştır. Musa Kâzım (a.s) döneminde de ashabından, Ehl-i Beyt'inden ve Şiîlerinden bir grup, beraberlerinde kalem ve yazmak için abanız ağacından levhalar bulundurarak o hazretin dersine katılıyor, İmam konuşmaya başlarken veya bir konuda hüküm belirtirken, tüm duyduklarını o levhalara yazıyorlardı.

İşte böylece Ehli Beyt İmamlarının ashabı, onlardan duydukları her şeyi yazıyorlardı; öyle ki bu yazmalar sonucu binlerce kitap telif edilmiş oldu. Nitekim Fihrist-i Necaşî, Fihrist-i Tusîde bu teliflerin yazarlarının hâl bilgisi ve hayatlarına değinmişlerdir; Necaşî ve Tusî, her biri kendilerine has senetleriyle o kitapları müelliflerinden nakletmişlerdir

Yine Ehl-i Beyt İmamları döneminde ashapları tarafından "Asıl/Usul" diye adlandırılan birçok kitap yazılmıştır. Ehl-i Beyt Mektebi muhaddisleri ıstılahında "Asıl": «Yazarın içinde, vasıtasız olarak kendisinin Ehl-i Beyt İmamlarından duyduğu veya Ehli Beyt İmamlarından rivayet eden raviden duyduğu hadisleri kaydettiği kitaba denir ve bunun içinde başka bir kitaptan nakledilmiş olan bir hadise yer vermezdi.»

"Asıl / Usul" kitaplarının sahiplerinin metodu şuydu: Onlar Ehl-i Beyt İmamlarından bir hadis duyduklarında, zamanla onun tamamını veya bir kısmım unutmamak için hemen onu kendi "Üşürlerine kaydederlerdi. Geçmiş ulema, Ali'nin (a.s) döneminden İmam Hasan Askerî'nin (a.s) dönemine kadar yazılmış olan ve "Usulü Erbaa Mie" yani "Dört Yüz Asıl" diye meşhur olan ve çoğu İmam Cafer Sadık'ın (a.s) ashabı tarafından yazılan Asıl'ların varlığında ittifak etmişlerdir.

"Usulü Erbaa Mie" İmam Cafer Sadık'ın, babası İmam Muhammed Bâkır'ı (a.s) oğlu İmam Musa Kâzım'ı (a.s) da gören özel ashabı tarafından kaleme alınmıştır.

YAZARLAR EHL-İ BEYT İMAMLARI'NIN ASHABININ RİSALE VE USULLERİNDEN HADİSLERİ NASIL ALMIŞLARDIR?

Yazarların Ehl-i Beyt İmamlarının ashabının yazılarından ve onların "Usul"lerin-den hadisleri nasıl aldıklarını anlayabilmek için bu Mektebin üç meşhur âliminin (Kuleynî, Şeyh Saduk ve Şeyh Tusî) kendi kitaplarında Zarifin Asıl'ından veya Zarif b. Nasih'in rivayetiyle Diyat kitabından hadisleri nasıl aldıklarını inceleyelim.

Zarif b. Nasih ve Onun Asıl'ı

a) Zarif b. Nasih: Zarifin babası Nasih, kefen satıcısıydı.[210] Zarif, Muhammed Bâkır'ı (a.s) görmüştür.[211] Necaşî onun hayatıyla ilgili şöyle yazıyor: «Zarif, Kûfe'de dünyaya gelmiş ve Bağdat'ta büyümüştür. O, hadiste güvenilir ve doğru konuşan bir kişidir.»"[212]

Necaşî ve Şeyh Tusî, Zarifin hayatını anlatırken diğer kitaplarının olduğunu da kaydetmişlerdir. Erdebilî, "Câmiu'r-Ruvat" adlı kitabında, Zarifin hayatını anlatırken, onun kitabının rivayetlerinin hadis kaynaklarında yayıldığını vurgulamaktadır.

b) Zarifin Asıl'ı: Zarifin Asıl'ı veya Diyat kitabı denilen şey, Zarifin kendi telifi değildir; Kuleynî'nin,[213] Ebu Amr el-Mutatabbib'den naklettiği rivayetin senedinden anlaşıldığı gibi, bu kitap İmam Ali'nin (a.s) valilere ve ordu komutanlarına yazmış olduğu emirleridir. Kuleynî bu konuda Ebu Amr el-Mutatabbib'in şöyle dediğini yazmaktadır:

«Ben onu (Diyat kitabını) Ebu Abdullah İmam Cafer Sadık'a sundum; onun bitiminde şöyle buyurdu: "Emirü'l-Müminin Ali'nin verdiği ve halkın kaydetmiş olduğu fetvalarıdır. Yine o hazretin, valilere ve ordu komutanlarına yazmış olduğu mektuplarıdır...»

Yine Kuleynî'nin rivayetinin senedinde, Muhammed b. İsa ve Yunus'un şöyle dedikleri geçer: «Biz Emirü'l-Müminin Ali'nin (a.s) "Feraiz" kitabını İmam Rıza'ya (a.s) gösterdik; İmam, "O sahihtir..." buyurdu.» Bu ve diğer rivayetlerden anlaşıldığı üzere Diyat kitabının Zarife isnat edilmesinin nedeni, muhaddislerden bir grubunun onu Zarif'in kendisinden rivayet etmiş olmasıdır. Nitekim Tusî, Muhammed b. Ebu Amr'ın hayatında buna tasrih ederek şöyle yazıyor: «Muhammed b. Ebu Amr et-Tabib Kûfeliydi. O, Diyat kitabını Ebu Abdullah'tan (İmam Cafer Sadık -a.s-) rivayet etmiştir. Senet zincirinde Zarif b. Nasih olduğu için bu kitap Zarife isnat edilmiştir.[214]

Aynı senetlerden, özellikle Kâfı'nin İmam Cafer Sadık'tan (a.s) naklettiği hadisin senedinden, Emirü'l-Müminin Ali'nin (a.s) Şiîlerinden bazılarının, o hazretin asrında kitabı onun imlasıyla veya onun yazısının üzerinden yazdıkları anlaşılmaktadır.

Yine o rivayetlerden, söz konusu Diyat kitabının, Emirü'l-Müminin Ali'nin "Cami" kitabının bir bölümü olmadığı, sadece rivayetlerde ondan "Diyat Kitabı" veya "Emirü'l-Müminin Ali'nin Fetvaları" ya da "Emirü'l-Müminin'den Miras Hükümleri" diye söz edildiği anlaşılmaktadır. Hatta mezkûr kitabın, Emirü'l-Müminin'in kendi el yazısıyla yazdığı miras hakkındaki "el-Feraiz" kitabından da farklı olduğunu söylemek gerekir.

Zarif ve onun Asıl'ı hakkında elde ettiğimiz bilgiler bunlardır. Hadis yazarlarının o kitabın ravileriyle ilgili senedine gelince, o senetlerin zincirleme olarak aşağıdaki şekilde Masum Ehl-i Beyt İmamları'na ulaştığını söylemek gerekir:

Zarifin Rivayetiyle Diyat Kitabının Senetleri

Muhaddislerin, Ali'nin (a.s) imlasıyla yazılmış olan Diyat kitabının naklindeki senetleri, Ehl-i Beyt İmamlarından sadece Cafer Sadık ve İmam Rıza'ya ulaşmaktadır.

a) Muhaddislerin İmam Cafer Sadık'a (a.s) Ulaşan Senetleri

Kitabın, İmam Cafer Sadık'a ulaşan senetleri iki mecmuadan ibarettir:

Birinci Mecmuanın Senetleri

1-Kuleynî: Kuleynî, Kâfinin Diyat kitabının, "Mâ yumtehenu bihi men yusabu fi sem'ihi..." babında şöyle diyor:

1- «Ashabımızdan bir grubu" Sehl b. Ziyad'dan, o Hasan b. Zariften, o babası Zarif b.Nasih'ten, o da Ebu Abdullah b.Eyyub denilen bir kişiden şöyle dediğini rivayet etmiştir: Ebu Amr el-Mutatabbib bana şöyle dedi: "Ben bu kitabı Cafer Sadık'a gösterdim.. .»[215]

«Kuleynî'nin Kâfi kitabında Sehl b. Ziyad'ın bulunduğu tarikteki" ashabımızdan bir grubu" sözünden maksadı, Ali b. Muhammed b. İbrahim Allan, Muhammed b. Hasan el-Saffar, Muhammed b. Cafer Ebu Abdullah el-Esedî, Muhammed b. Akil el-Kuleynî'dir.»[216]

Kuleynî bu senetle orada mezkûr kitaptan bazı diyet hükümlerini rivayet etmiştir.

Yine kitabının başka bir babında mezkûr kitaptan aynı senetle birçok diyet hükmünü rivayet etmiş, şöyle demiştir: «Abdullah b. Eyyub denilen bir kişi bana şöyle rivayet etti: «Ebu Amr b. Mutatabbib bana dedi ki: Bu kitabı Ebu Abdullah'a -Cafer Sadık- sundum, o, "Emirü'l-Müminin Ali'nin valilere ve ordu komutanlarına yazdığı fetvalardır; bu cümleden, "eğer göz kirpiği zarar görüp yırtılırsa..." hükmüne de yer verilmiştir..."»[217]

Şeyh Tusî de Tehzib adlı kitabının[218] "Diyatu'1-A'za ve'1-Cevarih" babında, hadise Sehl b. Ziyad'la başlayarak Kuleynî'yi izleyerek onun senedinin aynısını getirmiş, sonra da Ebu Amr'ın İmam Cafer Sadık'ın (a. s) şöyle dediğini yazmıştır:

«Emirü'l-Müminin -Ali a.s- fetva vermiş, halk da yazmıştır. Yine Emir-ü'l-Müminin onu valilerine ve ordusunun komutanlarına yazmıştır. Bu cümleden, "Eğer göz kirpiği zarar görüp yırtılırsa..." hükmüne de yer verilmiştir...»

Böylece hadis, göz kirpiğinin yırtılışının diyetiyle ilgili olan konunun sonuna kadar devam eder. Şeyh Tusî'nin bu rivayette Şeyh Kuleynî'nin rivayetini izlediğini söylememizin nedeni, onun kendisinin Meşihatu Tehzibi'l-Ahkâm’da şöyle demesidir:[219]

«Burada Sehl b. Ziyad'dan naklettiğimi, aynı rivayet zinciriyle Muhammed b. Yakub el-Kuleynî'den de rivayet etmişimdir.»

Yine Kuleynî aynı senetle "Kasame (Yemin)" babında yeminle alakalı olan bir hadis nakletmiştir.[220] Kuleynî böylece Diyat kitabını bölümler olarak ayırmış ve söz konusu kitaptan naklettiği her hükmü kendine has bölümde kaydetmiştir.

Tusî, Diyat kitabının bir bölümünü Tehzib kitabının çeşitli babların da dağınık olarak getirmiş ve bir yerde de kitabın tümünü ileride açıklayacağımız şekilde nakletmiştir.

2- Şeyh Tusî: Şeyh Tusî, "Diyati'ş-Şecah" yani "Kırıkların ve Yaraların Diyeti" babında mezkûr kitapla ilgili senedini Tehzib kitabında şöyle getirmiştir:

2- «Muhammed b. Hasan b. Velid, Muhammed b. Hasan es-Saffar'dan, o Ahmed b. Muhammed b. İsa'dan, o Hasan b. Ali b. Fazzal'dan, o da Zarif b. Nasih'den...»

3- «Ahmed b. Muhammed b. Yahya, Abbas b. Ma'ruf tan, o Hasan b. Ali b. Fazzal'dan, o da Zarif b. Nasih'den...»

4- «Ali b. İbrahim babasından, o İbn Fazzal'dan, o da Zarif b. Nasih'den...»

5- «Sehl b. Ziyad, Hasan b. Zariften, o da babası Zarif b. Nasih'ten...»

6- «Muhammed b. Hasan b. Velid, Ahmed b. İdris'den, o Muhammed b. Hassan el-Razî'den, o İsmail b. Cafer el-Kindî'den, o da Zarif b. Nasih'ten şöyle rivayet eder:

Abdullah b. Eyyub ismindeki bir kişi bana şöyle rivayet etti: Amr b. Mutatabbib bana dedi ki: "Ben bu rivayeti Eba Abdullah Cafer Sadık'a (a.s) gösterdim..."»

Sonra Şeyh Tusî, Diyat kitabının senetlerini İmam Rıza'ya (a.s) kadar ulaştırmış ve peşinden Diyat kitabının tamamını kendi kitabında nakletmiştir.[221]

Bu Senette İsmi Geçenler:

1- Muhammed b. Hasan b. Velid. Tusî, Meşihatu't-Tehzib kitabında şöyle yazıyor:

«Muhammed b. Hasan b. Velid'den naklettiklerimi, Ebu Abdullah'ın (Şeyh Müfid)

Ebu Cafer Muhammed b. Ali b. Hüseyin'den, o da Muhammed b. Hasan b. Velid’den bana bildirdiği şeylerdir.»[222]

2- Ahmed b. Muhammed b. Yahya. Şeyh Tusî, Rical kitabında şöyle diyor:

«Bu kitabın varlığım bize Hüseyin b. Ubeydullah ve Ebu'l-Hüseyin b. Ebu Ceyyid el-Kummî bildirmiştir. O ise bunu hicrî 356 yılında ondan duymuştur.»[223]

3- Ali b. İbrahim. Şeyh Tusî, Meşihatu't-Tehzib'de şöyle diyor:[224] «Ali b. İbrahim b. Haşim'den rivayet ettiklerimi, aynı senetle Kuleynî'den de rivayet etmişim.»

4- Selh b. Ziyad. Daha önce değinmiştik. Tusî onun rivayetini Kâfiden nakletmiştir.

5- Muhammed b. Hasan b. Velid. Bunun hakkında da daha önce bahsetmiştik.

İkinci Mecmuanın Senetleri

Bu senet mecmuası sadece Şeyh Saduk ve izleyicilerine aittir. Şeyh Saduk, Men Lâ Yahzuruhu'l-Fakih kitabının "Diyetu cevarihi'l-insan..." babında şöyle yazıyor:

6- «Hasan b. Ali b. Fazzal, Zarif b. Nasih'ten, o da Abdullah b. Eyyub'dan şöyle dediğini rivayet etmiştir: Hüseyin Ravasî İbn Ebu Amr el-Tabib'den (Mutatabbib) bana söyle rivayet etmiştir: Ben bu rivayeti İmam Cafer Sadık'a (a. s) sundum; İmam, "Evet; bu doğrudur; Emirü'l-Müminin, valilerine onu yapmalarını emretmiştir ve bu cümleden, iliği olan her kemik hakkında fetva vermiştir ki...»[225]

Şeyh Saduk burada Diyat kitabını Hasan b. Ali b. Fazzal'dan rivayet etmiş ve kitabının muhaddisler babında şöyle yazmıştır: «O kitapta Hasan b. Ali b. Fazzal'dan rivayet edilenleri ben babamdan (Ali b. Hüseyin b. Babeveyh el-Kummî), o Sa'd b. Abdullah'tan, o Ahmed b. Muhammed b. İsa'dan, o da Hasan b. Ali b. Fazzal'dan rivayet etmişimdir.»[226]

Şeyh Saduk yukarıdaki senetle bu bölümde Diyat kitabının tamamını veya Feraiz-i

Ali'yi on iki sayfada kitabının sonlarına doğru kaydetmiştir.[227]

Diyat Kitabının Sadece Zarifin Kendisine Ulaşan Diğer Senetleri

Şeyh Tusî, el-Fihrist adlı kitabında Zarifin hayatım anlatırken şöyle yazıyor:

7- «Diyat kitabı onundur. Bunu bize Şeyh Müfıd (r.a) Ebu'l-Hüseyin Ahmed b. Muhammed b. Hasan b. Velid'den rivayet ederek bildirmiştir.»

8- «Yine bunu bize İbn Ebu Ceyyid, Muhammed b. Hasan es-Saffar'dan, o Ahmed b. Muhammed b. İsa'dan, o da Hasan b. Ali b. Fazzal'dan haber vermiştir.»[228]

9- Ebu'l-Abbas Ahmed b. Ali b. Ahmed b. Abbas el-Necaşî (öl. 405 hk.) de, Rical kitabında Zarifin hayatıyla ilgili şöyle yazmaktadır: «Onun kitapları vardır; ashabımızdan bir grubun rivayet ettiği Diyat kitabı bunlardan biridir.»

10- Ashabımızdan bir grubu, Ebu Galib Ahmed b. Muhammed'in şöyle dediğini haber vermiştir bize: «Abdullah b. Cafer, Diyat kitabını bana okudu ve ben onun, "Bunları Hasan b. Zarif bize babasından nakletmiştir." dediğini duydum.»[229]

****

Diyat kitabını Cafer Sadık'tan nakleden muhaddislerin eserlerinde, senetler bizim saydığımıza göre ona ulaşmaktadır. İmam'a kadar bu senet zincirlemesi ikiye ayrılmaktadır:

1- Zariften İmam Cafer Sadık'a kadar.

2- Muhaddislerden Zarif b. Nasih'e kadar.

1- Zariften İmam Sadık'a (a.s) Kadar Diyat Kitabının Senetleri

Zarifin, birinci mecmuada İmam Cafer Sadık'a (a.s) dayanan senedi: «Zarif b. Nasih, Abdullah b. Eyyub'dan, o İbn Ebu Amr el-Tabib'den, o da İmam Sadık'tan...»

İkinci mecmuada ise şöyle geçer: «Zarif b. Nasih, Abdullah b. Eyyub'dan, o Hüseyin b. Ravasî'den, o İbn Ebu Amr el-Tabib'den, o da Cafer Sadık'tan (a.s)...»

Bu mecmuada Hüseyin el-Ravasî, Abdullah b. Eyyub ile İbn Ebu Amr'ın arasında yer almıştır; oysa bu ikisinin adı birinci mecmuanın senedinde geçmemiştir.

Bizce bunun nedeni, nüshalarında "Ebu Amr"dan önce "İbn" kelimesinin düşmesidir; böylece İmam Sadık'tan (a.s) rivayet eden baba Ebu Amr, Mutatabbib olarak tanıtılmıştır. Oysa İmam'dan rivayet eden, o hazretin ashabından olan ve el-Tabib olarak bilinen Ebu Amr'm oğlu Muhammed b. Ebu Amr'dır.[230] Nitekim Şeyh Tusî'nin Rical'inden naklen Mecmua'r-Rical ve Câmiu'r-Rical'da onun hakkında şöyle geçer: «Muhammed b. Ebu Amr el-Tabib, aslen Kufelidir. Diyat kitabını İmam Cafer Sadık'tan o rivayet etmiştir. Diyat kitabını nakledenler arasında Zarif b. Nasih yer aldığı için bu kitap Zarife isnat edilmektedir.»[231] İbn Ebu Amr hakkında söyleyeceklerimiz bunlardan ibarettir.

Abdullah b. Eyyub'un ikinci mecmuada Hüseyin el-Ravasî kanalıyla İbn Ebu Amr'dan, birinci mecmuada ise Hüseyin el-Ravasî'nin ismi anılmaksızın vasıtasız olarak doğrudan doğruya İbn Ebu Amr'dan naklettiği rivayete gelince, İbn Eyyub mezkûr kitabı bir defasında el-Ravasî aracılığıyla İbn Ebu Amr'dan nakletmiştir, bir defasında da bizzat İbn Ebu Amr'ın kendisinden duyarak rivayet etmiştir. Bunun benzerine bu gibi rivayetlerde çok rastlanmaktadır. Aşağıdaki şema, her iki mecmuada Zarifin, İmam Cafer Sadık'a (a.s) dayanan senedini göstermektedir:

a) Birinci Mecmuanın Senedinin Şeması: b) İkinci Mecmuanın Senedinin Şeması:

İmam Cafer Sadık (a.s) İmam Cafer Sadık (a.s)

Muhammed b. Ebu Amr el-Tabib Muhammed b. Ebu Amr el-Tabib

Abdullah b. Eyyub Hüseyin el-Ravasî

Zarif b. Nasih Abdullah b. Eyyub

Zarif b. Nasih

2- Muhaddislerden Zarif b. Nasih'e Kadar Diyat Kitabının Senetlerinin Şeması

Daha önce her iki mecmuanın senetlerini Zarif b. Nasih'e kadar zikrettik; şimdi burada konu kolay anlaşılsın diye sadece onları ayrı bir şemada zikretmekle yetiniyoruz.

1- Birinci Grubun Senetleri

Şeyh Kuleynî'nin senetleri

Zarif b. Nasih

Sehl b. Ziyad

Ali b. Muhammed, Muhammed b. Cafer Muhammed b. Muhammed b.

Allan Ebu Abdullah Esedî Hasan Saffar Akil Kuleynî

Ebu Cafer Muhammed b. Yakub b. İshak-i Kuleynî, Usul-i Kâfı'de

****

İkinci Grubun Senetleri

Şeyh Saduk'un Senedi

Zarif b. Nasih

Hasan b. Ali b. Fazzal

Ahmed b. Muhammed b.İsa Sa'd b. Abdullah

Ali b. Hüseyin b. Babeveyh

Muhammed b. Ali b. Hüseyin (Şeyh Saduk), Men La Yahzuruhu'l-Fakih kitabında

* * *

Bunlar Diyat kitabının veya Emirü'l-Müminin Ali'den (a. s) İmam Cafer Sadık'a (a. s) karar verilen hükümlerle ilgili rivayetteki muhaddislerin senet zinciridir.

Rahmindeki bebeğin yaratılışı tamamlanmış olan hamile bir kadın öldürülür de çocuğunu düşürmezse ve onun erkek mi, kız mı olduğu belli olmazsa, yine annesinin öldürülmesinden önce mi, yoksa sonra mı öldüğü bilinmezse, bebeğin diyeti iki yan olarak verilir; yani bir yarı erkeğin diyeti ve diğer yan da kızın diyeti olarak. Öldürülen kadından dolayı ise kâmil diyet ödenir. İşte ceninin altı merhalesi böyledir. Yine Ali (a. s) şöyle fetva vermiştir: «Bir erkeği eşiyle ilişkide bulunduğu sırada korkuturlar ve meni rahme ulaşmadan dışarıya akarsa, buna karşılık beşte birin yarısı olan on dinar diyet verilir. Ama eğer nutfe rahme yerleştikten sonra bu işi yapılırsa, yirmi dinar diyet ödenir.»

Ceninin yaralanması konusunda da o hazret, kadın ve erkeğin yaralanması hususunda kâmil diyet ölçü alınarak hesaplandığı gibi, yüz dinarın esas alınmasına hüküm vermiştir... Aynı bölümde Said b. Museyyib'den şöyle nakleder:

«Ali b. Hüseyin'den (a.s), "Eğer bir adam hamile kadına tekmeyle vurur da tekme sonucu kadın karnındakini ölü olarak düşürürse, diyeti ne kadardır?" diye sordum.

Şöyle cevap verdi: "Nutfe ise, yirmi dinar diyet ödenmesi gerekir." Ben, "Nutfenin tanımı nedir? " diye sordum; o şöyle buyurdu: "Erkeğin nutfesinin kırk gün boyunca kadının rahminde kalmasıdır." Ardından şöyle buyurdu: "Kadının düşürdüğü alaka (embriyo) ise, kırk dinar diyet vermesi gerekir" Ben, "Alakanın sınırı nedir?" diye sorunca, şöyle cevap verdi: "Nutfenin rahimde seksen gün kalmasıdır." Sonra buyurdu ki: "Eğer düşürdüğü muzğa (et parçası) ise, altmış dinar diyet ödemelidir. "Sen, "Ya muzğanın sınırı nedir?" diye sordum. O hazret şöyle buyurdu: "Nutfenin rahme yerleşip orada yüz yirmi gün kalmasıdır." Daha sonra şöyle buyurdu: "Ve eğer onu canı olduğu, kemik ve eti bittiği, vücudu şekillendiği ve kendisine ruh verildiği bir hâlde düşürürse; kâmil bir diyet vermelidir."»[244] Ve yine o kaynakta Muhammed b. Müslim'den şöyle rivayet eder:

«İmam Muhammed Bâkır'dan (a.s), "Bir erkek karısını döver de kadın karnındaki 'nutfe'yi düşürürse, diyeti ne kadar olur?" diye sordum. O hazret (a.s), "Yirmi dinar ödemelidir. " Buyurdu. Ben, "Kansını döver de 'alaka' düşürürse ne olur?" diye sordum. Bu defa da, "Kırk dinar ödemelidir." buyurdu. "Peki, ya 'muzğa' düşürürse?" diye sorduğumda, "Altmış dinar diyet ödemelidir." cevabını verdi. "Eğer darbeler sonucu düşürdüğü, kemikleri oluşmuş bir cenin olursa, ne olur?" diye sordum. Bunun üzerine o hazret (a.s), "Bu durumda kâmil bir diyet vermelidir; Emirü'l-Müminin Ali'nin (a.s) de fetvası böyledir." buyurdu. Ardından ben, "Nutfenin yaratılış niteliği nedir, nasıl tanımlayabiliriz?" diye sordum. İmam, "Nutfe katı balgam (veya sümük) gibi beyaz renklidir; rahimde yer alıp kırk gün boyunca orada kalınca alakaya dönüşür." buyurdu.

Ben, "Peki, alakanın oluşum özellikleri nelerdir?" diye sordum. İmam, "Alaka, pıh-tılaşmış ve koyu kan gibidir; nutfeden dönüştükten kırk gün sonra rahimde kalarak muz-ğaya dönüşür." buyurdu. Ben, "Öyleyse muzğanın da özelliklerini belirtiniz." dedim.

Hazret (a.s), "Birbirine girmiş yeşil renkte birçok damarı olan, kızıl renkte çiğnenmiş bir et parçasıdır ki sonuçta kemiğe dönüşür." buyurdu.

Ben, "Ya kemiğe dönüşünce nasıl olur?" dedim.

Bunun üzerine şöyle buyurdu: "Kemik oluşunca onun göz ve kulak sınırı belli olur ve böylece organlar belirip bebek şekillenir; bu durumda ona kâmil bir diyet taalluk eder»[245]

İbn Muskan kanalıyla da Cafer Sadık'tan şöyle rivayet eder: «Ceninin diyeti beş parçadır: Nutfe için beşte bir olan yirmi dinar, alaka için beşte iki olan kırk dinar, muzğa için beşte üç olan altmış dinar, kemik için beşte dört olan seksen dinar, cenin tamamlanınca da diyeti yüz dinar olur. Ona ruh verilince ise, erkek olduğu takdirde bin dinar veya on bin dirhem diyet ödenir, kız olduğu takdirde de beş yüz dinar diyet taalluk eder.

Ve eğer hamile bir kadın öldürülür de rahmindeki bebeğin erkek mi, kız mı olduğu belli olmazsa, bu durumda onun diyeti iki yarıdır; bir yarı erkeğin diyetinden ve diğer yarı da kızın diyetinden ödenir ve kadına da tam bir diyet taalluk edilir.»[246]

****

Bu konuda, Cafer Sadık'ın (a.s) hadisinde açıklanan hükmün, Muhammed Bâkır'ın (a.s) hadisinde yer verilen hükümle ve bu iki İmam'ın hadisindeki hükmün, İmam Seccad'ın hadisindeki hükümle, yine onların hadislerindeki hükmün, Ali'nin (a.s) imla ettiği Diyat kitabında geçen hükümle aynı olduğunu gördük. Bu hususta İmam Muhammed Bakır ile İmam Cafer Sadık'tan nakledilen diğer iki hadis daha vardır ki onlarla, daha önce geçenler arasında özet ve geniş, genel ve detay olmak dışında bir çelişki yoktur.[247]

Yine el-Kâfi kitabında "Ceninin Diyeti" babında İmam Cafer Sadık'tan (a.s) aynı anlamda olan üç başka hadis olduğunu da görmekteyiz. Bunların birincisini Ebu Basir rivayet etmiştir: «Eğer bir erkek hamile bir kadının karnına vurur da darbe sonucu kadın rahmindeki bebeği ölü olarak düşürürse, o kadına yüz dinar diyet ödemelidir.»[248]

İkincisini Davud b. Ferkad, İmam Cafer Sadık'tan nakletmiştir: «Göçebe bir kadın, Resûlullah'ın (s.a.a) huzuruna geldi ve kendisini korkutarak rahmindeki bebeğin düşmesine neden olan bir Arap'tan şikâyette bulundu. Arap, "Ağlayıp ses çıkarmayan bebeğin diyeti olmaz." deyince, Resûlullah, "...Ona yüz dirhem diyet vermen gerekir." buyurdu.»[249] Üçüncüsünü ise Sekunî İmam Cafer Sadık'tan (a.s) aktarmıştır: «Resûlullah (s.a.a), Hilaliye'nin, taş atılması sonucu düşürdüğü bebek hakkında, "Onun diyeti yüz dinardır." şeklinde hüküm verdi.»[250] Bu konuda, İmam Cafer Sadık (a.s) birinci hadiste fetva vererek kimseye nispet vermeksizin Allah'ın hükmünü belirtmiş, fakat ikinci ve üçüncü hadiste, aynı hükmü, böyle bir hükmün verilmesine neden olan meseleye de değinerek Resûlullah'tan naklederek beyan etmiştir.

Kâfi kitabının "Diyat" bölümünden aktardıklarımızın benzerlerinin oldukça fazla olduğunu görmekteyiz. Öyle ki bir rivayette bir hükmün açıklanması bir yerde bir İmam'dan yapılmakta, başka bir yerde de o İmam o hükmü Hz. Ali'den (a.s) ve üçüncü merhalede ise aynı hükmü dedeleri Resûlullah'tan rivayet etmektedir. Bu durumu, Kâfi kitabının yedinci cildinin şu sayfalarında görmek mümkündür: c. 7, s. 265, 266, 268, 281, 284, 285,320, 323, 326, 329, 331, 333, 334, 353-357, 360, 364-368, 370, 371, 373, ve 375.

Bu konu Kâfi'nin "Diyat" bölümüne has değildir; Kâfi dışında İmamiye Mektebi'nin Fakih, Tehzib ve îstibsar gibi diğer büyük hadis mecmualarında da durum böyledir.

"Diyat" kitabı hakkındaki incelememiz buraya vardığına göre, muhaddislerin ileri gelenleriyle Ehl-i Beyt İmamları arasındaki vasıta halkalarını tanıtmak zorundayız.

DİYAT KİTABININ RAVİLERİNİN TANITIMI

Ümeyyeoğulları'nın hükümeti döneminde, Emevî halifelerinin Ehl-i Beyt İmamlarına ve onların izleyicilerine karşı düşmanca baskı ve hareketleri sonucu, hadis ravilerinin söz konusu kitabı vasıtasız olarak Masum İmam'dan nakleden kimseler arasındaki bağı koptu. Nihayet İmam Cafer Sadık'ın döneminde, geçmiş ravilerden kendilerine ulaşan "Diyat kitabı"nı o hazrete ve daha sonra da İmam Rıza'ya (a.s) sundular. Böylece o iki İmam'dan nakleden raviler zincirlemesi, muhaddislerin ileri gelenlerine kadar uzadı. Şimdi bu ravileri tanıyalım:

Birinci mecmuada "Diyat kitabı"nı Cafer Sadık'tan (a.s) nakleden raviler şunlardır:

1- Şeyh Kuleynî'nin Kâfi Kitabındaki Senedi

Şeyh Kuleynî "Diyat" kitabını ashabımızdan bir grup vasıtasıyla Sehl b. Ziyad'dan rivayet etmiştir ve daha önce de dediğimiz gibi o grup şunlardan ibarettir:

a) Muhammed b. Cafer b. Muhammed b. Avn el-Esedî: Necaşî onun hayatıyla ilgili
şöyle yazmaktadır: Ebu'l-Hasan el-Kufi'dir, Rey'de oturmaktaydı. Onun telif ettiği şu eserler vardır... Bize bu kitapların tamamını şunlar bildirmiştir... Hicrî 312 yılında vefat etmiştir.» Şeyh Tusî de onun hayatından bahsederken şöyle demektedir: «Bu kitap onun telifidir:... Bu kitabın ona ait olduğunu bize bir grup haber vermiştir.»[251]

Rivayetleri Câmiu'r-Ruvat'ta da geçmiştir.

b)Muhammed b. Hasan el-Saffar: Hakkında daha önce bahsetmiştik.

c) Allan Diye Meşhur Olan Ali b. Muhammed b. Eban el-Razî el-Kuleynî

Necaşî onunla ilgili olarak, «Allan'ın dayısının ismi Kuleynî idi.» şeklinde yazmakta ve Allan hakkında şöyle demektedir:

«Künyesi Ebu'l-Hasan'dır, güvenilir ve yüce bir kişidir. Onun "Ahbaru'1-Kaim" (Mehdi -a.f- ile ilgili haberler) adlı bir kitabı vardır. O, Mekke yolunda öldürüldü.»

Yine Mecmau'r-Ruvat kitabında güvenilir ve değerli bir kişi olarak tanıtılmıştır.[252]

d) Muhammed b. Akil el-Kuleynî: Rical yazarları, özel olarak onun hakkında bir şey yazmamışlardır. Çünkü onlar usul kitaplarının yazarları ve eserleri hakkında bilgi verirler. Muhammed b. Akil de sadece ravilerden biridir. Mecmau'r-Ruvat ve Câmiu'r-Ruvat kitaplarında onun rivayet ettiği hadisler geçmektedir.[253]

Sehl b, Ziyad el-Âdemî: Necaşî şöyle diyor: «Ebu Said er-Razî, en-Nevadir adlı kitabın sahibidir. Bize bunu şunlar haber vermiştir...» Şeyh Tusî ise şöyle demiştir: «Onun bir kitabı var... Onun varlığını bize şunlar bildirmiştir... Sehl b. Ziyad, imam Cevad ve imam Hâdi'nin (a.s) dönemini görmüş ve hicri 250 yılında imam Hasan Askerî (a.s) ile yazışmıştır. Sehl b. Ziyad'ı zayıf ravilerden biri olarak tanıtmışlardır.»[254]

Sehl b. Hasan b. Zarif

Necaşî onunla ilgili olarak şöyle yazmaktadır: «Ebu Muhammed güvenilir olup birçok raviler ondan rivayet etmişlerdir. Onun icazetini bize şunlar bildirmiştir...» Şeyh Tusî de şöyle diyor: «Sehl b. Hasan'm, ashabımızdan bir grubunun bize varlığını bildirdiği bir kitabı vardır.» Erdebilî onun rivayetlerini Câmiu'r-Ruvat kitabında kaydetmiştir.

Hasan b. Zarif ise, hakkında daha önce bahsettiğimiz babası Zarif b. Nasih'ten rivayet etmiştir. Zarif b. Nasih de Abdullah b. Eyyub b. Raşid ez-Zührî'den rivayet etmiştir.

Abdullah b. Eyyub b. Raşid el-Zührî: Necaşî onun hakkında şöyle yazıyor:

«O, elbise satıcısı bir kişi olup İmam Cafer Sadık'tan (a.s) hadis rivayet etmiştir. Onun, Nevadır adında bir kitabı var. Bunu bize şunlar bildirmiştir...» Tusî de onun hakkında şöyle diyor: «Onun, bir grup vasıtasıyla varlığını öğrendiğimiz bir kitabı vardır.»[255]

Câmiu'r-Ruvat, onun rivayetlerine yer vermiştir.

İbn Eyyub ise, "Diyat" kitabını Muhammed b. Ebu Amr el-Tabib'den, o da Cafer Sadık'tan rivayet etmiştir. Muhammed b. Ebu Amr hakkında da daha önce bahsetmiştik.

2-Şeyh Tusî'nin Senedi

Tusî'nin söz konusu kitapla ilgili senedi üç tarikle Zarif b. Nasih'e ulaşmaktadır:

a) Daha Önce Bahsettiğimiz Şeyh Kuleynî'nin Senedi

Tusî'nin senedi, Kâfi'den rivayet ederken, isimleri Tehzib kitabının Meşiha (hadis hocaları) babında geçen bir grup vasıtasıyla Kuleynî'ye ulaşmaktadır. O diyor ki: «Bu kitapta Muhammed b. Yakub el-Kuleynî kanalıyla getirdiklerimi bana, Şeyh Ebu Abdullah Muhammed b. Muhammed b. Nu'man, ona Ebu'l-Kasım Cafer b. Muhammed b. Kavleveyh, ona Muhammed b. Yakub... bildirmiştir.»[256] Biz bu senetle yetinerek sadece onunla Kuleynî arasındaki iki vasıtayı inceleyip tanıtmaya çalışacağız:

1- Şeyh Müfıd, Muhammed b. Muhammed b. Nu'man: Necaşî Müfid'i şöyle tanıtıyor: «Bizim büyüğümüz ve üstadımızdır. Fıkıhta, kelamda ve rivayette, güvenilirlikte ve ilimdeki üstünlüğü vasfedilmeyecek kadar yüce ve meşhurdur... Şu kitaplar ona aittir... h. 413 yılında vefat etmiştir. Ben onun bu kitaplarının hepsini kendisinden dinledim; onlardan bazılarını onun kendisinden ders aldım ve diğer bazıları da defalarca onun huzurunda okunmuştur.»[257]

2- Şeyh Ebu'l-Kasım Cafer b. Muhammed b. Cafer b. Musa b. Kavleveyh:
Necaşî onun hakkında şöyle yazıyor: «Ebu'l-Kasım, bizim güvenilir yarenlerimizin büyüklerinden, hadis ve fıkıhta onların ileri gelenlerindendi. O, babası ve kardeşi vasıtasıyla Sa'd'dan hadis rivayet etmiş ve "Ben Sa'd'dan, vasıtasız olarak sadece dört hadis duydum." demiştir. Üstadım Ebu Abdullah, el-Fakih kitabını onun yanında okumuş ve ondan hadis öğrenmiştir. Ona ait şu eserler vardır... Ben bunların birçoğunu üstadım Ebu Abdullah Şeyh Müfıd (r.a) ve Hüseyin b. Ubeydullah'ın yanında okudum.» Şeyh Tusî de kendi Fihristinde onun hakkında şunları söylemiştir: «Güvenilir ve fıkıh babları sayısınca birçok telif eserleri olan bir kişiydi; bu cümleden... eserleridir ve bunların dışında çok sayıda diğer eserleri de vardır. Onun rivayet ettiği kitap ve usuller hakkında bir fihristi vardır. Onun kitap ve usullerden naklettiklerini içeren fihristi vardır ki rivayetlerini ve kitaplarının fihristini bir grup, bu cümleden... bize bildirmişlerdir.» Yine Şeyh Tusî Rical kitabında onun hakkında şöyle yazıyor:

«Onların varlığından Muhammed b. Muhammed b. Nu'man (Şeyh Müfıd) ve... bizi haberdar etmiştir. Hicrî 368 yılında dünyadan göçmüştür. Câmiu'r-Ruvat kitabında onun hadislerini aktaran yazarların isimleri geçmiştir.»[258]

b) Şeyh Müfid ve Şeyh Saduk Vasıtasıyla ŞeyhTusî'nin Senedi: Şeyh Tusî, Şeyh Müfid'den rivayet etmiş ve Şeyh Müfid, Şeyh Ebu Cafer Muhammed b. Ali b. Hüseyin b. Babeveyh'den, o Muhammed b. Hasan b. Velid'den, o Ahmed b. İdris'den, o Muhammed b. Hisan er-Razî'den, o İsmail b. Cafer el-Kindî'den, o da Zarif b. Nasih'ten.

1-Şeyh Müfid: Hâl tercümesi ve biyografisine daha önce yer verdik.

2- Rey şehrinde oturan Ebu Cafer Muhammed b. Ali b. Hüseyin b. Babeveyh b. Musa el-Kummî: Necaşî onun hakkında şöyle yazıyor: «Bizim büyüğümüz ve fakihimiz, Horasan Şiîlerinin önde geleniydi. Hicrî 355 yılında Bağdat'a gitti. Genç yaşlarda olmasına rağmen Şia'nın hadis ilminin ileri gelenleri, ondan hadis duymuşlardır. İbn Babeveyh'in çok sayıda kitapları vardır; bu cümleden... Biz onun tüm kitapları hakkında bilgi edindik. Ben onlardan bazılarını babam Ali b. Ahmed b. Abbas el-Necaşî'nin yanında okudum ve o bana dedi ki: Bağdat'ta onun dersine katıldığımız zaman, bana kitaplarını nakletme icazeti verdi. İbn Babeveyh, hicrî 381 yılında vefat etti.»

Tusî de Fihristinde, onun hakkında şöyle yazıyor: «Yüce, değerli, hadis hafızı, ricali tanımada basiretli, araştırmacı ve rivayetleri eleştiren bir kişiydi. Kumlular arasında onun gibi hafızası güçlü ve fazla bilgiye sahip olan biri görülmemiştir. İbn Babeveyh'in telif eserleri üç yüz cilde ulaşmaktadır... Onun tüm kitap ve rivayetlerini bize ashabımızdan şunlar bildirmiştir... Ki onların hepsi bunları onun kendisinden nakletmişlerdir.»

Şeyh Tusî bunun benzerini kendi Rical kitabında da kaydetmiştir.[259]

3- Muhammed b.Hasan b.Ahmed b.Velid: Necaşî onun hakkında şöyle demiştir:
«Kum âlimlerinin üstadı, fakihi ve ileri geleni olan Ebu Cafer; güvenilir, sözü kabul edilir ve herkesin ilgisini üzerinde toplayan bir kişidir. Onun bazı telifleri vardır; bu cümleden... Onun tüm kitap ve hadislerini bize şunlar bildirmiştir... h.343 yılında vefat etmiştir.»

Şeyh Tusî de kendi Fihristinde onun hakkında şöyle yazıyor: «Kadri yüce, rical ilmini bilen ve güvenilir bir kişidir. Onun birtakım kitapları vardır. Bazıları şunlardır... Rivayetlerini İbn Ebu Ceyyid vasıtasız olarak onun kendisinden naklen bize bildirmiş ve yine bir grup... kanalıyla ve... gibi bir diğer grup da ondan bunları nakletmişlerdir.»

Şeyh Tusî bunun benzerini Rical kitabında da kaydetmiş, Erdebilî de onun kitaplardaki rivayetlerinin yerlerini belirtmiştir.[260]

4- Ahmed b. İdris: Necaşî onun hakkında şöyle demiştir:

«Ebu Ali Eş'arî el-Kummî, ashap ve yarenlerimiz arasında güvenilir, fakih, çok hadis rivayet eden, rivayeti sahih olan bir kişidir. Onun Nevadir adlı bir kitabı vardır. Ashabımızdan bir grubu onun icazetini bize bildirmişlerdir. Ahmed b. İdris, hicrî 306'da Mekke yolu üzerinde Kar'a bölgesinde vefat etmiştir.» Şeyh Tusî de onun hakkında kendi Fihristinde şöyle yazar: «Onun büyük ve faydası çok olan Nevadir adlı kitabı var. Onun diğer rivayetlerini bize Hüseyin b. Ubeydullah ve... bildirmişlerdir.»

Şeyh Tusî, Rical kitabında Telleukbura'dan şöyle rivayet eder: «İbn Hemmam'ın evinde ondan birkaç hadis duydum; fakat ondan hadisi rivayet etmek için icazet almadım.»

Câmiu'r-Ruvat d& rivayetlerinin kaydedildiği yerlere yer verilmiştir.[261]

Buraya kadar aktardıklarımızdan anlaşılan şudur: Necaşî hiçbir muhaddisten onun Nevadir kitabının ismini duymamış ve onu hiçbir muhaddise de sunmamıştır. Sadece onu rivayet etmek için icazet almıştır. Oysa Şeyh Tusî Nevadir kitabı dışında, onun rivayetlerini kendi hadis hocalarından duymuştur. Bu ise Şeyh Tusî'nin, Diyat kitabını birkaç vasıtayla Zarifin rivayetine göre ondan rivayet etmiş olmasıyla çelişmez. Çünkü Diyat kitabı, üstatlarının kendisine bildirdiği rivayetlerindendir.

5-Muhammed b. Hassan er-Razî el-Zeynebî veya Zeynî: Tusî, Fihrisfinde onun hakkında şöyle der:«Ona ait kitaplardan bazıları şunlardır... Bu kitapları bize şunlar bildirmiştir...» Necaşî de şöyle demiştir: «Ona ait kitaplardan bazıları şunlardır... Onun bu kitaplarını bize İbn Sazan şunlardan naklen haber vermiştir...» Câmiu'r-Ruvat kitabının yazan da onun rivayetlerini kendi eserinde kaydetmiştir.[262]

Ve İsmail b. Cafer el-Kindî: İsmail b. Cafer'in kitap ve telif eseri olmadığı için hakkında bir şey yazılmamıştır.

c) Şeyh Tusî'nin, Hasan b. Fazzal'a ve Ondan da Zarife Kadar Senedi Şeyh Tusî'nin senetleri üç tarikle Hasan b. Fazzal'a ulaşmaktadır:

Birincisi: Kâfide Kuleynî'nin vasıtasıyla: Şeyh Tusî, Şeyh Müfıd'den, o Cafer b. Muhammed b. Kavleveyh'ten, o Kâfi'de Şeyh Kuleynî'den. Kuleynî de Kâfide Ali b. İbrahim'den, o babası İbrahim b. Haşim'den, o Hasan b. Ali b. Fazzal'dan, o da Zariften. Şimdi daha önce haklarında bilgi vermediğimiz muhaddislerin kısaca hâl tercümesi:

1- İbrahim b. Haşim el-Kummî: Keşşî şöyle demiştir:

«İbrahim b. Haşim el-Kummî, İmam Musa Kâzım'ın ashabındandı.» Necaşî diyor ki:«Aslen Kûfelidir; ancak daha sonra Kum'a gitmiştir. O, Kûfelilerin hadislerini Kum'-da yayan ilk kişidir. Onun yazmış olduğu kitaplardan, bazıları şunlardır... Bunları bize Ali b. İbrahim kanalıyla babasından şunlar haber vermiştir...» Şeyh Tusî ise şöyle demiştir:

«Onun İmam Rıza'nın huzuruna çıktığı söylenmektedir. Ona ait şu kitapların olduğunu biliyorum... Bu kitapların varlığından bizi ashabımızdan bir grubu, bu cümleden... hepsi Ali b. İbrahim b. Haşim kanalıyla onun babasından haberdar etmişlerdir.»

«Câmiu'r-Ruvat kitabında onun rivayetleri kaydedilmiştir.»[263]

2- Ali b. İbrahim b. Haşim el-Kummî: Necaşî onun hakkında şöyle diyor: Ebu'l-Hasan; hadiste güvenilir, itikadı dürüst, çok sayıda hadis duyup rivayet eden ve kendisine kesinlikle itimat edilebilen bir kişidir, birçok kitap da yazmıştır. Bazıları şunlardır... Bunların varlığını, diğer kitap ve hadislerinin icazetini bize şunlar haber vermiştir...

Şeyh Tusî ise şöyle diyor: «Onun birtakım kitapları vardır. Bunları bize, Ali b. İbrahim kanalıyla şu muhaddisler bildirmiştir... Sadece Şerayi bölümünde deve etinin haram oluşuyla ilgili istisna ettiği rivayet hariç ki, onun hakkında da, "Ben onu rivayet etmiyorum." demiştir. O, Me'mun tarafından Ümmü'l-Fazl'ın, Cevad Muhammed b. Ali (a.s) ile evlendirilmesi olayını rivayet etmiştir ve biz onu birinci senetlerle aktarmışız.»

«Câmiu'r-Ruvat kitabında da onun rivayetlerine yer verilmiştir.»[264]

3- Hasan b. Ali b. Fazzal el-Teymî el-Kufî: Necaşî onun hakkında şöyle diyor:
«O, İmam Rıza'nın ashabındandı ve İbn Sazan... Hasan'dan, onun Züht adlı bir kitabının olduğunu bize bildirmiştir. Yine İbn Sazan,... kanalıyla onun Mut'a ve Rical konularında kitabının olduğunu bize haber vermiştir. Hasan b. Ali b. Fazzal, hicrî 224 yılında vefat etmiştir.» Şeyh Tusî de kendi Fihristinde onun hakkında şöyle yazmıştır:

«O, İmam Rıza'nın (a.s) özel ashabından olup bazı kitaplar telif etmiştir; bu cümleden... adlı kitaplardır. Onun tüm rivayetlerini ashabımızdan şunlar bize bildirmiştir...» «Câmiu'r-Ruvat kitabında da onun rivayetleri yer almıştır.»[265]

İkincisi: Şeyh Tusî'nin, Kuleynî tariki dışında, İbn Fazzal'a kadarki ikinci senedi şöyledir: «Şeyh Tusî, Hüseyin b. Ubeydullah ve Ebu'l-Hüseyin b. Ceyyid'den ve o ikisi Ahmed b. Muhammed b. Yahya'dan, o Abbas b. Ma'ruftan, o Hasan b. Ali b. FazzaF-dan, o da Zarif b. Nasih'ten.» Bunların her birinin hâl tercümesi şöyledir:

1- Hüseyin b. Ubeydullah b. İbrahim el-Gazairî:

Necaşî onun hakkında şöyle yazmaktadır: «Bizim büyüğümüz ve şeyhimiz Ebu Abdullah'ın birtakım telifleri vardır. Bazıları şunlardan ibarettir... Bunların tümünü ve bütün rivayetlerini nakletmek için bize icazet vermiş; hicrî 411 yılında vefat etmiştir.»

Şeyh Tusî de onun hakkında kendi Rical kitabında şöyle demiştir: «Biz ondan hadis duyduk ve o bütün rivayetlerini nakletmemiz için bize icazet verdi.»[266]

2- Ali b. Ahmed b. Muhammed b. Ebu Seyyid el-Kummî:

Câmiu'r-Ruvat ve Mecmau'r-Rical kitaplarında onun hakkında şöyle geçer: «Ebu'l-Hüseyin, Necaşî ve Tusî'nin şeyhi ve üstadıdır.» Meşihatu't-Tehzib'in Şerhi'nde ise şöyle geçer: «Ali b. Ahmed b. Muhammed, Ahmed b. Muhammed b. Yahya el-Attar'dan (öl. 356) hadis edinmiş ve ondan rivayet etmek için icazet almıştır.. ,»[267]

3- Ahmed b. Muhammed b. Yahya el-Atar el-Kummî:

Şeyh Tusî onun hakkında şöyle diyor: «Bize ondan Hüseyin b. Ubeydullah ve Ebul-Hüseyin b. Ebu Ceyyid haber vermiştir. Hüseyin b. Ubeydullah 356 yılında ondan hadis edinmiş ve ondan rivayet etmek için icazet almıştır.»

Sonra Şeyh Tusî kendisinin ona kadarki rivayet zincirlemesini Meşihatu't-Tehzib’de kaydetmiştir. Câmiu'r-Ruvatta da onun rivayetleri tanıtılmıştır.

4- Abbas b. Ma'ruf:

Cafer b. Abdullah el-Eş'arî'nin kölesi Ebu'1-Fazl, İmam Rıza ve İmam Hâdi'nin ashabındandı. Necaşî onun hakkında şöyle yazıyor: «Kumlu ve güvenilir bir kişidir. Edeb ve... adlı kitapları vardır. Onun tüm hadis ve tasniflerini bize şunlar bildirmiştir...»

Şeyh Tusî ise şöyle diyor: «Onun çeşitli kitapları vardır; ashabımızdan şu bir grup onları bize bildirmiştir... onun rivayetleri Câmiu'r-Ruvat kitabında tanıtılmıştır.»[268]

Üçüncüsü: Şeyh Tusî'nin, Kuleynî tariki dışında, İbn Fazzal'a kadarki üçüncü senedi şöyledir: Şeyh Tusî, Şeyh Müfid'den, o Ebu Cafer Şeyh Saduk'tan, o Muhammed b. Hasan b. Velid'den, o Muhammed b. Hasan el-Saffar'dan, o Ahmed b. Muhammed b. İsa'dan, o da Hasan b. Ali b. Fazzal'dan.

Bunların arasından hakkında bilgi vermediğimiz muhaddisin hâl tercümesi ise şöyledir: Ahmed b. Muhammed b. İsa, Ebu Cafer Eş'arî el-Kummî: Necaşî onun hakkında şöyle demektedir: «Kumlu muhaddislerin üstadı, onların ileri geleni ve fakihidir. İmam Rıza (a.s), Cevad (a.s) ve Hadi'yi (a.s) görmüş ve çeşitli kitaplar telif etmiştir. Bazıları şunlardır... Onun kitaplarını bize şu âlimler bildirmiştir...» Şeyh Tusî de şöyle demiştir:

«Ashabımızdan bir grubu ve bu cümleden İbn Ebu Ceyyid ve... onun bütün kitaplarıyla rivayetlerini bize bildirmiştir.» Onun rivayetleri Câmiu'r-Ruvat kitabında tanıtılmıştır.»[269]

Yukarıda değindiğimiz bu üç kanalla Şeyh Tusî, Zarif b. Nasih'ten, o Abdullah b. Eyyub'dan, o İbn Ebu Amr el-Tabib'den, o da İmam Cafer Sadık'tan rivayet etmiştir.

Bu senetler birinci mecmuadır. Şimdi ikinci mecmuanın senet silsilesini açıklayalım

Şeyh Saduk'un Men La Yahzuruhu'l-Fakih Kitabındaki Senedi

Şeyh Saduk, Men La Yahzuruhu'l-Fakih kitabında Ali b. Hüseyin b. Babeveyh'ten, o Sa'd b. Abdullah'tan, o Ahmed b. Muhammed b. İsa'dan, o Hasan b. Ali b. Fazzal'dan, o Zarif b. Nasih'ten, o Abdullah b. Eyyub'dan, o Hüseyin Ravasî'den, o Muhammed b. Ebu Amr el-Tabib'den, o da İmam Cafer Sadık'tan (a.s) rivayet etmiştir.

Bunların üçü hariç diğerlerinin hâl tercümesine daha önce yer verdik, şimdi ise haklarında bilgi vermediğimiz diğer üç muhaddisin hâl tercümesine değinelim:

1- Ali b. Hüseyin b. Musa b. Babeveyh, Ebu'l-Hasan el-Kummî:

Necaşî onun hakkında şöyle demiştir: «Kendi asrında Kumluların büyük muhaddisi, fakihi ve onlar tarafından güvenilir bir kişidir. Onun birtakım kitapları vardır; bazıları şunlardır... Hicrî 328 yılında Bağdat'a gelmiş, orada Abbas b. Ömer-i Kuluzanî'ye bütün kitaplarını rivayet etmesi için icazet vermiş ve hicrî 329 yılında vefat etmiştir.»

Şeyh Tusî de onun hakkında şöyle yazmıştır: «O, makamı yüce bir fakih ve güvenilir bir kişidir. Birçok kitap telif etmiştir; bu cümleden... adlı kitaplardır. Onun bütün kitap ve rivayetlerini bize Şeyh Müfıd ve... bildirmiştir.»

«Erdebilî Câmiu'r-Ruvat kitabında onun rivayetlerini tanıtmıştır.»[270]

2- Sa'd b. Abdullah b. Ebu Halef el-Eş'arî el-Kummî: Necaşî onun hakkında şöyle demiştir:

«Şia'nın büyük âlimlerinden, fakihlerinden ve ileri gelenlerindendir. Ehl-i Sünnet hadislerinden birçoğunu öğrenmiş ve çeşitli kitaplar telif etmiştir. Kitaplarından elimize ulaşan şunlardır... Onun kitaplarını bize şunlar bildirmiştir... Onlar demişlerdir ki: Sa'd onun bu kitaplarını bize rivayet etmiştir. Hüseyin b. Ubeydullah el-Gazairî der ki: "Ben onun el-Muntehabat kitabını Ebu'l-Kasım b. Kavleveyh'in (r.a) yanma götürüp ona okumak istedim. Ona, 'Sa'd'm kendisi size hadis rivayet etmiş midir?' diye sordum. O, 'Hayır; ondan bana babam ve kardeşim rivayet etmişlerdir; ben ise vasıtasız olarak ondan sadece iki hadis duymuşum.' Dedi." Sa'd, hicrî 301 veya 299 yılında vefat etmiştir.»

Şeyh Tusî de onun hakkında şöyle demiştir:

«Ashabımızdan bir grubu Muhammed b. Ali b. Hüseyin'den, o da babasından; yine Muhammed b. Hasan, Sa'd b. Abdullah'tan, o da kendi ravilerinden onun tüm kitap ve rivayetlerini bize bildirmişlerdir. Muhammed b. Ali b. Hüseyin şöyle der: "Sa'd b. Abdul lah'ın bütün kitaplarını Muhammed b. Hasan'dan rivayet etmişimdir; ancak Muntehabat kitabı bunun dışındadır; ben bu kitabın sadece bazı kısımlarını Muhammed b. Hasan'a o-kumuşum ve Muhammed b. Musa'nın ve.. .rivayet ettikleri hadisleri de ona bildirmişim.»

«Sa'd'ın hadisleri Câmiu'r-Ruvat kitabında belirtilmiştir.»[271]

3-Hüseyin b. Osman b. Ziyad el-Ravasî:

Keşşî, kendi Ricali'nde, s. 236'da ondan rivayet etmiş, aynı kitabın 372. sayfasında ondan başka biriyle birlikte bahsetmiş ve sonra şöyle vurgulamıştır: «Bunların hepsi üstün, seçkin, güvenilir ve seçkin kişilerdir.» Şeyh Tusî de kendi Fihrist'inde onun hakkında şöyle demiştir: «Onun, senetle bize aktarılan bir kitabı vardır.»

«Erdebilî de onun hadis kitaplarındaki rivayetlerinin yerlerini belirtmiştir.»[272]

****

Buraya kadar Diyat kitabını İmam Cafer Sadık'tan nakleden raviler zincirini tanıtmaya çalıştık. Şimdi ise bu kitabı İmam Ali b. Musa Rıza'dan aktaran raviler zincirini tanıyalım. Mezkûr kitabın senedi üç yolla İmam Rıza'ya (a. s) ulaşmaktadır:

a) Hasan b. AH b. Fazzal'dan rivayet edenler: Şeyh Tusî kendi senediyle Şeyh Kuleynî'den, o Ali b. İbrahim'den, o babası İbrahim b. Haşim'den, o Hasan b. Ali b. Fazzal'dan, o da İmam Rıza'dan (a.s)... Bunların hâl tercümesine daha önce değinmiştik.

b) Yunus b. Abdurrahman'dan nakledenler:

Şeyh Tusî kendi isnadıyla Kuleynî'den, o ashabımızdan bir gruptan, onlar Sehl b. Ziyad'dan, o Muhammed b. İsa'dan, o Yunus b. Abdurrahman'dan, o da İmam Rıza'dan (a.s)... Yine Ali b. İbrahim kanalıyla Muhammed b. İsa'dan aynı senette.

Bu senette yer alan ve haklarında şimdiye kadar bilgi vermediğimiz ravilerin hâl tercümesi ise şöyledir:

1- Muhammed b. İsa b. Ubeyd el-Yaktinî, Esed. Huzeyme'nin kölesi:

Necaşî onun hakkında şöyle diyor: «Ebu Cafer, bizim ashabımız (Şiîler) arasında yüce bir makama sahiptir. O, seçkin, güvenilir, çok rivayet eden, iyi ve güzel tasnifleri bulunan bir kişidir. Bağdat'a yerleşmiş, İmam Cevad'dan (a.s) yazışma ve görüşme yoluyla rivayet etmiştir. Ondan geriye kalan kitaplar şunlardan ibarettir.. .»[273]

Daha sonra onun kitaplarının rivayet senedini, «Muhammed b. İsa onu kitaplarını ve rivayetlerini bize nakletmiştir.» diyen Himyerî'ye kadar ulaştırmıştır.

Necaşî, Ahmed b.Muhammed'den, o Sa'd'dan, o da Muhammed b.İsa'dan soru ve cevap şeklinde birtakım meseleleri rivayet etmiştir. Tusî Fihristte, onun kitaplarının isimlerini sıralamış ve şöyle demiştir: «Bu kitapların varlığını bir grup, bu cümleden... bize haber vermiştir.» Erdebilî de onun çeşitli kitaplardaki riayetlerinin yerini belirtmiştir.»

2- Yunus b. Abdurrahman,

Benî Esed'in kölesi Ali b.Yaktin'in kölesi: Necaşî onun hakkında şöyle demektedir:

«Onun, ashabımız arasında yüce bir makamı, saygınlığı ve önceliği vardır. Hişam b. Abdulmelik'in döneminde dünyaya gelmiş, Cafer Sadık'ı (a.s) görmüş, ondan hadis rivayet etmemiştir. Sadece İmam Rıza (a.s) ile oğlu İmam Musa Kâzım'dan rivayet etmiş ve İmam Rıza'nın teveccühünü kazanmıştır; öyle ki İmam, ilim ve fetvada onu gösteriyordu. Yunus'un çeşitli telif eserleri vardır; bu cümleden...»

Daha sonra Necaşî kitaplar konusunda senedini, "Yunus b. Abdurrahman'ın kendisi bütün kitaplarını bize aktarmıştır." söyleyenleri Muhammed b. İsa'ya kadar vardırmıştır.

Tusî de Fihrist'inde şöyle yazıyor: «Onun yazmış olduğu kitapların sayısı otuzun üzerindedir. Kitaplarının ve rivayetlerin tümünü bize şunlar haber vermiştir.»

«Erdebilî de onun rivayetlerinin sayısını ve onların kaydedildikleri yerleri belirtmiştir.» [274]

c) Hasan b. Cehm'den rivayet edenler:

Şeyh Kuleynî ashabımızdan bir gruptan, onlar Sehl b. Ziyad'dan, o Ali b. Hasan b. Ali b. Fazzal'dan, o Hasan b. Cehm'den, o da İmam Rıza'dan (a.s)...

1-Ali b. Hasan b. Fazzal:

İkrime b. Rib'î el-Feyyaz'ın kölesi: Rical-i Keşşi’de onun hakkında şöyle geçer: «Ehl-i Beyt İmamları'ndan ulaşan her konuda, onun yanında olmayan hiçbir yazı yoktu.» Necaşî de onunla ilgili şöyle yazmaktadır:

«Ebu'l-Hasan, ashabımızın Kufe'deki fakihlerinden ve ileri gelenlerinden güvenilir biridir. Hadis ilmine vâkıftı, bu alandaki sözleri herkes tarafından kabul edilirdi. Ondan birçok hadisler duyulmuştur. Rivayetlerde yanıldığı, haktan saptığı ve kınanmasına neden olacak bir şey yaptığı görülmemiştir. Onun zayıf bir raviden rivayet etmesine az rastlanmıştır. Fatahî mezhebindendir ve babasından hiç rivayet etmemiştir.»

Necaşî daha sonra şöyle diyor: «Ben on sekiz yaşında iken, henüz rivayetleri anlama gücüne sahip olmadığım ve onları ondan rivayet etme yetkim olmadığı hâlde onunla kitaplarını karşılaştırıyordum. O, babalarından rivayet eden iki kardeşinden rivayet etmiş ve birçok kitap yazmıştır; bu cümleden elimize ulaşan şu kitabıdır...»

Daha sonra diyor ki: «Muhaddislerimizden bir grubunun, Ali b. Hasan b. Fazzal'a isnat edilen Esfıyau Emiri'l-Müminin kitabının gerçekte ona ait olmadığını, böyle bir şeyin aslının olmadığını söylediklerini duydum. Şöyle demişlerdir: Bu kitabın rivayetleri Ebu'l-Abbas b. Ukde ve İbn Zübeyr'e daha yatkındır. Çünkü biz bu iki kişiden hadis nakleden kimselerden hiç birinin, "Onu üstadıma okudum." dediğini görmüş değiliz. Evet, bu kitap bu iki kişiye ancak icazet yoluyla isnat edilmektedir.»

Necaşî'nin maksadı şudur: Esfıyau Emirü'l-Müminin kitabını İbn Ukde ve İbn Zübeyr, Ali b. Fazzal'dan icazet yoluyla rivayet etmişlerdir ve bu ikisinin öğrencilerinden hiç birinin, "Bu kitabı bu iki kişiye okudum." dediği görülmüş değildir. Dolayısıyla, mezkûr kitabın senedi kıraat (okumak) yoluyla Ali b. Fazzal'a ulaşmamaktadır.

Necaşî sonra şöyle diyor: «Ahmed b. Hüseyin, Namaz, Zekât, Hac Amelleri, Oruç ve... kitaplarını Ahmed b.Abdulvahid'in yanında öğrendiği müddet içerisinde okumuştur. Ben de oruç kitabını İbn Zübeyr'in Ali b. Hasan'dan rivayetiyle Meşhed-i Atika'da oku-dum.»Ve böylece Necaşî bize İbn Fazzal'ın diğer kitaplarının da olduğunu bildirmiştir.

Dolayısıyla, Necaşî'nin kendisi arkadaşının İbn Fazzal'ın kitaplarını hocasının yanında okuduğuna şahit olmuştur. Nitekim Necaşî'nin kendisi de İbn Fazzal'ın kitaplarını Meşhed-i Atika'da kendi hocasının yanında okumuştur.

Ardından Necaşî şöyle demiştir: «Başka senetlerle, Muhammed b. Cafer, Ahmed b. Muhammed b. Said'den, o da Ali b. Hasan'dan bize onun kitaplarını bildirmiştir.»

Maksadı şudur: Muhammed b. Cafer, Ahmed b. Muhammed b. Said'den ve o da İbn Fazzal'ın kendisinden onun kitaplarını almıştır. Böylece Muhammed b. Cafer bu senetle, diğer bir gruba ve bu cümleden Necaşî'ye İbn Fazzal'ın kitaplarını bildirmiş bu iki yolla Necaşi İbn Fazzal'ın kitaplarını rivayet etmiştir.

Şeyh Tusî ise Fihrist'inde şöyle yazmaktadır: «Güvenilir, çok ilim sahibi, güzel telif ve akıcı bir kaleme sahip olan ve çok sayıda hadis bilen Kufeli İbn Fazzal, Ehl-i Beyt İmamları'na karşı düşmanlığı olmayan ve mezhepte On İki İmam Şia'sına yakınlığı olan bir kişidir. Kitapları güzel rivayetlerle doludur. Onun otuz cilt kitabı olduğu ve bu cümleden... adlı kitaplar yazdığı söylenmektedir. Bu kitapları bize, birçoğunu kendi yanında okuyan ve geri kalanını da icazetle Ahmed b. Abdun, o duyma yoluyla Ali b. Muhammed b. Zübeyr'den, o da icazet yoluyla Ali b. Hasan b. Fazzal'dan haber vermiştir.»

«Erdebilî, onun rivayetlerini kendi Câmiu'r-Ruvat adlı kitabında kaydetmiştir.»

2- Hasan b. Cehm:

Necaşî onun hakkında şöyle diyor: «Hasan b. Cehm, Bukeyr b. A'yen eş-Şeybanî ez-Zerarî'nin oğludur. Künyesi Ebu Muhammed'dir ve güvenilirdir. İmam Musa b. Cafer ve Ali b. Musa'dan rivayet etmiştir ve... aklı kitabı ona aittir. Bunu bize ashabımızdan bir grubu, bu cümleden... haber vermiştir.» Şeyh Tusî de Fihrisfinde, onun hakkında şöyle yazıyor: «Mesail kitabı onun eseridir ve bize onu şunlar bildirmiştir...»

«Erdebilî Câmiu'r-Ruvat'da onun rivayetleri hakkında bahsetmiştir.»[275]

Senetlerin Karışması ve Birbirine Girmesi:

Daha önce gördük ki:

a) Abdullah b. Eyyub, Diyat kitabını bir defa Hüseyin er-Ravasî kanalıyla İbn Ebu Amr'dan ve bir defa da İbn Amr'm kendisinden rivayet etmiştir.

b) Hasan b. Ali b.Fazzal Diyat kitabını bir defa Zarif b.Nasih kanalıyla Cafer Sadıktan ve bir defa da bu kitabı kendisi İmam Rıza'ya sunarak onu o hazretten rivayet etmiştir

c) Sehl b. Ziyad bu kitabı bir defa Hasan b. Zarif kanalıyla babası Zariften, o Eyyub'dan, o İbn Amr el-Tabib'den, o da Cafer Sadık'tan (a.s), bir defa da Muhammed b. İsa kanalıyla Yunus b. Abdurrahman'dan, o da İmam Rıza'dan (a.s) rivayet etmiştir.

d) Muhammed b. Hasan el-Saffar bu kitabı bir defa Ahmed b. İsa kanalıyla Hasan b. Ali b. Fazzal'dan, o Zariften; ikinci defa Sehl b. Ziyad kanalıyla Hasan b. Zariften, o Zariften ve Zarif de kendi senediyle İmam Cafer Sadık'tan; üçüncü defa da Sehl b.Ziyad kanalıyla Muhammed b. İsa'dan, o Yunus'tan, o da İmam Rıza'dan (a.s) rivayet etmiştir.

e) Ali b. İbrahim bir yerde Diyat kitabını babası kanalıyla Hasan b. Fazzal'dan, o Zariften ve Zarif de kendi senediyle İmam Rıza'dan (a.s); bir başka yerde de Muhammed b. İsa kanalıyla Yunus'tan, o da İmam Rıza'dan (a.s) rivayet etmiştir.

f) Muhammed b. Hasan b. Velid bu kitabı bir defasında Ahmed b. İdris kanalıyla Muhammed b. Hisan'dan, o İsmail'den, o da Zariften; başka bir defasında ise Muhammed b. Hasan el-Saffar kanalıyla Ahmed b. İsa'dan, o Hasan b. Fazzal'dan, o Zariften ve Zarif de kendi senediyle İmam Cafer Sadık'tan (a.s) rivayet etmiştir.

g) Şeyh Kuleynî mezkûr kitabı dört senetle Sehl'den, iki senetle Muhammed b. İsa ve Yunus'tan rivayet etmiştir ve sonunda da üç senetle İmam Rıza'ya (a.s) ulaştırmıştır.

h) Şeyh Saduk ise Diyat kitabını daha önce geçen iki kanalla Muhammed b. Hasan'dan naklederek İmam Cafer Sadık (a.s) ile İmam Rıza'ya (a.s) ulaştırmıştır.

İşte böylece Diyat ve benzeri kitaplarını rivayet ederken senetlerde bir türlü karışıklık meydana gelmiştir. Rivayetlerin çok olması nedeniyle de senetlerin birinde zayıf bir ravinin yer aldığı görüldüğü takdirde, bu durum, diğer senette adil ravilerin yer almasıyla telafi edilerek hadisin sahih olduğuna hükmedilir.

Ayrıca, mühaddislerin müracaat ettikleri bir "asi" veya ondan alman bir kitabın onların asrında meşhur olması ve onun nakli yazarından mütevatir olabilir. Tıpkı günümüzdeki Kütüb-i Erbaa'nın (Kâfi, Men la Yahzuruhu'l-Fakih, Tehzib ve Istibsar) bugün bizlerin arasında meşhur olması gibi. O nedenle de söz konusu kitapların, yazarlarına ait olduğunu ispatlama gereği duymuyorlardı; sadece okuma yoluyla kitabın müellife kadar olan senetlerini zikrederlerdi, bazen de başka vasıtaların okuma yolunu içeren senetlerine ilaveten bir veya birkaç vasıtayla icazete dayalı şekilde naklederlerdi.

Ve yine Diyat kitabının senet zincirinin İmam Cafer Sadık (a.s) ve İmam Rıza'ya (a. s) ulaşmasını göz önünde bulundurduktan sonra, Ehl-i Beyt İmamları'nın babası Emir-ü'1-Müminin Ali'ye (a.s) ulaşan senedinin kopması, onun Masum İmamlar'a isnat edilmesinin doğruluğuna bir zarar vermez.

* * *

Böylece Zarifin "asl"ı veya daha doğru bir tabirle Zarifin rivayetiyle Diyat kitabı, hadis mecmualarının arasında yer aldı, onların bir parçası hâline geldi ve onlar aracılığıyla da bizlere ulaştı. Gerçi bunun aslı münferit olarak muhaddislerin elinde idi ve her biri bir diğerinden naklediyordu. Nitekim hicrî 601 yılında Kûfe'de dünyaya gelen ve hicrî 689 veya 690'da Hille şehrinde vefat eden Şeyh Ebu Zekeriyya Yahya b. Ahmed b. Yahya b. Hasan el-Huzelî, Camiu'ş-Şerayi adlı kitabının Diyat bölümünün sonunda şöyle yazmaktadır: «Buraya ulaşınca ki bu konuyu ele almamdan amacım buydu, hakkını gözetmek üzerime farz olan bir kimse benden, senetlerle Diyat kitabının Zarif b. Nasih'e (r.a) ulaştığını ispatlamamı istedi. Bunun üzerine onun isteğine cevaben yüce Allah'ın izniyle şöyle açıklıyorum: Bildirdi bana...»

Daha sonra Şeyh Kuleynî ve Şeyh Tusî'ye kadar sekiz vasıtadan ibaret olan senetleri getirmiştir. Örneğin şöyle demiştir: Şeyh Muhammed b. Ebu'l-Berekat b. İbrahim el-Sen'anî hicrî 636 yılının receb ayında Şeyh Ebu Abdullah Hüseyin b. Hibetullah b. Ratbe el-Suravî'den, o Ebu Ali'den, o oğlu Şeyh Ebu Cafer el-Tusî'den... bana bildirmiştir.[276]

Zaria kitabının yazarı üstadım Bozorg Tahranî şöyle demiştir:[277] «Yazarın el yazması olan ve kendisine okunan Camiu'ş-Şerayi kitabının bir nüshası şimdi Kazimeyn şehrinde, efendimiz Hasan Sadruddin'in kitaplığında vardır. Müellif orada şöyle yazmıştır:

«Bunun tamamım benim yanımda okudular ve ben de dinledim. Allah Teâlâ onu ve bizi kendi isteklerine muvaffak kılsın; Muhammed (s.a.a) ve Ehl-i Beyti'nin hürmetine. Bunu Yahya b. Said h. 681 yılının cemaziyelahir ayında yazmıştır.»

Nuri, Müstedrekü'l-Vesail [278] adlı kitabının sonunda, kitapların içeriği ve onların yazarlarının hâl tercümelerini açıklarken şöyle yazıyor: «Diyat kitabı meşhur 'asıllardandır ve muhaddislerin ileri gelenleri tarafından güvenilir sayılmaktadır...» Sonra şöyle diyor: «Kısacası bu kitap tanınmış, bilinmiş ve güvenilirdir. Şeyh Hür Amilî onun içeriğini Vesail adlı kitabında (Vesailü'ş-Şiâ İlâ Tahsili Mesaili'ş-Şeria)[279] Kâfi, Tehzib ve Men La Yahzuruhu'l-Fakih kitaplarından nakletmiş ve onu farklı bablara ayırmıştır; fakat biz o-nu asıl kaynağından naklettik ve bu ikisi arasında bazı yerlerde ihtilâfa rastlanmaktadır.» Görüyoruz ki bu "asi" veya kitap, hicretin birinci asrından hicretin on beşinci asrı olan günümüze kadar muhaddislerin ellerinde dolaşmaktadır. Bazen kitabın kendisine müracaat etmekteler ve bazen de ondan nakleden kişilere. Öyle ki hiçbir zaman onunla ilişkileri kesilmemiştir. Onun asıl nüshasına müracaat eden son kişi ise, hadislerini Müstedrekü'l-Vesail adlı kitabının Diyat bölümünde zikreden Muhaddis Nuri'dir (öl. 1320).

* * *

Buraya kadar muhaddislerin "asıl" kitaplarına ve diğer küçük hadis mecmualarına nasıl müracaat ettiklerini göstermek için örnek olarak Zarifin rivayetiyle Diyat kitabına müracaatlarına değindik. Şimdi ise, konumuzun sonunda muhaddislerin senet zincirlerinin "asıl" kitaplarıyla diğer küçük hadis mecmualarının sahiplerine ve onlardan da Ehl-i Beyt İmamlarına nasıl ulaştığını inceleyelim.

EH-İ BEYT MEKTEBİNDE MUHADDİSLERİN SENET ZİNORLERİNİN EHL-İ BEYTE ULAŞMASI

Bunu anlayabilmek için muhaddislerin bu konudaki bazı ıstılahlarını incelemek zorundayız. Muhaddisler, hadisi alma ve nakletme yollarını şu şekilde sıralamaktadırlar:

1- Hocadan Duymak: En güzel metod, hadisi muhaddis olan hocanın kendi dilinden duymaktır; ister hoca hadisi hıfzından söylesin, ister kitabından okusun. Bu durumda onun öğrencisi hadisi rivayet ederken şöyle der: "Falancadan duydum." veya "Bana söyledi." Bazen de, "Bize haber verdi." der.

2-Hocanın Yanında Okumak:

Burada öğrenci, hadisi muhaddis olan hocasına sunduğu için buna "arz" (sunu) da denmektedir. İster bu arz, ravinin hıfzından, ister bir kitaptan okuma şeklinde olsun ve yine ister hoca kendisine okunan hadisi kendi elindeki veya güvenilir ve mutmain bir kişinin elindeki "asi" ile, ister hıfzındaki ile karşılaştırsın, hiç fark etmez.

Böyle bir durumda, öğrenci bu hadisi başka bir yerde rivayet etmek isterse, "Bunu falan kişiye okudum." veya "Biri okudu, ben duydum ve hoca da onu onayladı." der. Şöyle de diyebilir: "Kendisine okunma suretiyle bize söyledi veya bize haber verdi."

Her iki durumda da öğrenci dışında başka biri de olursa, "Bize haber verdi." "Bize bildirdi." şeklinde çoğul zamirini kullanır. Hadisin tamamı duyulduktan veya kitabın tümü okunduktan sonra muhaddis olan hoca dinleyenlere onu rivayet etme icazeti verir.
3- Münavele (Elden Teslim Etmek[280]): Bu ise iki kısımdır:

a) "Arzu'l-Münavele" denilen icazetle birlikte yapılan münavele: Bunun karşısında ise duymaktan daha aşağı mertebede yer alan "Arzu'l-Kıraat" yer almıştır.

b) İcazetsiz Münavele: Şöyle ki: Muhaddis olan hoca, öğrencisine bir kitap vererek, "Bu benim duyduklarım veya rivayetlerimdir." der ve ona, "Onu benden taraf rivayet et." Veya "Sana onu benden taraf rivayet etmene icazet verdim." demez. Her ne kadar bazı hadis hocaları, bu durumda onu rivayet etmesinin caiz olduğunu söylemişlerse de, ancak daha doğru olanı, öğrencinin onu rivayet etme hakkı olmayışıdır ve eğer rivayet ederse, "Bize falanca münavele suretiyle söyledi." veya "Bize münavele suretiyle bildirdi." şeklinde "münavele" kelimesini kullanmalı ve duyma veya okumayla karıştırılmaması için sadece "Bize söyledi." veya "Bize bildirdi." cümlesiyle yetinmemelidir.

4- Yazma: Bu metod, muhaddis olan hocanın, rivayet ettiği hadisi gaipte veya hazırda olan kimse için kendi hattıyla yazması veya güvenilir ve mutmain birisine onu yazması için izin vermesi durumunda söz konusudur ve bu ise iki kısımdır:

a) İcazetli Yazma: Hoca öğrencisine yazar ki: "Senin için yazdığım veya yazdırdığım hadisleri rivayet etmen için sana icazet verdim." Veya icazet mefhumunu veren bunun gibi bir şey yazar. Bu tür yazma, sıhhat ve kuvvette tıpkı icazetli münavele gibidir.

b) İcazetsiz Yazma: Bu yöntemle alınan hadisin rivayetinin caiz olup olmadığında ihtilâf vardır.

5- İcazet: İcazet, izin vermek ve muvafakat etmekten ibarettir. Şöyle ki, örneğin muhaddis hoca, "Şunu rivayet etmene icazet verdim." veya "Filan kitabı ya da duyduğum hadisleri veya bu fihristimin içeriğini rivayet etmene icazet verdim." der. Elbette icazet veren hoca, sadece kendisinin aldığı hadisler için icazet verebilir; kendisinin şahsen almadığı hadisler için icazet vermesi caiz değildir.

Muhaddis hocasından icazet alan kimse de, "Rivayet etmeme icazet verilen hadisi senin rivayet etmene icazet verdim." diyerek başkasına icazet verebilir.

6- İlân: İlân, muhaddis hocanın, hadis ilmi talibine, "Onu benim kanalımla rivayet et" veya "Onu rivayet etmene icazet verdim" veya benzeri bir söz söylemeksizin bu kitap veya bu hadisin onun kendi rivayeti olduğunu veya onu falancadan duyduğunu bildirmesidir. Bu yolla alman hadisin rivayetinin caiz olup olmadığında iki farklı görüş vardır.

7- Bulmak:

İnsanın kendisiyle aynı asırda olan veya olmayan muhaddisten duymaksızın ve ondan rivayet etme icazeti olmaksızın onun el yazısıyla bir hadis bulmasına denir. Bu durumda o hadisi o muhaddisten rivayet edemeyeceği konusunda ittifak vardır. Sadece şöyle diyebilir: "Falancanın hattıyla şu hadisi buldum." veya "Falancanın hattıyla şu hadisi okudum." veya "Falancanın kitabında şu hadisi gördüm." Ardından da senetleriyle birlikte hadisin metnini zikreder.[281]

***

Bütün bu durumlarda, tanınmayan meçhul bir kişi, başka bir meçhul kişiye, üçüncü meçhul bir kişiden bir şey aktarmamakta; aksine, ortada bir hoca, bir öğrenci ve bir de hadis veya kitap vardır ki, bunların her biri gerçekten de mevcut, malum ve müşahhastır.

MUHADDİSLERİN EHLİBEYT İMAMLARINA ULAŞAN RİVAYET BAĞLARI

Muhaddislerin ıstılahlarının tanımıyla ilgili zikrettiklerimizin ışığında onların hadis senetleri hususundaki ifadelerini inceleyeceğiz ve böylece muhaddislerin rivayetinde Ehl-i Beyt İmamlarına bağlandığı kanalların sağlamlık derecesini öğrenmiş olacağız.

Zarif b. Nasih'in Biyografisi

Necaşî şöyle demiştir: «Zarif b. Nasih, güvenilir bir kimsedir ve birtakım kitapları vardır, bu kitaplarından biri de ashabımızdan bir grubun bizlere rivayet ettikleri Diyat kitabıdır. Ashabımızdan bir grup, Ebu Galib Ahmed b. Muhammed'in şöyle dediğini bize haber verdi: "Diyat kitabını Abdullah b. Cafer bana okudu ve ben de dinledim; dedi ki: Hasan b. Zarif onu bize babasından naklederek söyledi."»

Şeyh Tusî de şöyle demiştir: «Zarif b. Nasih'in Diyat adlı bir kitabı vardır. Şeyh Ebu Abdullah bize haber verdi... Hakeza İbn Ebî Ceyyid de bize haber verdi...»[282]

Görüldüğü gibi Necaşî'nin buradaki ifadesi şöyledir:

«Ashabımızdan bir gurup, Ebu Galib'in şöyle dediğini bize haber verdi.» "Ehberena" (bize haber verdi) terimi onun terminolojisinde öğrencinin muhaddis üstadından dinlemesi ile öğrencinin veya arkadaşın muhaddis üstadın yanında okuması ve üstadın bunu dinlemesi arasında ortak olarak kullanılmaktadır. Bütün bu hususların ashaptan bir grubun Ebu Galib'den naklettiği rivayetlerde gerçekleşmiş olması uzak bir ihtimal değildir.

Ama Ebu Galib'in üstadından rivayet etmesi ve senet zincirinin sonuna dek aktarımı içindeki terimlerin anlamı gereğince şüphesiz üstattan işitme şeklinde gerçekleşmiştir

Tusî de el-Fihrist adlı kitabında, "Müfid ve İbn Ebî Ceyyid bize haber verdi." diyerek senedin başındaki "bize haber verdi" ifadesini zikretmiştir. Oysa Şeyh Tusî, Tehzib ve Istibsar kitaplarının rivayetlerindeki senetlerin başındaki bu ifadeleri zikretmemiştir.

Şeyh Saduk da bu metodu el-Fakih kitabında ve ondan önce de Kuleynî el-Kâfi kitabında kullanmış ve Diyat kitabının senetlerinin başındaki ifadeleri zikretmemişlerdir.

Bu, çoğu rivayetlerde hadis büyüklerinin kullandığı bir metottur; senetlerinin başındaki ifadeleri atar, bazen kısaltmalarla onlara işaret eder; bazen de herhangi bir kısaltma kullanmadan, örneğin "Ali b. İbrahim babasından" veya "Ashabımızdan bir grup veya bir grup, Sehl b. Ziyad'dan." der, daha sonra başka bir yerde bu kısaltmalan veya kısaca değinmeleri açıklayarak senedin tamamım zikrederler. Nitekim Şeyh Saduk Men la Yahzuruhu'l-Fakih adlı kitabının sonunda ve Şeyh Tusî İstibsar ve Tehzib adlı kitaplarının sonunda bu şekilde üstatlarını zikretmişlerdir.

"Diyat kitabının ravileriyle tanışma" konusunda da ifade ettiğimiz gibi maksadımız, ravilerin üstatlarından birinin biyografisini yazarken o üstadından hadisi nasıl aldıklarını da açıkladıklarını göstermektir. Biz bu biyografilerde söylenenlere baktığımızda hadis alma ve nakletme hususunda, "Ancak bu kadar olur." dedirtebilecek bir titizlik ve özen gösterildiğini görmekteyiz.

Örneğin, bakıyorsunuz bir âlim, hadis üstatlarından birinden dört hadisi vasıtasız olarak rivayet etmektedir. Zira o bu hadisleri bizzat kendi kulağıyla muhaddisten işitmiştir. Ama diğer rivayetleri, babası ve kardeşi vasıtasıyla ondan rivayet etmektedir.

Bir diğeri, babasından mukabele esnasında muhaddisin kitaplarını işitmiş olmakla beraber onları vasıtasız olarak babasından rivayet etmektedir. Zira o zamanlar henüz on sekiz yaşlarında olduğundan hadisin anlamını tam olarak anlayamamıştır. Bu yüzden de o kitapları aklî rüşte erdikleri yıllarda işitmiş olan iki kardeşi vasıtasıyla babasından rivayet etmektedir.

Üçüncü bir şahıs, "Şerayi" adlı kitapta yer alan tüm rivayetleri nakledip deve etinin hükmü hakkındaki bir hadisi istisna ediyor ve onu rivayet etmede ihtiyat ediyor.

Dördüncü bir kimse şöyle diyor: Ben üstattan İbn Hemmam'ın evinde çok az sayıda rivayet işittim, ama kendisinden icazetim yoktur.

Araştırmacı bir insan, bütün bu zikrettiklerimizden ve hadislerin senet zincirlerin-deki bunların benzeri çok sayıdaki örneklerden, ayrıca icazetnamelerin içeriğinden hadis büyüklerinin Ehl-i Beyt İmamları'na (a.s) ulaşan senet zincirlerinin beşerî güç sınırları içinde doğruluğundan ve esenliğinden emin olur.

Bu husus açıklığa kavuştuktan sonra şimdi de asırlar boyunca Ehl-i Beyt Mektebi fakihlerinin ve söz konusu hadis büyüklerinin telif etmiş olduğu büyük hadis mecmualarına nasıl bir bağ ve zincir ile ulaştıklarını incelememiz gerekir. Örnek olarak da bu konuda Ehl-i Beyt Mektebi'nün ilk hadis mecmuası olan en eski kitaplardan biri sayılan Kuleynî'nin el-Kâfi kitabına nasıl bir bağ ile ulaştıklarını ele alalım.

Şeyh Tusî el-Fihrist adlı kitabında şöyle yazmaktadır: «Ebu Cafer Muhammed b. Yakub Kuleynî, güvenilir ve hadisleri bilen biridir. Bazı kitapları da vardır. Bu kitaplardan biri de otuz kitaptan oluşan el-Kâfi kitabıdır. Bu kitabın ilk kitabı ise akıl kitabıdır.» Şeyh Tusî, daha sonra bu kitapların (bölümlerin) isimlerini kaydetmiş ve son olarak şöyle demiştir: «Ravza kitabı, el-Kâfî’nin en son kitabıdır.»

Sonra şöyle devam ediyor: «Onun bütün kitaplarını ve rivayetlerini Şeyh Ebu Abdullah Muhammed b. Muhammed b. Nu'man, Ebu'l-Kasım Cafer b. Muhammed b. Kavleveyh'ten, o da Muhammed b. Yakub'dan naklen bize haber vermiştir.»

Ayrıca Hüseyin b. Ubeydullah bize el-Kâfi kitabının çoğunu yanında okuduğu kimselerden naklen haber vermiştir. Bunlardan bazıları şunlardır: «Ebu Galib Muhammed b. Muhammed Zerarî, Ebu'l-Kasım Cafer b. Muhammed b. Kavleveyh, Ebu Abdullah Ah-med b. İbrahim Saymurî (İbn Ebî Rafî'diye meşhurdur). Ebu Muhammed Harun b. Musa Telleukburî, Ebu'l-Mufazzal Muhammed b. Abdullah b. Muttalib Şeybanî...» Bunların tümü, Muhammed b. Yakub Kuleynî'den işitmişlerdir. Hakeza büyük âlim «Murteza, Ebu'l-Hasan Ahmed b. Ali b. Şuayb el-Kûfî'den, o da Muhammed b. Yakub'dan naklen bize haber vermiştir.»

Hakeza «Ebu Abdullah Ahmed b. Abdun, Ahmed b. İbrahim Saymurî ile Tiflis ve Bağdat'ta kumaş ticaretiyle uğraşan Ebu'l-Hüseyin Abdulkerim b. Abdullah b. Nasr'dan, onlar da Ebu Cafer Muhammed b. Yakub Kuleynî'den naklen bizi Kuleynî'nin tüm kitaplarından ve rivayetlerinden haberdar kılmıştır...»

O hâlde Şeyh Tusî, el-Kâfi'nin kitaplarını (bölümlerini) bir bir tanıtmış ve ilk kitabın "Akıl Kitabı," son kitabın ise "Ravza Kitabı" olduğunu bildirmiştir. Tusî daha sonra da şöyle demiştir: «Ben el-Kâfi'yi hadis üstatlarımdan dört kişi vasıtasıyla rivayet etmekteyim ve onlar da bu kitabı bizzat Kuleynî'nin öğrencilerinden rivayet etmişlerdir.»

Bu dört kişiden biri, el-Kâfi kitabını Kuleynî'nin beş öğrencisinden, bir diğeri ise Kuleynî'nin iki öğrencisinden rivayet etmiştir.

Şeyh Tusî, hadis üstatlarından "Ehberena" (bize haber verdi) lafzıyla rivayet etmiştir. Bu lafız üstattan işitmek ile üstada okumak arasında ortaktır.

Şeyh Tusî, Hüseyin b. Abdullah'tan rivayetinde el-Kâfi kitabının çoğunu ona okumak suretiyle rivayet ettiğini beyan etmektedir. Bundan anlıyoruz ki Şeyh Tusî, bu senet zincirinde söz konusu kitabı diğer üstatlarından dinleme yoluyla rivayet etmiştir. Bunlar Şeyh Tusî ile ilgili.

Necaşî'ye gelince; o da şöyle demiştir: «Kuleynî olarak bilinen ve el-Kâfi olarak adlandırılan büyük kitap, yirmi yılda yazılmıştır. Bu kitabın bölümlerini oluşturan kitaplar ise şöyledir: Akıl kitabı... Ravza kitabı.»

Necaşî ve diğerlerinin sözlerinden anlaşıldığı üzere bu kitap el-Kâfi adıyla adlandırılmıştı ve bazen de yazarının adı ile (Kuleynî) anılıyordu. Nitekim biz de bugün Taberî'nin Tarihu'l-Umemi ve'l-Mulûk adlı kitabını yazarının adıyla yani Taberî Tarihi olarak adlandırmaktayız. Yine Necaşî ve Şeyh Tusî'nin el-Kâfi kitabı hakkındaki açıklamalarından anlaşıldığı üzere söz konusu kitap konular hasebiyle parçalar hâlinde otuz kitaba bölünmüş ve her biri bir ciltte yer almıştır. Fakat bu ciltler, günümüzde olduğu şekliyle numaralandırılmamıştır. Bu sebeple de kitapların isimlerinin sıralanmasında bazı farklılıklar medyana gelmiştir. Fakat ilk kitabın "Akıl Kitabı" ve son kitabın ise "Ravza Kitabı" olduğunda görüş birliği vardır.

Necaşî şöyle diyor: «Ben Lu'luî Mescidi diye meşhur olan Nefteveyh Nahvî Mescidine gidip geliyordum ve bu caminin imamından kıraat dersleri alıyordum. Dostlarımızdan da el-Kâfi kitabını Ebu'l-Hüseyin Ahmed b. Ahmed Kûfî'ye okuyorlardı. O (Ebu'l Hüseyin), ders esnasında şöyle diyordu: "Muhammed b. Yakub Kuleynî size şöyle söylemiştir... Ayrıca Ebu'l-Hasan Akravî'nin de ondan rivayet ettiğini gördüm..."»

O hâlde Necaşî, Kuleynî'nin iki öğrencisini görmüştür ve bu öğrencileri el-Kâfi'yi ondan rivayet etmişlerdir. Bunlardan biri, öğrencilerine el-Kâfi kitabını okuyunca şöyle diyordu: «Muhammed b. Yakub Kuleynî size şöyle rivayet etmiştir:...» Bu sözün sebebi de, bu öğrencinin el-Kâfi'yi bizzat Kuleynî'den dinlemiş olması ve Kuleynî'nin ona bu kitabı ve kendisinden rivayet etme icazeti vermesidir. Ama Necaşî, kendilerini görmüş olduğu ve el-Kâfi kitabını kendilerinden dinlemiş olduğu hâlde Kuleynî'nin öğrencilerinden olan bu iki üstadından el-Kâfi'yi rivayet etmeyip Kuleynî'nin diğer öğrencilerinden rivayet etmiş ve şöyle demiştir: «Kuleynî'nin kitaplarının tümünü bir grup üstatlarımızdan ve bu cümleden Muhammed b. Muhammed'den (Şeyh Müfıd), Hüseyin b. Ubeydullah'tan (Gazayirî) ve Ahmed b. Ali b. Nuh'tan, bunlar da Ebu'l-Kasım Cafer b. Kavle-veyh'ten, o da Kuleynî'den (r.a) rivayet ettik.» Şimdi... Onların sözlerinin daha iyi anlaşılması için o günün öğretim metodunu incelemek istiyoruz.

KULEYNÎ DÖNEMİ VE SONRASINDA ÖĞRETİM METODU

"Dört yüz asıl" diye adlandırılan küçük hadis kaynaklarını ve bunların dışındaki diğer küçük hadis kitaplarını rivayet etmek için verilip de elimize ulaşan icazetlerden anlaşıldığı üzere, Kuleynî zamanında ve öncesinde öğretim metodu, muhaddis üstadın kitabını öğrencilerine okuması ve öğrencilerin de dinlemesi veya öğrencilerinden birinin üstadın kitabını okuması, arkadaşlarının da onu dinlemesi ve eğer varsa üstadın şerhine dikkat etmeleri şeklinde idi. Kitap bu iki metottan biriyle sona erdiğinde ise muhaddis üstat kitabın kendisinden rivayet edilmesi için öğrencilerine izin verirdi. Ondan sonra da bu öğrenciler, bir sonraki kuşaktan gelen öğrencilerin üstatları oluyor ve söz konusu kitabı aynı şekilde onlara ders veriyorlardı. Sonunda da o kitabı onlar vasıtasıyla müellifinden rivayet etmelerine izin veriyorlardı. Ve böylece her nesilden sonra yeni bir nesil yetişiyor ve her öğrenci söz konusu kitabı direk olarak veya üstatları aracılığıyla yazarından alıp rivayet ediyordu. Şeyh Tusî, 448 yılında Necef e göç edip orada ilim havzasını tesis edene kadar hem Kuleynî döneminde, hem de öncesi ve sonrasında hadis alma ve rivayet etme metodu bu şekildeydi.

Necef-i Eşrefte İlim Havzasının Tesis Edilmesinden Sonra

Şeyh Tusî, Necef-i Eşrefe taşındıktan sonra orada bir ilim havzası tesis etti ve hicrî. 460 yılında vefat edene kadar bu ilim havzasının başında kaldı. Şeyh Tusî zamanından itibaren son zamanlara kadar bu havzada ve ondan sonra tesis edilen benzeri havzalarda, dört büyük hadis kitabı (el-Kâfi, Men La Yahzuruhu'l-Fakih, İstibsar ve Tehzib), fıkıh derslerinin kaynağını oluşturmaktadır. Bu kitaplar o günden günümüze dek kıraatleri müelliflerine ulaşan kimselerce okutulmaktadır.

Böylece hadis kitapları ilim talipleri arasında titiz bir şekilde okunup okutularak günümüze kadar gelip çatmıştır. Nitekim İbn Malik'in Elfıyye kitabı, yazıldığı günden bugüne dek ilim havzalarında okutularak elimize ulaşmıştır. Veya İbn Sina'nın tıp ve felsefe dalındaki kitapları ve diğer ders kitapları, nesilden nesile ilim taliplerince günümüze dek okunmuş ve korunmuştur. Şu farkla ki hadis kitaplarına gösterilen ilgi, Allah'ın kitabından sonra diğer kitaplara gösterilen ilgiden daha fazla olmuştur. Rivayet şekli de işitmek, okumak, rivayet icazeti almak şeklinde olmuştur ve bu metot son zamanlara kadar da devam etmiştir. Bunu, bir kısmı Allâme Meclisî'nin Biharu'l-Envar adlı büyük eserinin yirmi yedinci cildinde getirdiği icazetlerden kolayca anlayabiliriz. Bu icazetlerin diğer bir kısmı da dedemiz Şeyhu'l-Muhaddisin Şeyh Mirza Muhammed Şerif Askerî, Biharu'l-Envar'ın Müstedreki olarak kaleme aldığı beş ciltlik eserinde zikretmiştir.

Şimdi büyük hadis mecmualarının kıraatinin müelliflerine ulaştığı açıkça bildiren bu icazetlerden bazı örnekler sunalım:

Bu, Şeyh Fahruddin Muhammed (öl. 771 h.) b. Allâme Hillî Hasan b. Yusuf b. Ali b. Mutahhar'ın Şeyh Muhsin b. Mezahir'e verdiği icazettir. Bu icazette şöyle yer almıştır: «...Yine ona, şeyh-i azam, imam-ı akdem, şeriatın kaidelerini beyan eden, Şiilerin önderi, dinin direği Ebu Cafer Muhammed b. Hasan Tusî'nin -Allah ruhunu takdis etsin-kitaplarım benden rivayet etmesi için icazet verdim. Bu kitaplardan biri, Tehzibu'l-Ahkâm kitabıdır ki ben onu ders ders babama okudum ve bu okuyuşum hicrî 712 yılında Gorgan'da sonra erdi. Bu kitabı benden rivayet edebilir. Ben de babamdan rivayet etmekteyim. Babam da onu kendi babası Ebu'l-Muzaffer Yusuf b. Ali b. Mutahhar'a okumuş, o da kendisine onu rivayet etme icazeti vermiştir. Adı geçen Yusuf da onu Şeyh Muammer b. Hibetullah b. Nafı Verrak'a okumuş, o da kendisine onu rivayet etme icazeti vermiştir. Adı geçen fakih Muammer ise onu fakih Ebu Cafer Muhammed b. Şerha-şub'a okumuş, o da kendisine onu rivayet etme icazeti vermiştir. İbn Şehraşub da onu yazarı Ebu Cafer Muhammed b. Hasan Tusî'ye -Allah sırrını takdis etsin- okumuştur.

Dedem ikinci kez onu Şeyh Yahya b. Muhammed b. Yahya b. Ferec Suravî'ye okumuş, o da kendisine onu rivayet etme icazeti vermiştir. Adı geçen Şeyh Yahya da onu fakih Hüseyin b. Hibetullah b. Rutebe'ye okumuş, o da kendisine onu rivayet etme icazeti vermiştir. Şeyh Hüseyin b. Hibetullah da onu Müfıd Ebu Abdullah Hasan b. Muhammed b. Hasan Tusî'ye okumuş, o da kendisine onu rivayet etme icazeti vermiştir. Müfid de onu babasına okumuş, o da kendisine onu rivayet etme icazeti vermiştir. Müfıd'in babasına okuduğu ve yazarının (babasının) hattıyla yazılmış olan o kitabın bir cildi de benim ya-mmdadır. Ben de onu babama okudum; diğer ciltleri ise başka nüshada yer almıştır.

en-Nihaye ve el-Cümel kitaplarını ise ben babama ders ders okudum; o da babasına okuduğu bu iki kitabı, babasının yukarıda zikredilen ikinci kanalı ile kendisinden rivayet etmem için bana icazeti verdi.»[283] Bu icazetten ihtiyaç duyduğumuz bölümü naklettik.

Allâme Hillî'nin oğlunun Muhsin b. Mezahir'e verdiği bu icazet türünde, h.8. yüzyılın ikinci yarısında yaşayan icazet veren şahıs, Tusî'nin Tehzib adlı kitabım babasına ders ders okuduğunu, babasının da onu üstadına ve üstadının da kendi üstadına okuduğunu bu okumaların Tehzib kitabının yazarı Tusî'ye ulaşıncaya kadar bir zincir halkaları misali devam ettiğini belirtmekte ve babasına okuduğu Tehzib kitabının bir cildinin h. 5. asrın ikinci yarısında vefat eden yazarının hattıyla yazılmış olduğunu ifade etmektedir. Nihaye kitabını rivayet için verdiği icazette ise, kendisinin Nihaye kitabını babası Allâme'ye ders ders okuduğunu belirterek Muhsin'e onu, bir üstadın başka bir üstada okuması şeklinde müellifine kadar uzanan bir senet zinciri ile rivayet etmesine icazet vermiştir.

Bu icazet türünde üstat, özel bir icazetname yazarak öğrencisine bir veya birkaç kitabı rivayet etme iznini vermektedir. Bu icazet türünde üstat, bazen kendi üstatlarını zikreder, bazen de zikretmez. Zikrettiği zaman da, yukarıdaki icazette olduğu gibi söz konusu kitabı üstadına okuduğunu, onun kendi üstadına okuduğunu ve bu işin kitabın yazarına varıncaya kadar devam ettiğini belirtmesine az rastlanır ve daha çok, "Ben falandan rivayet ediyorum, o da falandan rivayet etmiştir." veya "Falan kimse falan kimseden bana bildirmiştir." veya "Falan kimse bana haber vermiştir." ifadelerini kullanır ve böylece senedi özetlemeye çalışır. İcazet zincirlerinin çoğunda bu metodu izledikleri görülür. Allâme Hillî'nin (Hasan b.Yusuf, öl.726 h.) Seyyid Mühenna b. Sinan Medenî (öl. 754 h.)[284] için yazdığı icazeti buna örnek gösterebiliriz. Allâme Hillî bu icazetnamesinde şöyle demektedir: «Kendilerine ulaşan muttasıl isnadım ile rivayet ettiğim geçmiş salih ashabımızın -Allah hepsinden razı olsun- kitaplarını... Şeyhimiz Ebu Cafer Muhammed b. Hasan b. Ali Tusî'nin -Allah ruhunu takdis etsin- kitaplarını bu ve başka senetlerle benim vasıtamla babamdan rivayet etmesi için ona icazet vermiş bulunmaktayım.»

Allâme, icazetin bu türünde oğlu Fahruddin'in yukarıda geçen icazetinde zikrettiği gibi "babasının o kitapları kendi babasına okuduğu" tabirini kullanmamıştır. Aksine, sadece senedin arada kopukluk olmadan Şeyh Tusî'ye dayandığını belirtmiştir.

Fakat bundan sonra el-Kâfi'yi rivayet etmesi için verdiği icazetinde detaylı olarak zikretmiş ve şöyle demiştir: «Şeyh Muhammed b. Yakub Kuleynî'nin eseri el-Kâfi'ye gelince; ben ondaki hadisleri Ehl-i Beyt İmamları'na ulaşan muttasıl bir senetle rivayet ediyorum. Şöyle ki: Ben bu kitaptaki hadisleri babamdan, ayrıca Şeyh Ebu'l-Kasım Cafer b. Said'den, Cemaluddin Ahmed b. Tavus'tan ve diğerlerinden, bunlar zikredilen senetleriyle Şeyh Müfid Muhammed b. Muhammed Nu'man'dan, o Ebu'l-Kasım Cafer b. Muhammed b. Kavleveyh'ten, o Muhammed b. Yakub Kuleynî'den, o da her hadisin başında adlarını zikrettiği şahıslar aracılığıyla Ehl-i Beyt İmamlarından rivayet ediyorum.

Hasan b. Yusuf b. Mutahhar Hillî, bu icazeti, Allah'a hamd, Resûlü'ne salât ederek h.719 yılının zilhicce ayında Hille'de yazmıştır.» Bu icazetnamede şöyle dediğini görüyoruz: «Ben el-Kâfî'deki hadisleri falan ve falan kimselerden rivayet ediyorum.»

Önce de değindiğimiz gibi "Falan kimseden rivayet ediyorum." tabiri, hadisi üstattan duyma durumunda kullanılan bir tabirdir. Ardından "o da falan kimseden" tabirinin yer alması ise, sonuna dek bir üstadın başka bir üstattan duyduğunu ifade etmektedir.»

Bu tıpkı Muhammed Bakır Meclisî'nin Erdebilî için verdiği ve şöyle dediği icazeti andırmaktadır: «Allah'a Hamd ve Peygamber'e salât ve selâmdan sonra... Faziletli âlim Hacı Muhammed Erdebilî... dinî ilimlerin birçoğunu... özellikle de Ehl-i Beyt İmamlarından nakledilen rivayet kitaplarını bana okudu ve benden işitti. Sonra da benden rivayet icazeti istedi. Ben de Allah'tan hayır talep ederek kendilerinden aldığım icazetle değerli üstatlarımdan rivayet ettiğim şekilde ona benden rivayet etmesi için icazet verdim. ... ben bu hadislerin bir kısmını kendilerine okuduğum veya kendilerinden duyduğum bir gruptan rivayet etmekteyim... Bu cümleden babam Allâme'yi ve üstadı... Mevlana Hasan Ali Tusterî'yi... ve... sayabilirim. Bunlar da aldıkları icazetle Şeyhu'l-İslâm ve'l-Müslimin Behau'l-Mille... Muhammed Amulî'den, o da babasından rivayet etmektedir.»

Meclisi bu icazette senedini böyle bir zincir ile Fahruddin Muhammed'e, ondan da babası Allâme Hillî'ye dayandırmaktadır. Oradan da bu senet zincirini Şeyh Müfld'e, Kuleynî'ye ve Şeyh Saduk'a uzatmaktadır. Daha sonra başka bir senet zikrederek, "Bu hadislerin bir kısmını da yukarıda adları geçen bir grup vasıtasıyla şu kimselerden rivayet etmekteyim..." deyip, Şehit Muhammed b. Mekkî'ye[285] (öl. 786 h.) kadar olan üstatlarını ve onlardan rivayetinin senedini zikretmektedir.

Böylece Meclisi rivayetinin yollarım ve senetlerini zikrediyor ve çoğu yerde de "eh-berenî" (bana haber vermiştir) lafzını kullanıyor. Bu lafız da üstattan işitmeyi veya üstada okunanı dinlemeyi ifade etmektedir. Böylece bu zinciri kendisine telifini rivayet etme icazeti veren telif sahibine kadar ulaştırıyor. İcazetnamenin sonunda ise şöyle yazıyor: «Bunu kendi eliyle Muhammed b. Bakır b. Muhammed Takî h. 1098 yılında yazmıştır.»[286]

***

Bu icazetnamenin benzerleri Biharu'l-Envar'ın icazetnamelerin yer aldığı ciltlerinde çok geçmiştir ve bu icazetnamelerde kendilerine rivayet icazetini veren üstatlara okunan kitaplar zikredilmiştir. Örneğin, Şeyh Hasan Ali b. Mevla Abdullah'ın, h. 1034 yılında Muhammed Taki Meclisî'ye verdiği icazette şöyle yer almıştır: Hadisten de Tehzib'ul-Ahkâm'ın büyük bir kısmını benim yanımda kıraat etmiştir. Men La Yahzuruh'ul-Fakih kitabının çoğunu ve el-Kâfi'nin birçok kitabını benim nezdimde işitmiştir.[287]

M. Takî Meclisî'nin (ö. 1070) Mirza İbrahim'e verdiği icazette de şöyle yer almıştır: «Bunların bir kısmım da okuma, dinleme ve icazet alma usulüyle Bahau'l-Milleti ve'd-Din Muhammed Amulî'den rivayet ediyorum. O da... Abdu'l-Âli'den rivayet etmektedir.»[288] Muhammed b. Hasan Hür Amulî'nin (öl. 1104 h.) Muhammed Fazıl Meşhedî'ye verdiği icazette şöyle geçmiştir: «O benim yanımda kıraat imkânı hâsıl olan Men Lâ Yahzuruh 'ul-Fakih kitabım baştan sona, İstibsar kitabım bütünüyle, Usul-i Kâfi kitabının tamamını, Tehzib kitabının çoğunu ve bunların dışında başka kitapları okumuş, tartışmış ve tahkik etmiştir. Her konuda üstün bir başarı göstermiş, faydalanmaktan çok faydalandırmıştır. Öyle ki ciddiyeti, çabası, kabiliyeti ve yeteneği açık bir şekilde görülmüştür... Hadisleri nakletme, rivayet etme, eleştirme ve değerlendirme ehliyeti ortaya çıkmıştır. Böyle bir zat, benden icazet talebinde bulununca ben de hemen icabet ettim...»[289]

Bu, üstadın ayrı bir mektupta yazdığı icazet türlerinden biridir. Diğer bir türü de, üstadın öğrencinin kendisine okuduğu kitabın hemen arkasına yazdığı icazet türüdür. Tıpkı Muhammed Bakır Meclisî'nin el yazması bir el-Kâfi'nin çeşitli kitaplarının sonlarına kendi hattıyla öğrencisi Muhammed Şefi Tuyserkanî için yazdığı beş icazetnamesi gibi ki biz onların fotoğraflarına kitabın sonunda yer verdik. Söz konusu icazetler şöyledir:

a) İlk icazet, el-Kâfi'nin "Akıl ve Tevhid Kitaplarının sonunda (Tahran basımı c. 1, s. 167'de) yer almıştır ve şöyle deniyor: «Rahman ve Rahim olan Allah'ın adıyla Fazilet, takva ve kemal sahibi Mevlana Muhammed Şefi Tuyserkanî -ki Rabbi onu ilim ve amelde kemal zirvesine yükselmeye muvaffak kılsın- bu bölümün dinlemesi, tahsisi, tetkiki ve zaptını, en sonuncusu h. 1083 yılının Cemaziyülevvel ayının on beşinde teşkil edilen meclislerde sona erdirmiştir. Ben de kendisine, çok sayıdaki muttasıl senetlerle üstatlarım ve geçmişlerimden -Allah onlardan razı olsun- rivayet etme salâhiyetine sahip olduğum hadisleri rivayet etme icazeti verdim. Bu yazıyı Allah'ın küçük bir kulu olan Muhammed Bakır b. Muhammed Taki -Allah her ikisini de affetsin- günahkâr ve fani eliyle yazmıştır. Hamd Allah'a, salât ve selâm Resûlü'ne.»

b) İkinci icazet, el yazması el-Kâfi'nin ikinci cildinin sonunda (Tahran basımı c.l, s. 367'de) yer almış ve ilk icazetten altı ay sonrasının tarihini taşımaktadır. Bu icazette şöyle deniyor: «Kitabın buraya kadar olan bölümünü sonuncusu h. 1083 yılının Zilkade günlerinin birinde teşkil edilen meclislerde sona erdirmiştir. Ben de ona -ki her zaman Allah'ın inayetine mazhar olsun- rivayet etme icazeti veriyorum.»

c) Üçüncü icazet, el yazması el-Kâfi'nin Hüccet kitabının (1/548) ve ikinci icazetten yaklaşık beş ay sonra yazılmıştır. Bu icazetnamede şöyle deniyor: «Kitabın bu bölümünü, sonuncusu h.1084 yılının Rebiyülâhır ayının sonlarında teşkil edilen meclislerde sona erdirmiştir. Ben ona -ki her zaman fazilet yolunda olsun-.. .rivayet etme icazeti verdim.»

d) Dördüncü icazet, el-Kâfi'nin İman kitabının sonunda (Tahran basımı c.2, s.464'te) yer almış ve üçüncü icazetten tam iki yıl on ay sonra yazılmıştır. Bu icazetnamede şöyle deniyor: «Kitabın bu bölümünü, sonuncusu h. 1087 yılının Muharrem ayında teşkil edilen meclislerde sona erdirmiştir.»

e) Beşinci icazet ise, el-Kâfi'nin İşret kitabının sonunda (Tahran basımına göre c.2, s.674'te) yer almış ve dördüncü icazetin yazılmasından üç ay üç gün sonra yazılmıştır, h-.

Bu icazetnamede de şöyle deniyor:

«Kitabın bu bölümünü, sonuncusu h. 1087 yılının Cemaziyülevvel ayının üçünde teşkil edilen meclislerde sona erdirmiştir ve ben de ona... rivayet etme icazeti verdim.»

Zikredilen bu icazetlerin bazısında, kıraatlerin öğrencinin üstadına okuması şeklinde kitabın yazarına kadar ulaştığının açıkça belirtildiği; bazısında, bunun hadis ilmi terminolojisindeki terimlerle ifade edildiğini; bazısında, kıraatin zaman ve mekânı ve öğrencinin kitabı kıraat ederek mi, yoksa dinleyerek mi sona erdirdiğinin açıklandığını görmekteyiz. Bu metot, el-Kâfi, el-Fakih ve Tehzib kitaplarının yazarlarının zamanlarından Meclisî'nin (Biharu'l-Envar kitabının yazarı) zamanına dek devam etmiştir.

Bütün bunlardan, dört fıkıh kitabının yazıldıkları ilk günden bugüne kadar varlığının kesintisiz devam ettiği ve sürekli bu dalda öğrenim gören öğrencilerin elinde bulunduğu açıkça ortaya çıkmaktadır. "Günümüze kadar" dememizin sebebi, Ehl-i Beyt Mektebi fakihlerinin yüzyıllar boyunca günümüze dek şer'î hükümleri çıkarsamak için söz konusu kitaplara müracaat ediyor olmasıdır. Bu Mektebin fakihlerinden biri, fıkhî bir kitap yazmak istediğinde e/-Kâfi, Tehzib, İstibsar ve Vesail kitaplarına müracaat etmekte ve verdiği fetvaları onlardaki hadislere dayandırmaktadırlar.

Bu büyüklerimizin, hadisleri "asi" denen küçük hadis kitaplarından nasıl aldıklarını ve kitaplarını onlara dayanarak yazdıklarını da öğrendik. Yine öğrendik ki bu hadis kitapçıklarının yazarları da onlardaki hadisleri direkt olarak Ehl-i Beyt İmamlarından almışlardır. Ehl-i Beyt İmamları da Allah Resûlü'nün (s.a.a) beyan ettiği ve Emirü'1-Müminin'in (a. s) kendi hattıyla yazdığı Camia kitabından rivayet etmişlerdir.

* * *

Böylece dört büyük hadis kitabı yazıldığı dönemden günümüze dek Ehl-i Beyt Mektebi fıkhının kaynağı olmuş ve bu Mektebin fakihleri onlara müracaat ederek Resûlullah'ın hükümlerle ilgili sünnetini elde etmiş, İslâm'ın hükümlerini Kur'ân'dan sonra onlardan çıkarmışlardır.

Bu dört büyük hadis kitabı da, ihtiva ettikleri hadisleri, "asi" diye anılan küçük hadis kitaplarından almışlardır. Bu küçük hadis kitapları da, içerdikleri hadisleri Ehl-i Beyt İmamlarından almışlardır. Ehl-i Beyt İmamları da, hükümleri açıklamada kendi görüşlerini değil, Emirü'l-Müminin Ali'nin Camia kitabım esas almışlardır. Ali'nin (a.s) Camia kitabı da, bizzat Peygamber'in (s.a.a) beyanatı olup Ali (a.s) onu kendi hattıyla yazmıştır.

Buna karşılık Hilafet Mektebi'nin (Ehl-i Sünnet'in) ise, içtihada itimat ettiğini halifelerin apaçık nasslar karşısında yorum yaptıklarını ve İslâm'ın hükümlerini açıklamada kendi şahsî görüşlerine dayandıklarını gördük, Öğrendik.

Aşağıdaki şema Resûlullah'ın (s.a.a) sünnetini elde etmede Ehl-i Beyt'in takip ettiği yolu ortaya koymaktadır:

Ehl-i Beyt (a.s) Mektebinde Hadis

Allah Resûlü'nün (s.a.a) İmlası

Emir’ül Mü’minin Ali (a.s)’ın Camia Kitabı

Oniki Ehl-i Beyt İmamının (a.s) Rivayetleri

Asl ve Küçük Hadis Kitapları

el-Kâfi

İstibsar Tehzib el-Fakih

Ehl-i Beyt Mektebi Fakihlerinin Yazmış Olduğu Fıkhi Risaleler

EHL-İ BEYT MEKTEBİ'NDE HADİS KİTAPLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

HADİS KİTAPLARININ NÜSHALARINDAKİ BAZI YANLIŞLIKLAR

Ehl-i Beyt Mektebi'nin hadis mecmualarının senet zincirleri Allah Resûlü'ne (s.a.a) kadar uzandığı hâlde bu Mektebin fakihleri, bazı hadis kitaplarını sahih olarak adlandıran Hilâfet (Ehl-i Sünnet) Mektebi'nin aksine, hadis mecmualarının hiçbirini sahih olarak adlandırmamış, böyle bir adlandırmayla akıllara pranga vurmamış ve hiçbir asırda ilmî araştırma ve tartışma kapısını kapamamıştır. Aksine, hadis mecmualarındaki her hadisi diraye ilminin kıstaslarıyla değerlendirmiş ve bu değerlendirmenin sonucuna teslim olmuşlardır. Çünkü onlar, bu hadisleri rivayet edenlerin masum olmayan herkesin düştüğü yanılma ve unutkanlıktan korunmuş olmadığını bilmektedirler. Nitekim Ehl-i Beyt Mektebi'nin en meşhur kitabı olan el-Kâfi’nin Hüccet kitabı, on iki imamla ilgili açıklamalar ve onlara ilişkin nasslar bâbmda, 7, 9, 14, 17 ve 18. hadislerde olduğu gibi birtakım yanlışlıklar vuku bulmuştur:[290]

EHLİ BEYT İMAMLARININ, HADİSLERİ TANIMAK İÇİN BELİRLEDİĞİ ÖLÇÜLER

Allah, kitabı Kur'ân dışında hiçbir kitabı hatadan korumamıştır. Ama Kur'ân hakkında şöyle buyurmuştur: "Ona önünden ve arkasından batıl gelemez." (Fussilet, 42) Bunun dışında, Allah Resûlü'ne ve Ehl-i Beyt İmamlarına yalan isnat edildiği, bu yalan ve uydurma hadislerin hadis kitaplarında yer aldığı ve böylece hak ile batılın, birbirine karıştığı da bir gerçektir. Ehl-i Beyt İmamları, bu iki sorun için iki çare öngörmüşlerdir:

1- Hadis rivayet eden yalancı kimseleri mektepden uzaklaştırma, teşhir ve telin etmek. Ebu'l-Hattab Muhammed b. Ebî Zeyneb Kûfî,[291] Muğire b. Said,[292] Benan b. Beyan[293] ve diğerleri hakkında yaptıkları gibi.

2- Doğru hadisi yanlış hadisten ayırt edip tanımak için birtakım kanun ve kaideler ortaya koymak. Örneğin:

a) İmam Cafer Sadık, Resûlullah'ın Mina'da şöyle buyurduğunu rivayet etmektedir:
«Ey insanlar! Benden size rivayet edilen şeyler eğer Allah'ın kitabına uygunsa, bilin ki o benim sözümdür; eğer Allah'ın kitabına aykırıysa, bilin ki benim sözüm değildir.»[294]

b) İmam Ali (a. s), Malik-i Eşter'e yazdığı mektubunda şöyle buyurmuştur:

«Bir şey hususunda ihtilâfa düşerseniz, onu Allah'a ve Resûlü'ne götürün. Allah'a götürmek, Allah'ın muhkem ayetlerine sarılmakla, Allah Resûlü'ne götürmekse, Peygamber'in bölücü değil, toplayıcı sünnetine sarılmakla olur.»[295]

c) İmam Muhammed Bakır (a.s) bu konuda şöyle buyurmuştur:

«Bizden sizlere bir hadis rivayet edildiğinde eğer Allah'ın kitabından ona bir veya iki şahit bulursanız onu kabul edin; aksi takdirde onunla ilgili bir şey söylemeyip onu bize havale edin ki o konudaki gerçek size açıklanmış olsun.»[296]

d) Cafer Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: «Her şey Allah'ın kitabına ve Resûlullah'ın sünnetine döndürülür. Allah'ın kitabı ile uyumlu olmayan her hadis batıldır.»[297]

Ehl-i Beyt İmamlarından nakledilen bazı rivayetlerde, Hilâfet Mektebi'nin görüşüne aykırı olan hadislerin kabul edilmesi gerektiği ifade edilmiştir.[298]

Bunların dışında hadisi tanıma hususunda onlardan başka kaideler de nakledilmiştir. İmam Rıza'nın (a.s) aşağıdaki hadisi bunun örneklerinden biridir:

«Bir gün İmam Ali b. Musa Rıza'nın (a.s) ashabından bir grup, bir konuda Allah Resûlü'nden (s.a.a) nakledilen birbirine aykırı iki hadis hakkında ihtilâfa düşüp büyük bir tartışma içine girdiler. Sonunda İmam Ali b. Musa Rıza'nın huzuruna vararak ondan bu sorunlarını halletmesini istediler. İmam onlara şöyle buyurdu: «Allah bazı şeyleri haram kılmış, bazı şeyleri helâl kılmış ve bazı farzlar takdir etmiştir. O hâlde Allah'ın helâlini haram veya Allah'ın haramını helâl kılan hadisi veya Allah'ın kitabında takdir edilen, sabit kılınan ve de neshedilmeyen bir farzı reddeden rivayetle amel edilemez. Zira Allah Resulü Allah'ın helalini haram, Allah'ın haramını helâl kılacak veya Allah'ın hüküm ve farzlarını değiştirecek değildir. O, bütün bu hususlarda Allah'a ve O'nun emirlerine teslim olmuş, Allah'ın emirlerini yerine getirmiştir. Nitekim Allah-u Teâlâ bu konuda onun dilinden şöyle buyurmuştur: "Ben sadece bana vahyolunana uyarım."(Araf, 203)

Böylece Peygamber Allah'a itaat etmek, emirlerini yerine getirmekle yükümlüydü. Ravi şöyle diyor: "İmam'a şöyle arz ettim: Bazen sizden Resûlullah'dan naklen herhangi bir hususta Kur'ân'da olmayan, ama sünnette olan bir hadis nakledilmektedir. Ardından sizden bunun tam tersi nakledilmektedir. Bu durumda ne yapmak gerekir?"

İmam Rıza şöyle buyurdu: «Aynı şekilde Resûlullah da birtakım şeyleri haram olarak yasaklamıştır ki onun yasaklaması Allah'ın yasaklaması konumundadır.

Birtakım şeyleri de tıpkı Allah'ın farzları gibi vacip ve gerekli olarak emretmiştir ki emretmesi Allah'ın emretmesi gibidir. O hâlde eğer Allah Resûlü'nden (s.a.a) haram olarak yasaklamaya dair bir hadis nakledilir, daha sonra aksine bir hadis rivayet edilirse onunla amel edilemez. Vacip olarak emrettiği hususlar da böyledir.

Zira biz, korkudan doğan bir zaruret olmadıkça, Allah Resûlü'nün izin vermediği bir şeye izin vermeyiz... Ama biz hiçbir zaman Allah Resûlü'nün haram kıldığı bir şeyi helâl veya helâl kıldığı bir şeyi haram kılmayız; bu mümkün değildir. Zira biz, Allah Resûlü'ne tâbiyiz ve onun emirlerine teslimiz. Nitekim Allah Resulü de, Rabbinin emirlerine tâbidir ve O'na teslimdir. Bu yüzden de Aziz ve Celil olan Allah şöyle buyurmuştur: "Resulün size verdiğini alın ve sizi sakındırdığı şeyden de sakının." (Haşr, 7)

Allah birtakım şeyleri de yasaklamıştır; ama haram olarak değil; aksine sadece mekruh olarak yasaklamıştır. Birtakım şeyleri de emretmiştir, ama farz ve vacip olarak değil; aksine sadece din açısından beğenilen ve tercih edilen bir şey olduğu için emretmiştir.

Bu tür yasak ve emirlerde herhangi bir mazeret olmadan veya bir mazeretten dolayı ruhsat vermiştir. Buna göre Allah Resûlü'nün mekruh olarak yasakladığı veya beğenilen ve tercih edilen olduğu için emrettiği bir hususta ruhsata başvurabilirsiniz.

Eğer bizden size bir haber gelir ve onu rivayet eden raviler ittifak içinde olup onu inkâr etmiyorlarsa ve her iki haber de nakledenlerin ittifakıyla sahih ve marufsa, birini veya her ikisini ya da dilediğinizi kabul etmeniz gerekir. Bu hususta Resûlullah'a teslimiyet ve konuyu ona ve bize irca etmek kaydıyla size kolaylık tanınmıştır. İnat ve inkâr ederek ve Resûlullah'a teslimiyeti reddederek onu terk eden ise, Allah'a şirk koşmuş olur.

Bu yüzden eğer sizlere iki farklı rivayet aktarılırsa, onları Allah'ın kitabına sunun; Allah'ın kitabında helâl ve haram olarak mevcut olan varsa, Allah'ın kitabına muvafık olana uyun; Allah'ın kitabında yoksa onları Peygamber'in sünnetine sunun; sünnette haram anlamında bir yasak veya gereklilik anlamında bir emir varsa, Peygamber'in yasağı ve emrine muvafık olana uyun; sünnette mekruh ve hoşlanılmayan anlamında bir nehiy varsa ve sonraki rivayet onun aksini söylüyorsa, bu, Allah Resûlü'nün hoşlanmadığı, ama haram da kılmadığı o konuda ruhsat olduğunu gösterir. İşte bu durumda Allah Resûlü'ne teslimiyet ve itaat olarak her iki rivayeti de alabilir ve istediğinizi seçebilirsiniz.

Kur'ân ve sünnette o konuda bir şey bulmadığınız takdirde ise onun bilgisini bize bırakın; çünkü o konuda yetkili olan biziz; onun hakkında kendi görüşünüzle konuşmaktan sakının; araştırmanızı sürdürmekle beraber durun, düşünün ve çekimser kalın.»[299]

ÂLİMLERİN HADİSLERİ TANIMADAKİ ÖLÇÜLERİ

Ehl-i Beyt İmamları böylece sahih hadisi sahih olmayan hadisten ayırt etmek için birtakım kaideler ortaya koymuşlar ve Ehl-i Beyt Mektebi'nin âlimleri de kuşaktan kuşağa bu kaideleri hadis tanıma ve ölçüsü olarak kabul ede gelmişlerdir. Vesailu'ş-Şia adlı eserinin son bölümünün dokuzuncu ve onuncu faydasında Şeyh Muhammed b. Hasan el-Hür el-Amulî ve Müstedrek'inin dördüncü faydasında Şeyh Hüseyin Nuri gibi bazı âlimler de, bu kaideleri bir araya toplamış ve belli bir düzen içine sokmuşlardır.[300]

Hicrî yedinci asrın sonlarında hadisleri tanımak için yeni bir kaide ortaya kondu. Bu kaideyi keşfeden kişinin İbn Tavus Ahmed b. Musa Hillî (öl. 673 h.)[301] ve Yusuf b. Ali b. Mutahhar el-Hillî (öl. 726 h.)[302] olduğu söyleniyor. Buna göre hadisler onların zamanlarına kadar olan ravileri açısından dört kısma ayrılır:

a) Sahih: Bu, senedi tüm tabakalarda İmamiyye mezhebine mensup adil bir ravinin vasıtasıyla Masum İmam'a (a.s) ulaşan hadistir.

b) Hasen: Senedi tüm tabakalarda İmamiyye mezhebine mensup, övülen; ama adaleti hakkında açıkça görüş belirtilmeyen bir ravi vasıtasıyla masum İmam'a ulaşan hadistir.

c) Muvassak veya Kavi: Bu, raviler zincirinde Ehl-i Beyt Mektebi âlimlerinin, İma-miye İsnaaşeriye mezhebine muhalif olan fırkalardan birine mensup olduğu hâlde güvenilir bulduğu bir ravinin yer aldığı hadistir.

d) Zayıf: Yukarıdaki üç kısımdan hiçbirinin şartlarını taşımayan hadistir. Bu hadisin rivayet zincirindeki ravi ya fısk ve benzeri şeyle itham edilmiştir, ya durumu bilinmiyordur ya da... hadis uydurmak ve benzeri şeylerle bilinen bir kimsedir.»[303]

***

Yukarıdaki kaide, Allâme Hillî'nin zamanından itibaren meşhur olmuştur. Hatta âlimlerden bazıları bu kaideye güvenmeyi o kadar abartmışlar ki bütün hadisleri ve rivayetleri bu kaide ile ölçmüşlerdir. Örneğin ne muhtevası doğru olan ve ne de dışarıda vuku bulma imkânı olan bazı siret hadislerini bu kaide esasınca sahih saymışlardır.[304] Nitekim bu grup, bu kaide esasınca doğru olmayan bazı sahih hadisleri de zayıf saymış ve kabul etmemişlerdir. Bunların karşısında ise bazı ahbarîler de, dört büyük hadis kitabı ve benzeri[305] eserlerde yer alan tüm hadisleri sahih kabul etmekte aykırı bir yol tutturmuşlar ve büyük bir çelişkiye düşmüşlerdir. Sonuç olarak her iki grup da hadisi tanıma hususunda doğru yoldan uzaklaşmışlardır.

Hadis hususundaki bu sınıflandırmanın ve mutlak şekilde bu ölçüye itimat etmelerinin sonucunda el-Kâfi kitabında yer alan hadisleri bu ölçüye göre değerlendirmiş ve şöyle demişlerdir: «el-Kâfî'de toplam on altı bin yüz doksan dokuz hadis mevcuttur. Bundan beş bin yetmiş iki hadisi sahih, yüz kırk dört hadisi hasen, bin yüz on sekiz hadisi muvassak, üç yüz on iki hadisi kavi ve dokuz bin dört yüz seksen beş hadisi de zayıftır.[306] Bunların toplamı ise on altı bin yüz yirmi birdir.»

Bu taksim, Allâme Hillî zamanından itibaren meşhur olan ölçüye göre ravilerin dereceleri dikkate alınarak ve de o asırların âlimlerinin raviler hakkındaki bilgilerine güvenilerek yapılmış bir taksimdir ki bu taksimde daha önce Ehl-i Beyt İmamlarından (a.s) aktardığımız ölçüler dikkate alınmıştır. Buna rağmen Ehl-i Beyt Mektebi'nin ilim havzaları, bir gün için bile olsa araştırma ve inceleme kapısını âlimlere kapamamıştır. Aksine, asırlar boyunca hadis hususunda iki açıdan büyük çaba sarfetmiştir:

1- Şer'î hükümleri beyan eden rivayetlerin naslarmı koruma. 2- Hadislerin senetleri, metinleri, manaları ve delâletleri hususunda ilmî araştırmaları sürdürme.

Ve sonunda Kitap ve Sünnet'in naslarından hâsıl olan sonuca baş eğmiş, o nasların karşısında içtihat etmemiştir. Böylece İslâmî hükümlerin kaybolmasına engel olmuştur. Bu şekilde, bu hükümlerin senet zincirleri Ehl-i Beyt İmamları'na, onlardan Allah Resûlü'ne, ondan Cebrail'e ve ondan da Allah Teala'nın mukaddes zatına ulaşmaktadır.

HADİS KİTAPLARINI DEĞERLENDİRMEDE İKİ MEKTEBİN GÖRÜŞÜ

Hilafet Mektebinde Hadis Kitapları

1- Sahih-i Buharı, Muhammed b. İsmail (Öİ.256 h.)

2- Sahih-i Müslim, Müslim b. Haccac Nişaburî, (öl.261h.)

3- Sünen-i İbn Mace, Muhammed b.Yezid Kazvinî (öl.273h.)

4- Sünen-i Ebî Davud, Süleyman b. Eş'as Sicistanî, (öl. 275 h.)

5- Sünen-i Tirmizî, Muhammed b. İsa Tirmizî (öl.279 h.)

6- Sünen-i Neseî, Ahmed b. Şuayb Neseî, (Öİ.303 h.)

Bazıları da Sünen-i Neseî yerine Abdullah b. Abdurrahman'ın (Öİ.255 h.) yazdığı Sünen-i Daremîy'i Kütüb-i Sitte'den biri olarak kabul ederler.

Sonuç olarak halifeler Mektebi âlimleri, hadis değerlendirmesinde bu altı âlime uyarak hadisleri ayırt etme hususunda ilmî kapıyı kapatmışlar ve bu altı âlimi, özelikle de Buharî ve Müslim'i günümüze kadar da önder olarak kabul etmişlerdir. Nitekim içtihat kapısını da dört âlimi taklit ederek kendi yüzlerine kapatmışlardır.

Ehl-i Beyt (a.s) Mektebinde Hadis Kitapları

Ehl-i Beyt Mektebi'nde hadis kitabı yazan ilk kişi Ali b. Ebu Talib'dir. Ali (a.s), Resûlullah'ın (s.a.a) buyruklarını, yetmiş zira uzunluğunda bir deri parçası olan Camia kitabında bir araya toplamıştır. Yeryüzünde insanların ihtiyaç duyduğu her hüküm o kitapta mevcut idi. Ali (a.s)'m kitapları kendisinden sonra evlatlarından olan imamlara miras kalmıştır. Onlar da o kitaplardan öğrencilerine Resûlullah'tan hadis rivayet etmişlerdir. Onlardan bazısı da, duyduklarını küçük kitaplara kaydetmişlerdir. Kuleynî (öl.329 h.), gücü oranında küçük hadis kitaplarından ve risalelerden topladıklarını büyük bir hadis kitabı olarak vücuda getiren ilk kimsedir. Kuleynî'den sonra da Şeyh Saduk (öl. 381 h.) Medinetu'l-ilm kitabını telif etmiştir. Ne yazık ki Ehl-i Beyt Mektebi'nün takipçilerinin kütüphanelerinin ateşe verilmesi ve Şiilerin göç ve sürgün halinde olması sebebiyle bu eser kaybolmuştur. Allame Meclisî'nin (öl. 1111 h.) yazdığı Biharu'l-Envar ve öğrencisi Behranî'nin yazdığı el-Avalim adlı hadis külliyatları ile de Ehl-i Beyt Mektebi'nin en kapsamlı ve kâmil hadis külliyatı meydana gelmiş oldu.

Ehl-i Beyt Mektebi âlimleri, fıkhî hükümlerin hadislerine de özel bir ilgi ve özen göstermişlerdir. Şeyh Saduk fıkıh ve hadise dayalı ilk büyük kitabını yazmıştır ve onu Men La Yahzuruhu'l-Fakih olarak adlandırmıştır. Ondan sonra da Şeyh Tusî (Öİ.460 h.) "Istibsar" ve Tezhib kitaplarını bu dalda yazmıştır. İşte bu esas üzere dört büyük hadis kaynağı (Kâfi, Men La Yahzuruhu'l-Fakih, Tehzib, Istibsar) Ehl-i Beyt Mektebi'nde özel bir üne kavuşmuştur. Öyle ki bunlardan sonra yazılan hadis kitapları her ne kadar hacim ve sınıflandırma açısından bu dört kitaptan üstün olsa da hiç birisi şöhret ve ün açısından bu dört kitabın yerini alamamıştır. Örneğin Hür Amulî'nin (öl. 1104) yazmış olduğu Vesail kitabı ile Burucerdî'nin (öl.1380) yazmış olduğu Camiu'l-Ahadis kitabı daha sağlam ve kapsamlı olduğu hâlde bu şöhreti elde edememiştir. Zira üstünlük ve fazilet ilklerindir.

EHL-İ BEYT MEKTEBİ ULEMASI FIKIHTA VE HADİSLERİ TANIMADA GEÇMİŞTEKİLERE KÖRÜ KÖRÜNE UYMAZLAR

Ehl-i Beyt Mektebi'nin halifeler Mektebinden ayrıcalığı ve üstünlüğü şudur ki Ehl-i Beyt Mektebi'nin âlimleri, Kur'ân'ın dışındaki hiçbir kitabı baştan sona sahih olarak adlandırmamakta ve hiçbir salih âlimi fıkhî görüşlerinde veya sahih olarak kabul ettiği hadislerde taklit etmemektedirler. Ehl-i Beyt Mektebi hakkındaki iddiamızın delili şudur:

Örneğin Allame Hillî Hasan b. Yusuf (öl. 726 h.), hadisleri bir araya toplayarak on ciltlik bir eser meydana getirmiş ve adını ed-Dürrü ve'l-Mercan Fi Ahadisi's-Sihahi ve'l-Hısan[307] koymuştur. Veya kendi görüşü ve içtihadı esasınca sahih olarak kabul ettiği hadisleri en-Nehcu'1-Vizah Fi Ahadisi's-Sıhah[308] adlı eserinde toplamıştır. Hakeza Şeyh Hasan b. Şehid-i Sani'de (öl. 1011 h.) Allame Hillî'nin metoduna uyarak hadisleri bir araya toplamış ve Müntaka'l-Ciman fi Ahadisi's-Sihah-i ve'l-Hisan olarak adlandırmıştır.[309]

Ama bu kitapların hiçbiri ilim havzalarında yaygınlaşmamış ve bu Mektebin âlimleri bu kitapları önemsememişlerdir. Bu âlimlerin diğer kitapları günümüze kadar ilim havzalarında ders kitabı olarak okutulduğu hâlde söz konusu kitaplar bu âlimlerin şahsî görüşlerini yansıtan eserler olarak değerlendirilmiştir. Örneğin Şehid-i Sani'nin oğlunun yazmış olduğu Mealimu'l-Usul kitabı günümüze kadar ders kitabı olarak okutulmuş ve usul ilminin başta gelen kitaplarından sayılmaktadır. Ehl-i Beyt Mektebi'nin fakihlerinin geneli, bu kitabı usul kitaplarından biri olarak kabul etmişler ve yazarı da âlimler arasında büyük bir itibara sahip olup Sahib-i Mealim olarak meşhur olmuştur. Ama buna rağmen sahih ve hasen hadisler konusunda yazdıkları kitaplar unutulmaya terk edilmiştir. Öyle ki Ehl-i Beyt Mektebi âlimleri arasında, bırakın sahih ve hasen hadis unvanıyla bu kitaplarda kaydedilen hadislerle amel etmeyi, onların adlarını bile duymayanlar vardir.

SÜNNETİ NEBEVÎ'DEN FIKHI HÜKÜMLERİN İSTİNBATI

Dört Hadis Kitabının Değerlendirilmesi

Ehl-i Beyt Mektebi'nin takipçileri, dört kitapta (Kâfi, Men La Yahzuruhu'l-Fakih, İstibsar ve Tehzib) yer alan bütün hadisleri sahih kabul etmemişlerdir. Şeyh Kuleynî'nin yazmış olduğu Kâfi kitabı en eski ve en ünlü kitaplardan biri olduğu hâlde Ehl-i Beyt Mektebi'nin muhaddisleri, bu kitapta yer alan bir takım hadislerin zayıf hadis olduğunu ifade etmişlerdir. Nitekim merhum Allame Meclisî'nin Kâfi'ye şerh olarak yazmış olduğu Mir'atu'l-Ukul adlı kitaba müracaat edildiğinde söz konusu kitaptaki hadisleri kendi kriterlerince zayıf, sahih, muvassak veya ehl-i hadisin deyimiyle kavi olarak değerlendirdiği görülür. Bizim asrımızda da araştırmacılardan biri, Sahih-i Kâfi adı altında bir kitap yazmıştır.[310] Yazar, Kâfi'de yer alan birçok hadisi sahih kabul etmemiştir.

Meçhul Bir Kimsenin Söylediği Söz

Mehdi'nin (a.f) "Şiîlerimiz için Kâfi kâfidir." buyurduğu söyleniyorsa da bu sözü kimin söylediği belli değildir. Şimdiye kadar da hiç kimse bu sözü söyleyenin adını zikretmemiştir. Kâfiden sonra Ehl-i Beyt Mektebi'nde yüzlerce hadis kitabının yazılmış olması da, bu sözün doğru olmadığını ortaya koymaktadır. Tıpkı Men La Yahzuruhu'l-Fakih, Medinetu'l-İlm, Tehzib, İstibsar, Biharu'l-Envar, Vesailu'ş-Şia, Câmiu Ahadisi'ş-Şia vs. gibi

Ehl-i Beyt Mektebi Fakihlerince Sahih Hadisler

Ehl-i Beyt Mektebi takipçileri, sürekli olarak Allah'ın kelamından ahkâm ayetlerini ve Resûlullah'tan ulaşan hadislerden ahkâm hadislerini incelemeye ihtiyaç duymuşlardır. Bu bağlamda ahkâm ayetlerini bir araya toplayan eserler yazmışlardır. Seyurî'nin (61.826 h.) "Kenzu'l-İrfan Fi Fıkhi'l-Kur'ân" ve Cevad Kâzimî'nin (öl. h.11. asrın ortaları) "Mesaliku'l-Efham Fi Ayati'l-Ahkâm" adlı eserleri gibi. Sonra da bu ayetlerin mana ve mefhumlarını, umum ve hususlarını, muhkem ve müteşabihlerini ve diğer hususlarını incelemeye koyularak onlardan istinbat ettikleri şer'î hükümleri fıkhî kitaplarında kaydetmişlerdir.

Aynı şekilde iman sahibi ashap ve Ehl-i Beyt İmamları aracılığıyla Peygamber'den rivayet edilen hadisleri Men La Yahzuruhu'l-Fakih, İstibsar, Tehzib, Vesail, Camiu Ahadisi'ş-Şia gibi büyük hadis külliyatlarında bir araya toplamış; sonra da kavi hadisi zayıf hadisten, sahih hadisi sahih olmayan hadisten ayırt etmek için hadislerin senetlerini; umum ve hususu, mücmel ve mübeyyeni belirlemek ve iki çelişik hadisten birini tercih edebilmek için de hadislerin metinlerini incelemeye koyulmuşlardır. Sonra da bunların içinden sahih kabul ettikleri hadislerden istinbat ettikleri hükümleri fıkıh kitaplarında kaydetmişlerdir. Buna, Şeyh Tusî'nin en-Nihaye'sini, Muhakkik Hillî'nin (öl. 676 h.) el- Muhtasaru'n-Nafi ve Şeraiu'l-îslâm'ını, Şehid-i Evvel'in (öl. 786 h.) Lum'a'sını, Şehid-i Sani'nin (öl. 965 h.) Şerh-i Lum'a'sını, Şeyh Muhammed Hasan'ın (öl. 1266 h.) Cevahiru'l -Kelâm Fi Şerhi Şeraii'l-İslâm'ını ve benzeri eserleri örnek verebiliriz.

Bütün bu söylenenlerden de anlaşıldığı üzere Ehl-i Beyt Mektebi'nin âlimleri ilmî havzalardaki resmî derslerinde, özellikle ahkâm hadisleri üzerinde tahkik ve araştırmaya koyulmuşlardır. Vesailu'ş-Şia ve Câmiu Ahadisi'ş-Şia gibi kitaplarda topladıkları hadisleri, sadece fakihlerin incelemesi ve sahih olarak teşhis ettikleri hadislerden şer'î hükümleri istinbat etmeleri için bir araya toplamışlardır. Dolayısıyla, Ehl-i Beyt fakihlerinin yanında sahih hadisler, yukarıda adları geçen fıkıh kitaplarında kaydettikleri fıkhî meselelerinin istinbatına temel teşkil eden hadislerdir, diyebiliriz.

Bundan da anlaşılıyor ki Ehl-i Beyt Mektebi'nin âlimleri, ilmî havzalarda siret hadisleri hakkında herhangi bir araştırma ve inceleme yapmamışlardır. Bu, hem geçmiş peygamberlerin, hem peygamberlerin sonuncusu Muhammed'in (s.a.a) ve ashabının, hem masum imamların ve ashaplarının sireti hakkında geçerlidir. Aynı şey, genel İslâm tarihi ile ilgili rivayetler, Kur'ân'ın tefsiri hakkındaki hadisler, dualar, ahlâk konulu hadisler ve müstehap amellerle ilgili hadislerinin çoğu için de geçerlidir. Onlar, fıkhî konularda güvenmedikleri, hatta reddettikleri ve itibar etmedikleri birtakım rivayetlere ve ravilere, bu mevzularda güvenirler. Nitekim bunlardan birine, "Fıkhî olmayan bu konuda getirdiğin bu hadislerin tümü senin yanında sahih midir?" diye soracak olursan, olumsuz cevap verir ve şöyle der: "Bunlar şer'î hükümlerle ilgili değildir. Aksine, İslâmî öğretilerden birinin hakkındadır ki, bu konularda iş kolaydır.

İşte bu yüzden tefsir, siret, dua, ahlâk ve müstehap ameller konularında, fıkhın çeşitli bablarında kendilerinden hadis rivayet etmedikleri birtakım insanlardan hadis rivayet ettiklerini görürüz. Bu konularda Hilâfet Mektebi'nin rivayetlerinden de gerçeğe aykırı çok şeyler nakletmiş, ardından eleştirinin gerçekte Ehl-i Beyt Mektebi'nin rivayetlerine değil, Hilâfet Mektebi'nin rivayetlerine yönelik olduğunun farkında olmadan onları eleştirmişlerdir. İşte bunun ispatına dair bazı örnekler:

HİLÂFET MEKTEBİ HADİSLERİNİN EHL-İ BEYT MEKTEBİ TAKİPÇİLERİ ARASINDA YAYILMASI

Biz Nakş-i Eimme Der İhya-i Din adlı kitabımızın c.7, s.61-75, Tahran, h. 1363'de Şeyh Müfıd'in (öl. 413 h.), halifeler Mektebi'nin tarih ve siret hadislerinin ravilerinden olan zındık Seyf b. Ömer'in hadislerinden tahriç ettiği hadisleri zikrettik.

Yine orada, Şeyh Tusî'nin kendi Rical kitabında Kâ'kâ' b.Amr'm biyografisinde getirdiği ve oradan da Erdebilî (öl. 1101 h.), Kehbaî (h.1016'da hayatta idi) ve Mamekanî'nin (öl.1351) Rical kitaplarına geçmiş olan Hilâfet Mektebi'nin bazı rivayetlerini de zikrettik.

Yine, Şeyh Tusî'nin Hilâfet Mektebi'nden aldığı ve Tibyan Tefsiri'nde yer verdiği bazı rivayetlerin oradan Ebu'l-Futuh Razî'nin (öl. 554 h.) Tefsiri'ne, oradan da Kazer'in (öl. 722 h.) Tefsiri'ne ve oradan da Kaşanî'nin (öl. 988 h.) Tefsiri'ne sızdığını söyledik.

Aynı şekilde, Peygamber'in sireti ile ilgili uydurma bir hadisin Gazalî'nin (öl.505h.) İhya-i Ulumuddin adlı kitabından Mehdi Nerakî'nin (öl. 1209) Camiu's-Saadat kitabına, oradan da oğlu Ahmed Nerakî'nin (öl. 1245) Mi'racu's-Saadet kitabına geçtiğini açıkladık

Keza İbn Tavus'un (öl.664 h.) "el-Muctena" adlı dua kitabında, İbn Esir'in (öl.630h.) Tarihi'nden aldığı bir rivayete itimat ettiğini gördük. Ki İbn Esir, o rivayeti Tarih-i Taberî’nin nakliyle zındık Seyf b. Ömer'den almıştır. Büyük Meclisî'nin de (öl. 1111 h.) Resûlullah'ın siretinin bazı bölümlerinde, Müminlerin Emiri Ali'nin (a.s) öldürülmesi olayında ve Zehra'nın (s.a) vefatı konusunda Biharu'l-Envar'ın 264 sayfasını Ebu'l-Hasan Bekrî'nin (öl.h.3. asrın yarıları) kitabının rivayetlerine ayırdığını hatırlattık.[311] Hür Amulî'nin de (öl. 1104 h.) Ebu'l-Hasan Bekrî'nin "bu kitabını istinsah ettiğini ve Hasan b. Abdulvehhab'ın telif ettiği Uyunu'l-Mu'cizat adlı kitabının sonuna eklendiğini söyledik.[312]

* * *

İşte böylece fıkhî konuların dışında, Ehl-i Beyt mektebi âlimlerinin kitaplarında çok sayıda zayıf hadisler yayılmış ve bu âlimlere yönelik bir takım eleştirilere yol açmıştır.

Şimdi soruyoruz: "Fıkhî konuların dışında bu zayıf hadislerin bu kitaplarda yer almasının gerekçesi ne idi?" Bu soruya şöyle cevap vermişlerdir:

Ehl-i Beyt Mektebi Âlimlerinin İlmî Emanete Riayetleri

Ehl-i Beyt Mektebi âlimleri, özellikle de fıkıh alanının dışında, Hilâfet Mektebi'nin sihah yazarları gibi kendi kitaplarında sadece sahih hadisleri yazma gibi bir amaçları olmamış, bilâkis her konuyla ilgili uygun hadisleri toplamak istemişlerdir. Dolayısıyla da kendi konularıyla uyumlu gördükleri her hadisi, ilmi emanetin gerektirdiği şekliyle, sahih olup olmadığına bakmaksızın nakletmiş ve kendi kitaplarında kaydetmişlerdir.

Böylece bir konu hakkındaki tüm hadisleri kâmil bir şekilde gelecek nesillerdeki araştırmacı kimselere taşımışlardır. O hadislerin bir kısmının onlara göre hoş karşılanmaması veya ilmi kriterlere göre zayıf görülmesi buna engel olmamıştır.

Çünkü onlar Allah nezdinde kendilerini sadece şer'î hükümleri istinbat etmek için dayandıkları hadisleri fıkıh kitaplarında kaydederken kendilerini Allah katında sorumlu görüyorlar ve bu hadisleri ayıklamaya çalışıyorlardı... Dolayısıyla da onların fıkıh alam dışında kaydettikleri bu hadisler sebebiyle eleştirilmeleri doğru değildir.

Onları ancak fıkıh kitaplarında zayıf bir hadise dayandıkları takdirde eleştirebiliriz. Keza Münteka'l-Cüman, ed-Dürrü ve'l-Mercan Fi Ahadisi's-Sihahi ve'l-Hisan, en-Neh-cü'l-Vizah Fi Ahadisi's-Sihah ve Sahih-i Kâfi gibi sahih hadisleri toplama amacını taşıyan kitaplarda zayıf bir hadis geldiğini görürsek, onları eleştirebiliriz.

* * *

Söz buraya ulaşınca fakihlerin üstadı Ayetullah Seyyid Hoî'nin (r.a) Mu'cemu Rica-li'l-Hadis[313] adlı kitabına müracaat ettik. Gördük ki Ayetullah Hoî, "Dört kitapta yer alan rivayetlerin Masum'dan sudur ettiğinin kesin olduğu" ve Kâfi, Men La Yahzuruhu'l-Fakih, Tehzib ve İstibsar kitaplarındaki rivayetlerin sıhhati hususundaki mülâhazalar" başlıkları altında bu konuda çok faydalı bilgiler vermiş[314] ve Şeyh Tusî, Şeyh Saduk ve üstadının Kâfide yer alan hadislerin tümünün sahih olduğuna inanmadıklarını ispatlamıştır.

...Şeyh Kuleynî, Kâfi, Şeyh Saduk, Men La Yahzuruhu'l-Fakih, Şeyh Tusî de, Tehzib ve İstibsar kitaplarında yer alan hadislerin tümünün sahih olduğu inancında değildi.

SON SÖZ

Siyasetleri doğrultusunda ortaya konan halifelerin içtihatlarının yayılması neticesinde Resûlullah'ın getirmiş olduğu İslâmî hükümler Müslümanlara gizli kaldı, unutulmaya terk edildi. Müslümanlar arasında halifelerin içtihatlarının ürünü olan hükümler meşhur oldu; bütün İslâm topraklarında, Yemen'den Hicaz'a, Şam ve Irak'a, İran ve Mısır'ın en ücra köşelerine, Afrika'nın en uzak noktalarına kadar İslâmî hükümler olarak yayıldı.

Öyle bir duruma gelindi ki, Resûlullah'ın (s.a.a) getirdiği kesin bir hüküm halifenin emrine muhalif olduğu takdirde Müslümanlar halifenin emrine itaat edip Allah'ın hükmünü terk etmenin gerekliliğine inanıyorlardı. Nitekim Şamlı asker Kâbe’yi mancınıkla taşlarken şöyle diyordu: «Allah'ın evinin hürmeti ve halifeye itaat bir araya geldiğinde halifenin emrine itaat Kâbe’nin hürmetine raiyete galebe çaldı.»[315]

Haccac b. Yusuf da onların arasında şöyle sesleniyordu: «Ey Şam halkı! Allah için, Allah için halifenin emrine itaat ediniz!»[316] Zehebî'nin rivayetine göre Şimr b. Zilcevşen, fecir namazını kıldıktan sonra duasında şöyle derdi: «Allah'ım! Beni bağışla!"

Ona, "Allah seni nasıl bağışlasın?! Oysa sen Resûlullah'ın oğluyla savaşa kalkıştın ve onun öldürülmesine yardımcı oldun!" dendi. Şimr şu cevabı verdi: Eyvahlar olsun sana! Ben ne yapabilirdim ki? Zira yöneticilerimiz bizlere bu işi yapmayı emretti ve biz de itaat ettik. Eğer onlara muhalefet edecek olsaydık, şu eşeklerden daha kötü olurduk.»[317]

Kâb b. Cabir de Kerbela'da İmam Hüseyin (a.s) ile savaşa katılanlardan biriydi. O da bir duasında şöyle diyordu: «Ya Rabbi! Biz görevimizi eksiksiz yerine getirdik. O hâlde bizi ihanet edenler gibi kılma.»[318]

Amr b. Haccac, Aşura günü İmam Hüseyin'in ashabına yaklaşarak şöyle seslendi:

«Ey Küfe halkı! Halifeye itaat edin ve cemaatten ayrılmayın. Dinden çıkan ve halifeye muhalefet eden kimseleri öldürmekte asla tereddüt etmeyin.»

Halifeye itaatin gerekliliği konusunda o kadar ileri gittiler ki, bu yolda büyük günahları işlemeyi, kıyamette ümit bağladıkları en büyük amel olarak görüyorlardı.

Medine'de onca cinayeti işleyen Müslim b. Ukbe'nin can çekişirken şöyle dediğini hatırlıyoruz: «Allah'ım! Ben "Allah'tan başka ilâh yoktur ve Muhammed, O'nun kulu ve resulüdür." şahadetinden sonra Medine halkını öldürmekten daha sevimli bir iş yapmadım. Bu amelim, kıyamet günü için taşıdığım en büyük ümidimdir. Buna rağmen eğer ateşe müstahak isem, şüphesiz ben şakiyim.»[319]

Hüseyin'i (a.s) öldürenler, namazlarında Muhammed ve Âl-i Muhammed'e salâvat getirirken Âl-i Muhammed'den biri olarak Hüseyin'e de salâvat getiriyorlar, sonra da Hüseyin'i öldürüyorlardı. Mancınıkla Kabe'yi taşa tutanlar, namazlarında Kabe'ye doğru dönüyorlar, namazlarını kıldıktan sonra da neftle, keten yumaklarıyla ve mancınık taşlarıyla Kabe'yi hedef alıyorlardı!!!

Kâbe’nin mancınıkla taşa tutulmasını emreden halife, şüphesiz Firavun'dan daha azgındı. Zira Firavun, Müslümanların halifesi Yezid ve Abdulmelik b. Mervan'ın yaptığı gibi halkının ibadet yerinin yıkılmasını emretmemişti.

Müslümanlar Nasıl Kendilerine Geldiler?

Geçmiş peygamberlerin şeriatlarının başına gelenler, bu içtihatlar sebebiyle Muhammed'in (s.a.a) şeriatının başına da geldi. İçtihat ederek İslâm'ın hükümlerini değiştiren hilâfet makamına kayıtsız şartsız itaat eden bir topluma İslâm'ın gerçek hükümlerini geri döndürmek mümkün gözükmüyordu. Bu yüzden Müslümanların gözünde hilâfet makamının kutsiyetinin kırılması gerekiyordu. Çünkü halifelerin içtihatları sonucu yayılmış olan yanlış hükümler[320] in ortadan kaldırılması ve Allah Resûlü'nün getirdiği hükümlerin yeniden İslâm toplumuna geri döndürülmesi ancak bu sayede mümkündü. Yüce Allah, Hüseyin'i (a.s) böyle önemli bir görevi yerine getirmesi için hazırlamıştı.

ALLAH VE RESULÜ, İMAM HÜSEYİN'İ DİNİ İHYA ETMEK İÇİN HAZIRLAMIŞTI

Kur'ân-ı Kerim'de Ehl-i Beyt'ten biri olarak onun hakkında ayetler indirmişti. Resûlullah da her fırsatta genel olarak Ehl-i Beyt'inin, özel olarak da İmam Hüseyin'in makam ve mevkiini Müslümanlara anlatmıştı. Böylece İslâm toplumunu, İmam Hüseyin'in böyle bir misyonu gerçekleştirmesi için psikolojik olarak hazırlamıştı. Nitekim münezzeh olan Allah, "De ki: Ben sizden buna karşı yakınlara sevgiden başka bir ücret istemiyorum." (Şura, 23) ayetini indirdiğinde Resûlullah (s.a.a) yakınlardan maksadın: «Ali, Fatıma, Hasan ve Hüseyin olduğunu açıklamıştı.»[321]

Allah Teâlâ, Tathir ayetini nazil buyurmak istediğinde Resûlullah, Allah'ın rahmetinin inmek üzere olduğunu görünce, Ali, Fatıma, Hasan ve Hüseyin'i çağırarak abasının altına alıp bağrına bastı. O esnada Allah Teâlâ şu ayeti nazil etti: "Ancak ve ancak Allah siz Ehl-i Beyt'ten her türlü kötülüğü gidermek ve sizi tertemiz kılmak ister." (Ahzab, 33) Bunun üzerine Resûlullah şöyle buyurdu: «Allah'ım! Bunlar benim Ehl-i Beyt'imdir.»

O tarihten sonra hayatta olduğu müddetçe her gün günde beş defa namaz vakitlerinde onların evinin önünde duruyor ve şöyle buyuruyordu: «Selâm olsun size ey Ehl-i Beyt! Allah sadece, siz Ehl-i Beyt'ten her türlü kötülüğü gidermek ve sizi tertemiz kılmak ister.» "Sana gelen ilimden sonra kim bu hususta seninle tartışacak olursa, de ki: "Gelin oğullarımızı, oğullarınızı; kadınlarımızı, kadınlarınızı; nefislerimizi ve nefislerinizi çağıralım, sonra lânetleşelim de, Allah'ın lanetinin yalancılara olmasını dileyelim." (Âl-i İmrân, 61) ayeti nazil olunca Peygamber Necran Hıristiyanlarıyla mübahale (lanetleşme) etmek istediğinde Ali, Fatıma, Hasan ve Hüseyin'i yanma aldı.[322]

Bir rivayette bu olay şöyle anlatılır: «Peygamber (s.a.a) Hüseyin'i kucağına almış ve Hasan'ın elinden tutmuştu. Fatıma da babasının arkasından yürüyordu. Ali de Fatıma'nın arkasından gidiyordu. Allah Resulü onlara şöyle buyurdu: "Ben dua ettiğim zaman siz de âmin deyiniz." Necran papazı onları bu hâlde görünce yanındakilere şöyle dedi: "Ey Hıristiyanlar! Ben öyle yüzler görüyorum ki, eğer Allah'tan dağı yerinden oynatmasını isteseler, Allah onların isteğini yerine getirecektir. Onlarla sakın mübahale etmeyin ki, helak olursunuz." Bunun üzerine cizye ödemeyi kabul ederek musalaha ettiler.»[323]

Müslümanlar, Allah Resûlü'nden şunu açıkça işitmişlerdi: «Her kim namaz kılar da, o namazda bana ve Ehl-i Beyt'ime salâvat getirmezse, namazı kabul olmaz.»[324]

Peygamber'e, kendisine nasıl salâvat getireceklerini sorduklarında şöyle buyurmuştu: «Şöyle deyiniz: "Allahumme salli ala Muhammedin ve ala Âl-i Muhammed. Kema salleyte ala Âl-i İbrahim. İnneke hamidun mecid. Allahumme barik ala Muhammedin ve Âl-i Muhammed. Kema barekte ala Âl-i İbrahim. İnneke hamidun mecid."»[325]

Yine onlar Nebi'nin Ali, Fatıma, Hasan ve Hüseyin'e şöyle dediğini de işitmişlerdi: «Ben sizin savaştığınız kimselerle savaş halindeyim, sizin barışık olduğunuz kimselerle de barış içindeyim.»[326] Onlar, Resûlullah'ın (s.a.a) şu sözlerini de duymuş işitmişlerdi: «Hasan ve Hüseyin, benim dünyadaki iki güzel kokulu gülümdür.»[327]

Allah'ım! Ben bu ikisini seviyorum: sen de onları sev ve onları sevenleri de sev.»[328]
«Her kim Hasan ve Hüseyin'i severse, beni sevmiştir ve her kim de onlardan nefret
ederse, benden nefret etmiştir.»[329]

Allah ve Resulü, zikredilen ayetler ve hadislerle [Ayet ve hadislerin az bir kısmı iktibas edilmiştir.] İslâm ümmetinin Allah Resûlü'nden sonra genel olarak Ehl-i Beyt'e saygıyla bakmalarını, sevgi beslemelerini ve bağlılık göstermelerini sağlamaya çalışmıştır. Bu ayetler ve hadislere, "hums" ayetini, "hel eta" suresini, "ati ze'1-kurba" ayetini ve Allah Resûlü'nden bu ayetlerin tefsirinde gelen hadisleri de ilâve edebiliriz.[330]

Ayrıca özel olarak İmam Hüseyin (a. s) insanlara anlatılıyordu.

Örneğin, doğduğu gün ve sonrasında Allah, Peygamberi'ni onun şehit olacağından haberdar kılmıştı. Peygamber de ümmetine böyle bir olayın gerçekleşeceğini defalarca ve çeşitli yerlerde haber vermişti.[331] Aynı şekilde, İmam Ali de, Sıffın'e giderken ve başka zamanlarda Peygamber'den, İmam Hüseyin'in şehit edileceğini duyduğunu söylemişti.

Böylece İslâm ümmeti, İmam Hüseyin'i sevmeye ve makamının yüceliğini anlamaya yönlendirildi. Ayrıca bazı kimselerin nezdinde Allah Resûlü'nden nakledilen rivayetlerde açıkça on iki imamın imametinden ve hepsinin de İslâm'ın taşıyıcıları olduğundan, İmam Hüseyin'in de onların üçüncüsü olduğundan söz ediliyordu. Ayrıca İmam Hüseyin o gün, Müslümanların, dedesi Resûlullah'a olan sevgilerini miras alan tek kişiydi.

İşte bu yüzden Müslümanlar o gün İmam Hüseyin'e biat etmek ve Muaviye'den sonra onu meşru halife olarak görmek istiyorlardı. Ancak eğer böyle bir fırsat doğsa ve Müslümanların biatiyle İmam Hüseyin hilâfet makamına otursaydı da, önceki halifelerin içtihatlarıyla değiştirilen İslâmî hükümleri topluma geri döndürmesi mümkün değildi. Nitekim babası İmam Ali (a.s) da önceki üç halifenin içtihatlarını ortadan kaldıramamıştı. Eğer İmam Hüseyin'e (a.s) biat edilecek olsaydı, önceki halifelerin içtihatlarının yanında Muaviye'nin de içtihatlarını... teyit etmek zorunda kalacaktı. Müslümanlara halife olarak ona biat etmek nasip olmayınca, İmam Hüseyin'in Müslümanlar arasındaki konumu Haremeyn-i Şerifeyn; Mekke ve Medine'nin konumu gibi oldu.

İMAM HÜSEYİN (A.S) DÖNEMİNDE MÜSLÜMANLARIN DURUMU

İslâm'ın merkezi Mekke, Medine ve hilâfet merkezi Şam ve Kûfe'de yaşayan Müslümanlar, kim olursa olsun, nasıl bir karaktere sahip olursa olsun emrettiği her konuda halifeye itaat etmeyi dinin ve dindarlığın gereği olarak görüyorlardı. Onlara göre halifeye karşı gelmek, İslâm ümmetinin birliğini bozmak ve dinden çıkmak anlamına geliyordu. Kaldı ki aralarında Resûlullah'ı görüp hadislerini dinleyen sahabîler, iyilik üzere onlara uyan tabiîler ve düşünen insanlar olduğu hâlde, onlar böyle bir düşünceye sahiptiler. Bu Müslümanların durumu böyle olduktan sonra, İslâm'ın merkezinden uzak Afrika, İran ve diğer bölgelerde yaşayan, Allah Resûlü'nü görmemiş, onun sohbetine katılmamış, onun Ehl-i Beyt'iyle oturup kalkmamış, onların öğrencilerinden istifade etmemiş, İslâm'ı sadece İslâm'ın başkentinde gördükleriyle tanıyan, halifenin adamlarının uygulamalarını İslâm sanan, halifeyi İslâm'ın temsilcisi olarak görüp, yaptıklarım İslâm'ın hükümleriymiş gibi algılayan Müslümanların hâli nasıl olabilirdi acaba?! Nasıl bir halifeden bahsediyoruz, biliyor musunuz?! Bir halife ki onu nefsanî isteklerinden alıkoyacak hiçbir bağ yoktur. «Bir halife ki şarap içer, namaz kılmaz, eğlence meclisleri düzenler ve şarkıcı kadınlar huzurunda şarkı söyleyip dans ederlerdi.[332] Bir halife ki köpeklerle oynar, gecelerini ahlâk yoksunu kişiler ve tüyü bitmemiş oğlanlarla sabahlardı.[333] Bir halife ki babasının çocuk doğurmuş cariyelerini, kendi kızlarını ve kız kardeşlerini nikâhlardı.»[334]

Bir halife ki Resûlullah'ın (s.a.a) torununun öldürülmesini emreder, kızlarını esir alır, Resûlullah'ın haremi Medine'yi askerlerine helâl kılar, Allah'ın evi Kâbe’yi mancınıkla taş ve ateş yağmuruna tutar ve şöyle derdi: «Haşimoğulları mülk ve saltanat ile oynadılar, Yoksa ne bir haber gelmiş, ne de bir vahiy inmiştir.»[335] Bu, o zamanın halkının Allah'ın ve Peygamber'in halifesi unvanıyla anılan adamda gördükleri İslâm idi.»[336]

Açıkça ortaya çıktı ki o günkü Müslümanların sorunu, "adil bir hükümdarı iş başına getirmekle halledilmesi mümkün olan zalim bir hükümdarın sultası değildi. Sorun, İslâm'ın hükümlerinin kaybolup gitmesi ve Müslümanların inançları gereği, her ne olursa olsun halifenin bütün emirlerine itaat etmeleri, hilâfet makamına böyle bir yetki tanımaları idi."

Bu durumda sorunun tek çözümü, Müslümanların bu düşünce tarzını ve bu inancını değiştirmekti. Çünkü ancak bu fikrî değişimi gerçekleştirdiği takdirde İslâm'ın ayaklar altına alınmış olan hükümleri yeniden İslâm toplumuna geri döndürebilirdi. O şartlarda bu değişimi gerçekleştirebilecek olan tek kişi ise, İmam Hüseyin (a.s) idi. Onun Resûlullah'a olan yakınlığı, Resûlullah'ın yanındaki makamı, hakkında inen ayetler, söylenen hadisler, onu böyle bir konuma getiriyordu.

Bu meziyetlere sahip böyle bir insan, o günün şartlarında iki yoldan birini seçmek zorundaydı: Ya Yezid'e biat edecek, dünyada hoş ve rahat bir hayat sürdürecek, böylece insanların kendisine olan sevgi ve saygılarından da bir şey kaybetmeyecekti. Oysa İmam Hüseyin (a.s) bu biatin ne gibi sakıncaları olduğunu biliyordu:

Bu biat evvelâ, Yezid'in açıkça işlediği fısk-u fücurunu ve açığa vurduğu küfrünü teyit etmek, onaylamak anlamına gelecekti. Saniyen bu biat, Müslümanların hilâfet koltuğuna oturan yezid gibi kimselerin Allah'ın ve Peygamber'in meşru temsilcileri olduğunu teyit edecek, her halükârda ve emrettikleri her konuda itaatlerinin farz olduğu yönündeki inançlarını doğrulamak anlamına gelecekti.

Her iki onay da Muhammed'in (s.a.a) dinini ortadan kaldıracak ve böylece onun dini de, Musa, İsa ve diğer peygamberlerin dininin durumuna düşecekti. Bu durumda Resûlullah'ın torunu, zamanının insanları ile kıyamet gününe kadar gelecek tüm insanların günahlarını üstlenmiş olacaktı. Zira Resûlullah'ın İmam Hüseyin'den başka bir torunu kalmamıştı ve onun için hazırlanan ortam, başka hiç kimse için hazırlanmamıştı. Ondan sonra da Müslümanlar arasında onun makam ve itibarına sahip olabilecek birinin gelmesi de söz konusu değildi. Dolayısıyla tüm zamanlarda bu büyük ve önemli görevi yerine getirebilecek olan tek insan, İmam Hüseyin idi. Şimdi o, iki yoldan birini seçmek zorundaydı:

Ya Yezid'e biat edecekti.

Ya da Yezid'e ve yaptıklarına karşı çıkacak, Yezid'in yaptıklarını onaylayan Müslümanları kınayacaktı. Bunun sonucunda Müslümanların durumunu değiştirecek ve kendinden sonraki imamlara, dedesi Resûlullah'ın dininin unutulan öğretilerini, çiğnenen hükümlerini yeniden ihya etme yolunu açacaktı. İmam Hüseyin bu ikinci yolu seçti.

İMAM HÜSEYİN'İN (A.S) HEDEFİ, ŞİARI VE YOLU

İmam Hüseyin (a.s), mevcut hilâfet düzeninin İslâm için büyük bir tehlike olduğunu gündeme getirerek batıl ilan etti. Şöyle buyuruyordu:

«Ümmet, Yezid gibi bir yöneticiye müptela olduysa, İslâm'a veda etmek gerekir.»

Bu sözü, kendisine "Müminlerin Emiri Yezid'e biat et. Zira bu senin hem dünyan ve hem de ahiretin için daha iyidir." diyen birisinin cevabında söyledi.

Bu sözü, Abdullah b. Ömer'in kendisine "Allah'tan kork ve Müslümanların arasına ayrılık sokma." dediği bir ortamda söyledi.[337]

Ve böyle bir ortamda şu sözü söyledi: «Allah'a and olsun ki bu geniş dünyada sığınılacak hiçbir yer olmasa bile, yine de ben Yezid b. Muaviye'ye biat etmem!»[338]

Bu söz, imamet müessesesinin selâmetini ve sağlıklı işlediğini, mevcut hilâfet düzeninin ise batıl olduğunu gösteriyordu. Bu husus, İmam'ın kardeşi Muhammed b. Hanefıye'ye yazdığı vasiyetinde daha açık bir şekilde ortaya çıkarıyor:

«Sadece ceddimin (s.a.a) ümmetini ıslah etmek için kıyam ettim. İyiliği emretmek ve kötülükten sakındırmak istiyorum. Ceddimin ve babam Ali b. Ebu Talib'in siretiyle amel etmek, izinde yürümek istiyorum. Kim hakka boyun eğerek beni kabul ederse, bilsin ki Allah hakkın yanındadır. Kim de benim bu davetimi reddederse, bilsin ki Allah benim ile bu kavmin arasında hak üzere hüküm verene kadar sabredeceğim ve şüphesiz O, hüküm verenlerin en iyisidir.»[339] İmam Hüseyin (a.s), bu vasiyetinde Ebu Bekir, Ömer ve Osman'dan ve onların sireti ve gidişatından söz etmemiştir. Sadece ceddinin ve babasının sireti ve gidişatını takip etmek istediğini ifade etmiştir.

Halifelerin sireti özetle şudur: Onlar, Müslümanların biatine dayanarak yönetimin başına geçtiler. Biatin ne şekilde gerçekleşmiş olduğunun ise hiçbir önemi yoktu. Sonra da İslâm'ın hükümleriyle ilgili özel içtihatlarıyla Müslümanlara hükmettiler.

Babasının ve ceddi Resûlullah'ın siretini ise şu şekilde özetlemek mümkündür:

Onlar, İslâm'ı insanlara taşıdılar, insanları İslâm'ı yaşamaya davet ettiler, kendileri de İslâm'ın hükümlerine tam bir bağlılık gösterdiler. Biri, Allah'tan alıp iletiyordu, diğeri Resûlü'nden alıp iletiyordu. Her ikisi de, iyiliği emrediyor ve kötülükten sakındırıyordu.

İmam Hüseyin'in (a.s) şiarı ve hedefi buydu. Bu hedefe ulaşmak için şahadeti seçti. Şair, İmam'ın diliyle ne de güzel söylemiştir: «Eğer benim öldürülmemle ayakta kalacaksa Muhammed'in dini, ey kılıçlar alın beni.» İmam Hüseyin'in Haşimoğulları'na yazdığı mektubunda şu cümle de bu söylediğimizi destekler mahiyettedir: «Her kim bana katılırsa, şehit olacaktır. Her kim de benden geri kalırsa, zaferin yüzünü göremeyecektir.»[340]

İmam, insanları davasına katılmaya çağırıp onlardan yardım istediğinde basiretli ve bilinçli bir şekilde bu işe gönül vermelerini istiyordu. Tıpkı Züheyr b. Kayn olayında olduğu gibi. İmam onu çağırınca o gönülsüz olarak İmam ile görüşmeye gitti. Ama ravinin dediğine göre görüşme sona erdiğinde Züheyr sevinçli bir hâlde ve güler yüzle geri döndü, çadırının İmam Hüseyin'in (a.s) kervanının bulunduğu yere nakledilmesini emretti ve daha sonra da hanımım boşayarak şöyle dedi: «"Sen özgürsün. Ailene geri dön; ben, benden dolayı sana hayır ve iyilikten başka bir şeyin gelip çatmasını istemiyorum."

Sonra da arkadaşlarına dönerek şöyle dedi: "Sizden her kim şahadeti diliyorsa, benimle gelsin. Aksi takdirde bu bizim son görüşmemizdir."»[341]

Züheyr bu sözleri söylerken daha Müslim b. Akil ve Hani b. Urve'nin şehit olduklarını ve Kûfelilerin sözlerinden döndükleri haberi İmam'ın kervanına ulaşmamıştı. Züheyr, İmam Hüseyin ile yaptığı görüşmeden sonra arkadaşlarına, Belencer savaşında sahabî Selman Bahilî'nin kendisine bu günü göreceğini müjdelediğini de söylemişti.

İmam, yönetimi ele geçireceği ümidiyle etrafına toplanan kimseleri kendisinden uzaklaştırıyordu. Nitekim Ömer'in oğluna cevap olarak şöyle buyurmuştur:

«Ey Abdullah! Dünyanın Allah katında ne kadar değersiz olduğuna bak ki, Zeke-riyya'nm oğlu Yahya'nın (a.s) başı, İsrail oğullarının fahişe kadınlarından birine hediye olarak götürülüyor!... Ama Allah onları cezalandırmada acele etmiyor; fakat daha sonra onları güçlü ve yenilmez bir sultanın yakalaması gibi yakalıyor!» İmam bu sözünde, kendisini Yahya (a.s)ın kaderi gibi bir kaderin beklediğine işaret ediyor

Sonra ona şöyle buyurdu: «Ey Ebu Abdurrahman! Allah'tan kork ve bana yardım etmekten geri kalma.»[342] Irak'a doğru yola çıkarken şöyle buyurdu: «Ölüm, insanoğlu için genç kızın boynundaki bir kolye gibidir. Yakub Yusuf u nasıl özlemiştiyse, ben de geçmişlerimi öyle özlemişimdir. Benim için bir kurbangâh seçilmiştir ve ben de bilinçli bir şekilde oraya doğru gidiyorum. Nevavis ve Kerbela arasında çöl kurtlarının bedenimi parçaladıklarını, midelerini ve karınlarını benim bedenimle doldurduklarını görür gibiyim. Takdir kaleminin yazdığı günden kaçmak mümkün değildir. Allah'ın hoşnutluğu, biz Ehl-i Beyt'in de hoşnutluğudur. Belâlara sabrederiz, Allah da bize sabredenlerin mükâfatını eksiksiz olarak verir. Resûlullah'ın bedeninin bir parçası olanlar, ondan ayrı düşmezler ve Allah'ın huzurunda ona katılırlar; Resûlullah'ın gözü onlarla aydınlanır ve kendisine verilen vaat onlarla gerçekleşir. Kim kanını bizim yolumuzda akıtmak istiyor ve kendini Allah ile görüşmeye hazırlamışsa bizimle birlikte yola çıksın...»[343]

İmam, konakladığı her yerde Zekeriyya oğlu Yahya'yı ve öldürülmesini anardı.

İmam (a.s) Hücceti Tamamlamak İçin Kûfelilerin Davetini Kabul Etmiştir

İmam, Resûlullah'ın yüce Allah'tan haber verme şeklinde kendisine bildirdiği gaybî haberleri bir kenara bırakacak olsak dahi, bedihî olarak ve eşyanın tabiatı gereği iki yoldan birini seçmek zorunda olduğunu biliyordu. Bunun üçüncü bir alternatifi yoktu. Ya biat edecek ya da öldürülecekti. İmam, konuşmalarında bu konuya sık sık temas ediyordu. Muaviye'nin ölümünden sonra kendisinden biat istendiği ilk defasında bu durum apaçık ortaya çıkmıştı. Mervan, Medine valisine, İmam Hüseyin'den mutlaka biat almasını, biat etmeye yanaşmadığı takdirde ise onu öldürmesini önermişti.[344] İmam onlardan kurtulmak için Medine'yi terk ederek Mekke'ye, Allah'ın evine sığınmıştı.

Mekke'de de Yezid'in kendisini öldürtmek istediğini anlamış, orayı da terk etmek durumunda kalmıştı. Nitekim kardeşi Muhammed Hanefıye'ye yazdığı mektupta ve Abdullah b. Zübeyr'e yaptığı açıklamalarda, şöyle buyurmuştu:

«Allah'a yemin olsun ki eğer bir hayvanın inine de girsem, yine de beni bulup dışarı çıkarır ve benim hakkımdaki isteklerini yerine getirirler. Allah'a yemin olsun ki onlar, cumartesi gününün hürmetini çiğneyen Yahudiler gibi benim hürmetimi ve saygınlığımı çiğneyeceklerdir. Allah'a yemin olsun ki bir karış miktarında da olsa Mekke'nin dışında öldürülmeyi, haremin içinde öldürülmeye tercih ederim.»[345] İbn Abbas'a da şöyle buyurmuştu: «Mekke'de öldürülmekten ve böylece Harem'in hürmetinin benim sebebimle çiğnenmesindense falan ve filan yerde öldürülmeyi daha çok isterim.»[346]

Küfe halkına gelince; onlar birbiri ardınca İmam Hüseyin'e mektup yazıyor ve bu mektuplarında şöyle diyorlardı: «Bizim bir imamımız ve önderimiz yoktur. Sen bizim yanımıza gel, olur ki Allah senin varlığının bereketiyle bizi hak etrafında bir araya toplar. Nu'man b. Beşir, sadece Daru'l-İmare'nin (hükümet konağının) başkanıdır. Biz ne cumada ne de bayramda onunla bir araya gelmiyoruz. Senin bize doğru geldiğini duyar duymaz onu Kûfe'den çıkarır ve Şam'a göndeririz:» Ve şöyle diyorlardı:

«Mümin ve Müslüman taraftarlarından Hüseyin b. Ali'nin huzuruna. Hemen bize doğru gel. Halk sabırsızca senin gelişini beklemektedir. Senden başka hiç kimseyi istememektedir. O hâlde hiç durma, acele et.» Kûfe'nin büyükleri de ona şöyle yazdılar:

«Kûfe'ye gel; her türlü silahla donanmış bir ordu senin yanında düşmanla savaşmaya hazırdır.»[347] Yine ona şöyle yazdılar: «Yüz bin kılıç senin emrini beklemektedir.. .»[348]

Küfe halkından bir, iki veya dört kişinin imzasını taşıyan bu tür mektuplar, ayrıca Kûfe'nin ileri gelenlerinin yazdığı mektuplar iki heybeyi dolduruyordu.[349]

Bütün bunlardan sonra eğer İmam Kûfelilerin davetine olumlu cevap vermez ve Yezid'e biat edecek olsaydı veya Yezid'e biat etmeyip de başka bir yerde şahadete erişecek olsaydı, bu durumda İmam, Küfe halkı hakkında kusur etmiş olacak ve kıyamete kadar bütün kuşaklar, İmam'a karşı Küfe halkına hak vereceklerdi. Kıyamet günü de Kûfelilerin aziz ve celil olan Allah karşısında hücceti olacaktı. Oysa kâmil hüccet Allah'ındır. Buna göre İmam'ın Kûfelilerle ilgili yaptığı her şey, sadece onlara hücceti tamamlamak içindi, başka bir şey için değil. Eğer böyle olmasaydı ve İmam'm Irak'a doğru yola çıkması sadece Kûfelilerin ümitlendirici mektuplarından kaynaklanan bir aldanma neticesinde gerçekleşmiş olsaydı, İmam, Müslim b. Akil ve Hani b. Urve'nin şahadeti haberini aldığında, henüz Hürr'ün ordusuyla karşılaşmadan önce geri dönerdi.

Evet; İmam Hüseyin (a. s) bu hareketiyle Irak ehline ve diğerlerine hücceti tamamlamış oldu. Münezzeh olan Allah şöyle buyuruyor: "Resullerden sonra insanların Allah'a karşı bir hücceti bulunmasın diye." (Nisa, 165)

İMAM HÜCCETİ TAMAMLAMAK İÇİN IRAK'A GİTTİ, AKİLOĞULLARI'NIN SÖZÜNÜN ETKİSİYLE DEĞİL

Bazıları yersiz bir vehme kapılarak şöyle demişlerdir: "İmam'ın Müslim ve Hani'nin öldürülme haberini aldıktan sonra Irak'a doğru hareket etmesinin sebebi, kendisine şöyle diyen Akiloğulları'nm sözleriydi:

"Biz, intikamımızı almadan veya kardeşimiz gibi ölümü tatmadan geri dönmeyiz!" İmam da bu söz yüzünden kendisini ve dostlarını ölümün kucağına attı."

Gerçek şu ki, bu söz doğru değildir. Akıldan nasibini almış bir insan böyle bir şey söylemez. Doğru olan şudur: "İmam için Irak'a veya başka bir yere gitmenin hiçbir farkı yoktu. Zira İmam Yezid'e biat etmediği sürece kendisini ölümün beklediğini biliyordu.

Öte yandan Irak halkına da hücceti tamamlaması gerekiyordu. O güne kadar da bu hüccet tamamlanmış değildi. Bu hüccet, ancak Hürr ile karşılaştığı günden Aşura gününe kadar kendisinin ve ashabının yaptığı konuşmalarla tamamlanmış oldu.

Dolayısıyla İmam'm Müslim b. Akil ve Hani b. Urve'nin şahadet haberini aldıktan sonra da geldiği yoldan geri dönmeden ve başka bir yere yönelmeden doğruca Kerbela'ya gitmesi gerekiyordu.

İmam böylece Yezid gibi bir tağuta karşı başlattığı itiraz hareketi ve kıyamıyla Kûfelilere ve muasırlarından haberini duyan herkese hücceti tamamlamış oldu. İmam'ın bu itirazı öyle bir ses getirdi ki tüm yeryüzünde yankılandı ve kıyamete kadar da yankılanmaya devam edecektir. Zira İmam, sadece Yezid'e biat etmekten kaçınmakla yetinmedi; evinde oturup da öldürülmeyi beklemedi; kanının heder olmasına ve hilâfet düzeni tarafından olayın çarpıtılmasına müsaade etmedi. Tam tersine, haberinin her yere yayılması, hakkaniyetinin anlaşılması ve hilâfet adıyla hüküm sürenlerin gerçek yüzlerinin ortaya çıkması için gereken her şeyi yaptı.

İMAM HÜSEYİN'İN (A.S) KIYAM TARZININ HİKMETİ

İmam, iktidarın meşruiyetini Müslümanların kendisine biat etmesinden alan halifenin Medine'deki adamlarına karşı direnerek halifeye biat etmeye yanaşmadı. Bu haber herkes tarafından duyuldu. Ardından İmam Mekke'ye doğru yola çıktı ve Medine'den çıkarken şu ayeti okudu: "(Musa, etrafı) kollayarak korku içinde oradan çıktı: 'Rabbim, beni şu zalim kavimden kurtar!" dedi." (Kasas, 21) Hüseyin (a.s) bu yolculukta, Abdullah b. Zübeyr'in tam aksine hareket etti; sapa yolu değil, ana yolu seçti.»[350]

«Hüseyin cuma günü, şaban ayının üçünde, "Medyen'e doğru yönelince: Umarım ki Rabb'im beni doğru yola iletir, dedi" (Kasas, 22) ayetini okuyarak Mekke'ye girdi. Kâbe’ye sığındı. Dikkatler onun üzerinde yoğunlaştı. Umre yapmak için gelen Müslümanlar etrafına toplanıp Peygamberlerinin torununu dinlemeye başladılar.»[351]

İmam Hüseyin (a.s) ceddinin siretini onlara anlatıyor ve halifenin bu siretten saptığını açıklıyordu. Ardından davetini açığa vurarak çeşitli şehirlere mektuplar yazdı. Ümmeti hilâfete karşı silahlı ayaklanmaya ve mevcut durumu değiştirmeye davet etti. Bu hususta onlardan biat istedi. Ama asla hilâfeti ele geçirmekte kendisine yardımcı olmaları için onlardan biat istemedi. Bu konuda kimseye söz vermedi.

Hiçbir konuşmasında bu konuya değinmedi. Hiçbir mektubunda bu konuda bir şey yazmadı. Aksine, indiği her konakta, gittiği her yerde Zekeriyya'nın oğlu Yahya'dan söz etti, kendisini ona benzetti. Çünkü İmam Hüseyin, Yahya (a.s) gibi zamanının tağutunun tuğyanı ve fesadına itiraz etmişti ve bu yolda onun gibi başı kesilerek zamanın tağutuna götürülecekti. Şu farkla ki Yahya (a.s) bu itirazı tek başına yapmıştı, İmam Hüseyin (a.s) ise yarenleri ve Ehl-i Beytiyle birlikte bunu yapıyordu.

İnsanları etrafında toplayarak hilâfeti ve yönetimi ele geçirmek isteyen birisi ise, böyle bir şey yapmaz. Aksine, onlara zafer ve yönetimi ele geçirme müjdesi verir, insanları ümitsizlendirecek, etrafından dağıtacak sözler söylemez.

İmam hac aylarıyla birlikte toplam dört ay Mekke'de kaldı. Önce umre yapanlar ve ardından da İslâm ülkelerinin dört bir yanından hac için Mekke'ye gelenler İmam ile bir araya gelme fırsatı buldular. İmam, ceddi Resûlullah'ın hadislerini onlara anlatarak onları günah işlemekten, Allah'a isyan etmekten ve kıyamet gününün azabından korkutuyordu. Onları takvalı olmaya, Allah'ın rızasını kazanmaya davet ediyordu. Onları İslâm âleminin başına geçen halifenin tehlikesine karşı uyarıyordu.

Böylece onlar İmam Hüseyin'den o güne kadar hiç kimseden duymadıkları sözleri duyuyorlardı. Bu durum terviye (zilhicce ayının sekizi) gününe kadar devam etti. Hacılar o gün hac için ihrama girdiler ve lebbeyk diyerek Arafat'a çıktılar.

Bu sırada İmam Hüseyin (a.s) bütün hacıların tam aksine ihramdan çıkarak Allah'ın güvenli hareminden uzaklaştı... İmam o sırada, yönetimi ele geçirmek için Irak'a gidiyorum, demedi; aksine, haremin bir karış dışında öldürülmek için gidiyorum, dedi:

Hacılar hac ibadetini yerine getirdikten sonra vatanlarına geri dönmeye başladılar. Hacıların dönmesiyle İmam Hüseyin'in haberi de yayılmaya başladı. Hac kervanlarının gittiği bütün İslâm ülkelerinde bu haber duyuldu. Müslümanlar her yerde bu büyük olayı konuşuyorlardı. Peygamberlerinin torunu, mevcut hilâfet düzenine karşı kıyam etmiş, Müslümanları da bu hilâfete karşı silâhlı ayaklanmaya davet ediyordu. Zira o, halifenin İslâm'dan sapmış olduğunu ve bu yönetimin devam etmesi durumunda İslâm'ı büyük bir tehlikenin tehdit ettiğini görüyordu.

Müslümanlar her yerde bu işin sonunun nereye varacağını merak ediyorlardı. Bir tarafta Peygamberin Ehl-i Beyt'i, diğer tarafta ise hilâfetin taraftarları vardı. Bu olayla ilgili gelişmeleri yakından takip ediyorlardı.

Hüseyin'in kıyam ettiğini ve hiçbir şeyin onu bundan vazgeçiremediğini duyuyorlardı. Ne uyaranların uyarısı, ne de insanların onu yalnız bırakması onu etkilemiyordu. Ne İbn Ömer'in "Senin öldürüleceğini bilen birisi olarak seninle vedalaşıyorum."[352] Ne Ferazdak'ın "İnsanların kalpleri sizinledir, ama kılıçları Ümeyyeoğullarıyla beraberdir."[353] Söylemesi, ne Umere'nin Aişe'den naklen Resûlullah'ın "Hüseyin, Babil topraklarında öldürülecektir."[354] diye buyurduğunu yazması onu bu yoldan döndürememişti. Böylece İmam'ın hareketinin haberi birbiri ardınca Müslümanlara ulaşıyordu.

İmam sakin ve akıllı bir şekilde ilerliyor, niyetini asla gizlemiyordu. Aksine, her hareketiyle halife Yezid'e karşı muhalefetini açığa vuruyordu. Yemen valisinin Yezid'e gönderdiği hediyelere ve güzel kokulara el koyuyor ve böylece Yezid'in Müslümanların mallan üzerinde tasarruf yetkisi bulunmadığını ilân ediyordu. Karşılaştığı veya haberini duyan kimselere hücceti tamamlamaya çalışıyordu. Bunun için her fırsatı değerlendiriyordu. Son olarak susuz ve kurak çöllerde susuzluktan bitkin düşen düşmanın ordusunu suyla karşılıyor, hayvanlarına bile su veriyordu. Aniden onlara saldırmayı kabul etmiyor. Aksine, onları serbest bırakıyordu; savaşı başlatan tarafın onlar olmasını istiyordu...

Taberî ve diğerleri şöyle diyorlar: Namazda onlara imamlık yaptıktan sonra onlara şöyle dedi: «Aziz ve Celil olan Allah'a ve size mazeretimi bildiriyorum: Ben ancak mektuplarınız bana ulaştıktan ve elçileriniz yanıma geldikten sonra size geldim. "Hemen bize gel; çünkü bizim imamımız, önderimiz yoktur. Umulur ki Allah, senin sayende bizi doğru yola ulaştırır." diyordunuz. Şimdi eğer sözünüzdeyseniz, işte gelmişim; bana sağlam sözler verir, güvenimi kazanacak ahitlerde bulunursanız, şehrinize gelirim. Eğer böyle bir şey yapmaz ve gelişime sevinmediğinizi söylerseniz, geri dönüp giderim.»

İmam ikinci konuşmasında şöyle buyurdu: «Eğer takvalı olur ve hakkı ehli için tanırsanız, Allah'ı kendinizden hoşnut kılarsınız. Bilin ki biz Ehl-i Beyt, hakları olmadığı hâlde yönetimi ele geçirip size zulmeden bu adamlardan sizi yönetmeye daha evlâyız...»

İmam (a.s), ashabına da hücceti tamamlamak için şöyle buyurdu:

«...Hak ile amel edilmediğini ve batıldan sakınılmadığını görmüyor musunuz? Böyle bir durumda mümin kimse Allah'a kavuşmayı arzulamalıdır. Ben ölümü saadetten, zalimlerle birlikte yaşamayı ise hüsran ve ziyandan başka bir şey görmüyorum.»

İmam kendisine, "Tay kabilesinin bulunduğu dağlara git. Tay kabilesinden yirmi bin kişi seni koruyacaktır." diyen Tirimmah'a da cevap olarak şöyle buyurdu:

«Bizimle bu insanlar arasında bir söz geçmiştir, ondan geri dönemeyiz.»

Evet, İmam Hüseyin (a.s) ile Irak halkı arasında İmam'ın onlara gitmesi kararlaştırılmıştı ve İmam Hüseyin (a.s) hücceti tamamlamadan da bundan dönemezdi.

* * *

İmam, beş ay boyunca İslâm âleminin çeşitli bölgelerindeki Müslümanlara hücceti tamamlamıştı. Mekke ve Medine'dekilere, Küfe ve Basra'dakilere davasını anlattığı gibi yaptığı konuşmalar, yazdığı mektuplar, gönderdiği elçiler aracılığıyla Şamlılara da sesini duyurmuştu. Ayrıca kendisine biat eden kimselerden de silahlı kıyam için biat alıyordu.

Elçisi Müslim b. Akil'in Kûfe'de öldürülmesi de hücceti tamamlıyordu. Yine hiçbir bahane ve mazerete mahal bırakmamak için Irak'a doğru çok ağır ilerliyordu. Hacılar isteselerdi hac ibadetini yerine getirdikten sonra yavaş yavaş ilerlemekte olan İmam'ın kervanına katılabilirlerdi. Mekke, Medine, Küfe, Basra ve diğer İslâm şehirlerinde oturan kimseler de İmam'ın yardım çağrısına cevap verebilme imkânına sahiptiler. Zira İmam'ın hareketi, ön hazırlıksız ve aniden başlatılmış bir hareket değildi. Dolayısıyla kimse, İmam'a yardım etmeye fırsat bulamadığını ileri süremezdi. Çünkü İmam şehir şehir dolaşarak Müslümanların gözü önünde halifenin adamlarıyla tartışıyor, itirazını dile getiriyordu Bu yüzden bütün Müslümanlar İmam'ı yalnız bırakma suçunda ortaktırlar. Elbette Kûfeliler, ayrıca İmam'ı davet etme utancını da taşımaktadırlar. Çünkü İmam Hüseyin (a.s) onların davetini kabul etmiş, onların topraklarına ayak basmış, ama buna rağmen onlar İmam ile savaşmaya kalkışmış ve onu öldürmeye girişmişlerdi.

İmam, Kerbela'ya varmadan önce sözleri ve davranışlarıyla bütün Müslümanlara hücceti tamamlamıştı. Kerbela topraklarına ayak basıp Irak halkının sözlerinden döndüğünü, on binlerce savaşçıyla kendisiyle savaşmaya geldiklerini ve böylece hilâfet zümresine yaranmak istediklerini görünce, bu kez sözleri ve davranışlarıyla özellikle hilâfet zümresine hücceti tamamlamak istedi. Bu amaçla da peşini bırakmaları hâlinde silahım bırakıp geldiği yere geri döneceğini veya İslâm ülkesinin sınırlarından birine gideceğini ve orada sıradan bir Müslüman gibi yaşayacağını söyledi. Böylece onun tarafından hiçbir tehlike hükümetlerini tehdit etmeyecekti. Nitekim Sa'd b. Ebu Vakkas, Abdullah b. Ömer ve Üsame b. Zeyd de babası İmam Ali'ye (a.s) biat etmeyince, öyle yapmışlardı.

Fakat hilâfet ordusu, İmam'dan biat etmek ve İbn Ziyad'ın emrine teslim olmaktan başka bir şeyi kabul etmedi. İmam da bunu yapmayacağını söyleyince şahadet yolunu seçip Allah'ın huzuruna çıkmaya hazırlandı. Hem hilâfet zümresinin Irak halkından oluşan ordusuna, hem de kendi ashabına bir kez daha hücceti tamamlamak için de Muharrem ayının dokuzuncu günü kendisine bir gece mühlet vermelerini istedi... Buna razı oldular. İmam Muharremin onuncu gecesi ashabını topladı ve onlara bir konuşma yaparak şöyle buyurdu: Taberî, Ali b. Hüseyin'den (a.s) şöyle rivayet eder:

«Görünen o ki yarın bu düşmanla savaşmak zorunda kalacağız. Ben size izin verdim. Hepiniz gidin. Benim sizin üzerinizde bir hakkım yoktur. Gecenin örtüsü sizi gizlemiştir. Gecenin karanlığından istifade ederek buradan uzaklasın. Her biriniz de benim Ehl-i Beyt'imden bir adamın elinden tutarak kendisiyle beraber götürsün. Allah sizlere hayırlı mükâfatlar versin. Köy ve şehirlerinize dağılın. Çünkü bu topluluk sadece benim peşimdedir. Beni bulduktan sonra başkasının ardına düşmeyecekler.»

Haşimoğulları İmam'a şöyle dediler: «Niçin böyle yapalım? Senden sonra hayatta kalmak için mi? Allah böyle bir günü asla bizlere göstermesin!» İmam (a.s) daha sonra Akil'in oğullarına dönüp şöyle buyurdu: «Müslim b. Akil'in öldürülmesi size yeter. Siz gidin; ben size izin verdim.» Onlar şöyle dediler: «.. .Allah'a and olsun ki asla bunu yapmayacağız. Aksine kalıp can, mal ve evlatlarımızı sana feda edeceğiz. Şahadet şerbetini içene kadar seninle birlikte onlara karşı savaşacağız. Allah senden sonra yaşamayı çirkin kılsın!»

Daha sonra sıra ashabına geldi. Taberî[355] şöyle diyor: Said b. Hanefî de şöyle dedi:

«Allah'a and olsun ki, Allah, Peygamberinin yokluğunda senin tarafını tutma hususunda kusur etmediğimizi görünceye kadar seni terk etmeyeceğiz. ... Senin yanında öldürüleceğimi, yeniden dirilip ardından yakılarak külümün rüzgâra savrulacağını ve bunun yetmiş kere tekrarlanacağını bilsem dahi, yine de tümüyle yok oluncaya kadar sana yardımdan vazgeçmeyeceğim. Şimdi neden böyle yapmayayım?! Oysa işin içinde sadece bir defa öldürülmenin ve ardından ebedî saadetin olduğunu bilmekteyim.»

İmam'ın diğer dostları da benzeri şeyler söylediler. Allah'ın huzuruna çıkmaya hazırlandılar. Ravi şöyle diyor: «Hüseyin ve ashabı bütün geceyi namaz, dua ve tevbe ile geçirdiler. İmam çadırların arkasındaki su kanalını andıran alçak yerleri kazmalarını, sonrada açtıkları bu çukurları odun ve kamışla doldurmalarını emretti. Sabah olunca çadırları arkalarına alarak düşmanın karşısında saf tutup çukurlardaki odun ve kamışları yaktılar. Böylece düşmanın ansızın arkadan saldırmasına engel oldular. Bu tedbir sayesinde İmam ve ashabı, hücceti tamamlamak amacıyla birbiri ardınca onlara konuştular.»

Aşura günü iki ordu karşı karşıya gelip savaşmaya hazırlandıkları sırada İmam Hüseyin (a.s) devesine bindi, düşman ordusunun karşısına geçti, onlardan sessiz olmalarını istedi, sonra şöyle bir konuşma yaptı:

«...Ey insanlar! Soyuma bakın görün, ben kimim? Sonra kendinize gelin, nefsinizi kınayın! Bir düşünün, beni öldürmeniz ve bana saygısızlık etmeniz helal midir?! Ben, sizin Peygamberinizin kızının oğlu ve onun vâsii ve amcası oğlunun oğlu değil miyim? Ben, herkesten önce Allah'a iman eden ve Peygamberin Allah'tan getirdiklerini doğrulayanın oğlu değil miyim? Seyyidu'ş-Şühedâ Hamza, benim babamın amcası değil midir? İki kanadıyla uçan Şehit Cafer benim amcam değil midir? Peygamberin benim ve kardeşim hakkında buyurduğu ve sizin aranızda yaygın olan şu söz: "Bu ikisi, cennet gençlerinin efendileridir." size ulaşmamış mıdır?

Eğer sözümü doğrulayacak olsanız, bu hakkın özüdür. Allah'a andolsun ki, Allah'ın yalancıya gazap ettiğini ve uydurduğu sözün zararını kendisine çevirdiğini bildiğim günden beri yalan söylemiş değilim. Eğer beni yalanlarsanız, şu anda Müslümanlar arasında mevcut olan Peygamber ashabına gidin sorun; size bildirsinler. Cabir b. Abdullah el-Ensarî, Eba Said el-Hudrî, Sehl b. Saad el-Saidî, Zeyd b. Erkam ve Enes b. Malik size söylesinler; benim ve kardeşim hakkında Resulullah'tan duyduklarını. Bu dediğim, kanımı dökmenize engel değil mi?

...Eyvahlar olsun size! Beni sizlerden birini öldürdüğüm veya bir malınızı telef ettiğim ya da birinizi yaraladığım için mi cezalandırmak istiyorsunuz?»

«Ey Şebes b. Rib'î! Ey Haccar b. Ebcer! Ey Kays b. Eş'as! Ey Zeyd b. Haris! Bana meyvelerinizin yetiştiğini, bağlarınızın yeşerdiğini ve benim yanımda savaşa hazır bir ordunun bulunduğunu yazan sizler değil miydiniz?

Ey insanlar! Eğer gelişimden hoşlanmadıysanız beni bırakın geri döneyim.»

Kays b.Eş'as İmam'a şöyle dedi: Neden amcaoğlunun hükmüne boyun eğmiyorsun?

İmam ona şöyle buyurdu: «Bilin ki, zinazade oğlu zinazade beni iki şeyden birini seçmek hususunda serbest bırakmıştı. Ya savaş ve kılıç ya da zillet ve horluk. Biz asla zillet ve horluğa rıza göstermeyiz.» İmam daha sonra şöyle buyurdu:

«Allah'a yemin olsun ki beni öldürmek gibi bir cinayeti işledikten sonra, bir süvarinin bineğine bineceği kadar bir vakit geçmeden ölüm değirmeninin taşı başlarınızda dönecek... Bu, babamın ceddimden bana bildirdiği bir haberdir.» Sonra ellerini göğe doğru kaldırdı ve şöyle dedi: «Allah'ım! Rahmet yağmurlarını onlardan esirge... ve Sakif gencini onlara musallat kıl ki ölümün acı şerbetini onlara içirsin...»[356]

Savaşı başlatan, hilâfet ordusunun komutanı Ömer b. Sa'd oldu. Yayının kirişine bir ok koyup attı ve şöyle dedi: Taberî kendi tarihinde Humeyd b. Müslim'den şöyle rivayet eder: «ilk ok atanın ben olduğuma tanıklık edin.»

Makrizî'nin rivayetinde şöyle geçer: «Valinin yanında...»

İmam Hüseyin (a.s) ise ellerini göğe kaldırdı ve şöyle buyurdu: «Allah'ım! Her sıkıntıda sen benim sığmağımsın ve her zorlukta sen benim ümidimsin...»

İki ordunun askerleri, söyledikleri sözler ve yaptıkları işlerle gerçekte kendi iç dünyalarını dışa vuruyorlardı. Bu konuda âdeta birbirleriyle yarışıyorlardı. Örneğin, hilâfet ordusundan Mesruk Vailî şöyle diyor:

«Ben Hüseyin'e karşı saldırıya geçen süvarilerin önlerindeydim. Kendi kendime şöyle diyordum: Önlerde olayım ki, Hüseyin'in başını ele geçirebileyim. Bunu başarabilirsem, Ubeydullah b. Ziyad'ın yanında büyük bir mevkiye sahip olurum.»

Harezmî ve İbn Şehraşub şöyle yazmaktalar: Muhammed b. Abdullah b. Ca'fer b. Ebu Talib de düşmanla savaşırken şöyle diyordu: "Körü körüne sapıklıkta yürüyen bu kavmin / Zulmünü Allah'a şikâyet ediyorum / Kur'ân'm öğretilerini değiştirdiler / Apaçık ve muhkem ayetlerini inkâr ederek / Küfür ve isyanlarını ortaya çıkardılar."

İbn Şehraşub'un Menakıb'ında ise şöyle geçmektedir: .. .Kardeşi Abbas da sağ eli kesildikten sonra şöyle diyordu: "Allah'a and olsun ki sağ elimi kestiyseniz de / Sonsuza kadar ben dinimi savunacağım / Özü sözü doğru imamımı koruyacağım... "

Harezmî'nin Maktel'inde şöyle geçer: Abbas b. Ali'nin şahadetinden sonra İmam Hüseyin (a.s) şöyle buyurdu: «Şimdi belim kırıldı ve çarem kalmadı.»[357]

Neden hilâfet ordusu, Peygamber'in Ehl-i Beyti'nin çadırlarını yaktı?!

Neden, Resûlullah'ın kızının oğlunun göğsünü ve sırtını atlara çiğnetti?!

Neden başlarını kesip aralarında paylaşarak mızrakların ucunda dolaştırdılar?!

Onlar İbn Ziyad'a bağlılıklarını, sözünü dinleyip emrine itaat ettiklerini ispatlamak için bu cinayetleri işlediler. Nitekim onlardan biri şöyle diyordu: «Eğer Ubeydullah b. Ziyad'ı görecek olursan, ona de ki: Ben halifenin emrine teslim olmuşum.»

Onlardan biri şöyle diyordu: «Üzengimi altın ve gümüşle doldur ki, ben büyük bir sultanı öldürdüm; ben baba ve anne açısından insanların en iyisini öldürdüm.»[358]

Onlar, bütün bunları halife ve valiyi hoşnut etmek ve onlardan altın ve gümüş alabilmek için yaptılar. İbn Ziyad'ın sarayının önünde şarkı söyleyip şöyle diyorlardı:

Sırtından sonra sinesini de biz ezdik / Yürük atlarımızla ve esirleri sıkıca bağladık.

Hüseyin'in (a.s) başını evine getiren Hulî eşine şöyle diyordu: «Sana, bizi ilelebet zengin kılacak bir servet getirdim. Bu Hüseyin'in başıdır; onu evin bir yerinde sakla.»

Nitekim halife de, kendisine yapılan bu hizmet karşılığında İbn Ziyad'a bir milyon ve Küfe halkına ise emre itaat edenler için belirleneni verdi ve aylıklarını artırdı.

Peki, Müslümanların halifesi neden böyle bir cinayet işledi?! Neden elindeki sopayla İmam Hüseyin'in kesik başının ön dişlerine vurdu?! Neden İmam Hüseyin'in kesik başını üç gün üç gece Şam'da mızrağın ucuna taktı ve sonra da şehir şehir dolaştırdı?!

Bütün bunların nedenini Yezid aşağıdaki şiirinde açıkça dile getirmiştir: "Eğer Ahmed Oğullarının yaptıklarının intikamını almazsam, / Ben de Handef soyundan değilim! / Biz onların efendilerini öldürdük ve böylece Bedir Savaşı'nın öcünü alıp ödeştik."[359]

Yezid'in dedesi Ebu Süfyan, Osman'ın hilâfeti döneminde ve onun huzurunda şöyle demişti: «Ey Ümeyyeoğulları! Hükümdarlığı bir top gibi birbirinizden alın. Ebu Süfyan'ın yemin ettiği şeye andolsun ki ben eskiden beri sizin için bunu arzu ediyordum. Çalışın bunu miras olarak çocuklarınıza bırakın.» Babası Muaviye de şöyle demişti: «Haşimoğulları'nın kardeşinin adı -Resûlullah'ı kastediyor- günde beş defa ezanda söyleniyor. Hayır! Allah'a andolsun ki, bu adı toprağa gömmedikçe asla yerimde durmayacağım.»[360]

Halife, babası Muaviye'nin İbn Ertat komutasındaki ordusu da, Müslümanlardan otuz bin kişiyi katledip evlerini ateşe vermiş, Ubeydullah b. Abbas'm iki küçük çocuğunun başını hançerle kesmişti![361] Dolayısıyla Yezid, söylediği sözler ve yaptığı işlerde dedesi Ebu Süfyan'a, ninesi Hind'e ve babası Muaviye'ye uymuştur.

Hilâfet zümresi, Yezid, Mervan ve Said de, Resûlullah'tan intikam almışlardır.

İMAM HÜSEYİN'İN (A.S) ŞAHADETİNİN ETKİLERİ

Bu musibetin Müslümanlar üzerindeki etkisi çok büyük oldu. Yezid'in sarayında bile bu musibet için ağlama sesleri yükseldi. Yezid'in meclisi ve mescidindekiler dâhil, bu faciayı duyan herkes Yezid'i kınadı. Bu facianın ardından Müslümanlar ikiye bölündü:

Bir bölümü hilâfet bayrağı altına toplandı; Peygamber'in (s.a.a) soyunun öldürülmesi, haremin (Medine) hürmetinin çiğnetilmesi ve Kabe'nin yıktırılması bunları halifeye bağlılıktan koparamadı; aksine, onların kasvet ve küstahlığını daha da artırdı.

Diğer bir bölümü hilâfet zümresinin yaptıklarından teberri edip onlara baş kaldırdı. Bunların gözünde hilâfet, saygınlığını yitirmiş, azametini kaybetmişti. Hirre Vakası'nda hilâfet zümresine karşı ayaklanan Medine halkı ve diğerleri buna örnektir.

Halife ve hilâfet zümresi aleyhine yapılan kıyamlar birbirini izledi. Bu kıyamları gerçekleştirenlerden bazıları, Ehl-i Beyt İmamlarının hakkaniyetini anlayıp onlara tâbi oldular, onların imametini kabul ettiler. Bunun başlangıcı İmam Hüseyin'in kıyamı döneminde oldu. Mesela, Osman'ın taraftarlarından olan Züheyr b. Kayn, İmam (a.s) ile bir araya geldikten sonra Ali'nin ve Hüseyin'in taraftarı olmuştu. Veya İmam Hüseyin'e karşı savaşan hilâfet ordusunun komutanlarından olan Hür b. Yezid er-Riyahî, tevbe etmiş ve İmam Hüseyin uğruna şehit olmuştur.

EHL-İ BEYT İMAMLARI NÜBÜVVET MİRASLARINI ELDEN ELE TESLİM ETMİŞLERDİR

İmam Hüseyin'in (a.s) şahadete erişmesinin ardından Müslümanların bir kısmı Hilâfet Mektebi'nden soğudu. Başlarındakilerin hak olmadıklarını, yanlış sözler söylediklerini, yanlış işler yaptıklarını anladılar. Yavaş yavaş kalpleri Resûlullah'ın Ehl-i Beyti'ne meyletti. Bu gelişmenin ardından Ehl-i Beyt İmamları, din ve inançları noktasında onları aydınlatmayı, Hulefa Mektebinin dinî konularda re'y ve kıyasa dayandığını, Ehl-i Beyt İmamları'nın ise sadece Allah'ın ve Resûlü'nün sözlerini ilettiklerini anlatmayı başardılar. Bu gerçeği anlayan bir Müslüman, Ehl-i Beyt İmamlarının sözlerini ve açıklamalarını kabule hazır hâle geliyordu. Bu noktadan itibaren bazı kişiler, Resûlullah'ın getirdiği İslâm'ın hükümlerini Ehl-i Beyt İmamları'nın kanalından almaya başladılar. Bu süreçte yavaş yavaş Ehl-i Beyt İmamlarının taraftan olan bilinçli topluluklar meydana geldi. Bu bilinçli topluluklardan da İslâm'ı doğru tanıma esasına dayalı salih ve İslâmî bir toplum vücuda geldi. Bu aşamada, kendilerine yol gösterecek mürşitlere ihtiyaç duydular. Ehl-i Beyt İmamları, bu görevi lâyıkıyla yerine getirecek insanları belirleyerek kendi vekilleri olarak onlara gönderdiler. Vekiller, onların sorunlarıyla ilgileniyor, dinî sorularına cevap veriyor, imam adına zekât ve humuslarını alıp yerine ulaştırıyordu. İnsanlar, imama ulaşamadıkları zaman bu vekillere müracaat ediyorlardı.

Bunun yanı sıra Muhammed Bâkır'ın (a.s) döneminden itibaren şartların müsait olması sonucu Ehl-i Beyt İmamları ders halkaları oluşturdular. Bu derslere zeki ve kabiliyetli kişiler katılıyordu. İmam onlara, bazen babaları vasıtasıyla Resûlullah'tan, bazen de Ali (a.s)'ın Camia adlı kitabından hadis rivayet ediyordu; bazen de senedini zikretmeden hükmü beyan ediyor ve konuyu açıklıyorlardı. Bu ders halkaları Cafer Sadık (a.s) zamanında daha bir genişledi ve İmam'dan ilim alan öğrencilerin sayısı dört bine ulaştı. Bu derslere katılan öğrenciler, aldıkları hadisleri, "usul" diye adlandırılan küçük risalelerde kaydediyorlardı. Onlar bu işi, Ehl-i Beyt İmamlarının on ikincisi olan Mehdi'nin (a.f) zamanına kadar sürdürdüler. Mehdi (a.s) insanların gözünden gizlenince de Şiîlerine, nerede olurlarsa olsunlar, isimleri aşağıda yazılı olan dört naibine müracaat etmelerini, emreti.

1) Ebu Amr Osman b. Said-i Amrî.

2) Ebu Ca'fer Muhammed b. Osman b. Sa'id.

3) Ebu'l-Kasım Hüseyin b.Ruh Nevbahtî.

4) Ebu'l-Hasan Ali b.Muhammed Semurî

Bunlar, yetmiş yıl boyunca İmam Mehdi'nin (a.s) naipliğini yapmış, onunla Şiîleri arasında aracı olmuşlardır. Böylece Şiîler, İmam'ın gaybeti zamanında onun naiplerine müracaat etmeye alıştırmışlar. İşte bu dönemde Sıgatu'l-İslâm Kuleynî, Ehl-i Beyt Mektebinin ilk hadis külliyatını telif etmiş ve adını Kâfi koymuştur.

Kuleynî, o dönemde yaygın olan ve Ehl-i Beyt Mektebi'nin öğrencileri tarafından yazılan bu küçük risalelerin büyük bir bölümünü bu büyük hadis külliyatında toplamıştır. Böylece Ehl-i Beyt Mektebi'nde hadis yazımı hususunda yeni bir dönem başlamıştır.

* * *

İmam Hüseyin'in şahadetinin ardından Ehl-i Beyt İmamları, gerçek İslâm'ı Müslüman topluma geri döndürmek için büyük çaba sarf etmiş, hükümleri ve itikatlarını birer birer topluma geri döndürmüşler. Nihayet bu dönemin sonunda Resûlullah'ın getirmiş olduğu hükümlerin tümünün tebliği tamamlanmış oldu. Böylece, ilmi Ehl-i Beyt'ten almayı kabullenenlerle sınırlı kalsa da, kutsal İslâm dini tahrif edilmiş hükümlerden, saptırılmış itikatlardan temizlendi. Artık Resûlullah'ın sünnetinin tamamı küçük risalelerde ve büyük kitaplarda mevcuttu.

Aynı şekilde, ümmetin bireylerini irşat etmek için de büyük bir gayret içinde olmuşlardır. Bu gayretin sonucunda salih İslâm'î toplumlar meydana gelmiş, bu hadis kitaplarına müracaat eden seçkin âlimler yetişmiştir. Bu âlimler, İslâm ümmetinin bireylerinin ihtiyaç duydukları her şeyi bu kitaplardan çıkarmaya başlamışlar. Böylece bu dönemin sonunda Ehl-i Beyt İmamları'nın tebliğ görevi sona erdi. Nitekim Nebi'nin (s.a.a) tebliğ görevi de ömrünün son yılında sona ermiş Allah da onu kendi katma almıştı.

Aynı şekilde bu dönemin sonunda ilahî hikmet, İmam Mehdi'nin Allah'ın irade ettiği zamana kadar gözlerden gizlenmesini iktiza etti. İmam da Şiîlerine, kendi mekteblerinin fakihlerine müracaat etmelerini emredip genel bir atamayla onların kendisinin naipleri olduğunu bildirdi. O tarihten itibaren Mehdi (a.s)'ın büyük gaybet dönemi başladı. Ehl-i Beyt Mektebi'nin fakihleri de, o günden günümüze kadar ve günümüzden Allah'ın istediği zamana kadar onun naipleri olarak ağır tebliğ yükünü taşımışlar ve taşımaya devam edecekler

Fakihler İmam'ın (a.s) Temsilcisi Olarak Tebliğ Görevini Üstlenmişlerdir

Ehl-i Beyt Mektebi'nin yetiştirdiği öğrenciler, tebliğ görevini üstlenmeye imamların döneminde başladılar. İmam Mehdi'nin (a.s) küçük gaybeti döneminde bu iş eksiksiz yerine getirildi, büyük gaybeti döneminde ise büyüyüp gelişti. İmamların döneminde mescitler ve evlerde oluşturulan ders halkaları, öğretim merkezlerine ve ilim havzalarına dönüştü. Şeyh Müfıd ve Şeyh Murtaza zamanında Bağdat, Şeyh Tusî ve diğerleri zamanında Necef-i Eşref, ondan sonra da diğer âlimlerin zamanında Kerbelâ, Hille, İsfahan, Horasan ve Kum gibi büyük şehirlerde ilim merkezleri tesis edildi.

O günden itibaren İslâmî ilimleri tahsil etmek isteyen kimseler, "İnananların hepsi toptan sefere çıkacak değiller; ama her kabileden bir cemaatin dini iyice öğrenmeleri ve dönüp kavimlerine geldikleri zaman sakınmaları için onları uyarmaları gerekmez mi?" (Tevbe 122) ayetine uyarak her yerden bu dinî merkezlere ve ilmî havzalara akın etmiş ve akın etmeye de devam edeceklerdir.

İmam'ın büyük gaybet dönemindeki naiplerinden örnek olarak Kuleynî'yi söyleyebiliriz. Bu mektebde yazılmış ilk hadis külliyatı da onun yazmış olduğu Kâfı'dir. Ondan sonra da birçok hadis külliyatı yazılmıştır. Fakat Kuleynî'den sonra gelenler sadece bir alanla ilgili hadisleri toplamaya özen göstermişlerdir. Genelde bu özel ilgi, ahkâm hadislerini toplamaya yönelik olmuştur. Saduk'un Men La Yahzuruhu'l-Fakih adlı kitabında, Tusî'nin Tehzib ve Istibsar adlı kitaplarında ve Hür Amulî'nin Vesailu'ş-Şia adlı eserinde yaptıkları gibi. Nihayet Allâme Meclisî'nin yıldızı parlamış ve Kuleynî'nin Kâfide yapmış olduğu gibi çeşitli hadisleri toplayarak büyük ve ansiklopedik 110 ciltlik eseri Biharu'l-Envar'ı meydana getirmiştir.

Meclisi, bu büyük eserinde Kitap ve Sünneti bir araya getirme, Kur'ân ayetlerini tefsir etme, bazı hadisleri açıklama, bazılarındaki problemleri beyan etme gibi diğer hadis külliyatı yazanların yapmadığı işleri de yaparak onları geride bırakmıştır. Ayrıca Mir'atu'l-Ukul kitabını yazarak Kâfi’nin hadislerini araştırıp incelemede Kuleynî'ye ortak olmuş, hadislerin lafızlarını şerh etmiş, anlamlarını ortaya çıkarmış ve Allame Hillî ve İbn Tavus'un asrından itibaren muhaddislerin kabul ettiği kaideler esasınca onların kuvvet ve sıhhat derecesini belirlemeye çalışmıştır. Bazen de muhaddislere muhalefet etmiş ve "Meşhura göre zayıf, bana göre itimat edilirdir." veya "Bana göre muteberdir." Demiştir. Meclisî, Kâfı'nin hadislerini değerlendirmesi neticesinde Kâfide yer alan bazı hadislerin zayıf olduğuna kanaat getirmiştir.

Müslümanların Sözbirliğine Varmalarının Yolu

1- Allah'ın Kitabı ve Resûlullah'ın (s.a.a) sünnetine dönüş, İslâm hükümlerinde bunlara uymak, sahabe ve tabiînin ve yine onlardan sonra gelen müçtehidlerin içtihadlarına uymayı bırakmamız gerekir.

2- Bu hadislerin ravileri ve onları çok büyük külliyatlarda toplayanlar masum olmadıklarından ve yine bu kitaplarda Resûlullah'tan çelişkili hadisler rivayet edildiğine şahit olduğumuz için bir hadis âlimini Resûlullah gibi ve yine bir hadis kitabını Allah'ın Kitabı gibi hata ve sürçmelerden masum görmemiz doğru olmaz. Çünkü Allah'ın Kitabı, batılın hiçbir zaman kendisine yol bulmadığı tek kitaptır. Baştan sona kadar tümü doğru olup artırma ve eksiltmeden güvende kalan yegâne kitaptır Kur'an.

Dolayısıyla, Müslümanların söz birliğine varmaları için küfür ve çirkin sözlerden uzak karşılıklı hoşgörüye dayanarak, hangi hadis olursa olsun ve hangi kitapta geçerse geçsin, tüm hadislerin metin ve senetlerini tanımak için tamamen bilimsel bir inceleme yapmamız gerekiyor. Müslümanları söz birliğine vardıracak yegâne yol, işte budur.

Mealimu'l-Medreseteyn[362] Allame Seyyid Murtaza Askeri

Alemleri yaratan döndürüp geliştiren Kur'an-ı inzal eden, kalpleri değiştiren, mümin olan kalpleri birbiriyle seviştiren, Muhammed Mustafa'ya bizleri tanıştıran, onun ve Ehl-i Beyt sevgisini tattıran, hidayet nasip edip saadete ulaştıran, hidayet nasıp edip kullarını bağışlayan, O en büyük, en yüce Rabbimize hamd olsun.

İnsanları cehaletten, karanlıktan, adavetten ve her türlü kötülükten eğitip sakındıran, beşir ve nezir, sırac-ı münir Hz. Fahr-i kâinat, seyyidu'l-murselin, hatemu'n Nebiyyin, Resûl-i Ekrem ve onun pak Ehl-i Beyt'ine selât-u selâm olsun.

Allah'ım kalbimizi iman nuruyla münevver kıl. Gönüllerimizi Kur'an, Resul ve Ehl-i Beyt aşkıyla coştur. Bizleri, bunların sevgisinde birleştir, öğretisiyle geliştir. Makûs kaderimizi müspet yönde değiştir. Hem dünya hem uhrada saadete ulaştır.

Değerli "el-Kâfi" okuyucuları! Rabbimiz Kur'an-ı Kerim Enfal suresi (46.) ayetinde: "Allah ve Resûlü'ne itaat edin, birbirinizle çekişmeyin, yoksa tembelleşirsiniz de kuvvetiniz, devletiniz elden gider." Nisa suresi (59.) âyetinde: "Ey iman edenler, Allah 'a itaat e-din Resule ve sizden olan emir sahiplerine de itaat edin. Herhangi bir şeyde anlaşmazlığa düştüğünüzde, Allah 'a ve ahiret gününe iman ediyorsanız onu Allah 'a ve Resule götürün ..." Nisa suresi (65.) âyetinde: "Hayır, Rabbine andolsun ki, onlar aralarında çıkan çekişmeli şeylerde seni hakem yapıp, sonra da senin verdiğin hükme karşı içlerinde bir burukluk duymadan tam anlamıyla teslim olmadıkça mümin olamazlar." buyurmaktadır.

Hiç şüphesiz iç çekişmeler, her milleti za'fa düşürüp güç kaybına uğratır. Hiçbir millet dâhili keşmekeşten karlı çıkmamıştır. İşte bunun içindir ki yüce kitabımız, bizleri bundan sakındırmıştır. Fikir ayrılığına düştüğümüz ve anlaşamadığımız noktada, kavgaya tutuşmak yerine, Resulün hakemiyetine başvurmamız ve onun hükmünü, içimizde bir burukluk hissetmeden, tam bir teslimiyetle kabul etmemiz, Allah'ın emri mümin olmanın şartı saymıştır. Elbette ki, Peygamber (s.a.a) de ihtilafları çözmede Kur'an-ı ölçü almaktaydı. Kur'an-ı yorumlama hakkı öncelikle ona aitti. Zira Kur'an-ı en iyi anlayan da en âdil hakem de odur.

Tarihin hiçbir döneminde, hiçbir toplumun kanunları yorumlama hakkını ihtilaf taraflarının kendilerine bırakmamıştır. Hangi toplum ne ölçüde hakkaniyet ölçülerine uygun kanunlar yapmış ve bu kanunları en iyi anlayan ve en âdil kimselerin eliyle icra etme noktasında ne ölçüde duyarlılık göstermişse, o ölçüde adaletin tesisinde muvaffak olmuştur. Ve o ölçüde ihtilaflarını halletmiş, neticede birlik beraberlik huzur ve güven sağlanmıştır. Şüphesiz Kur'an, hakkaniyet ölçüsünün ta kendisidir. Çünkü o Hak kelamıdır. Ve şüphesiz bu ölçünün en iyi hakemi Resûl-i Ekrem'dir, o ki, adaletin de ötesinde âlemlere rahmettir. O ki, bu Kur'an'ın öğretileriyle ihtilafları öyle güzel çözdü ki, asırlarca birbirinin kanını akıtan, bölük-pörçük, cahil kalabalıklardan, tek yürek tek bilek faziletli bir millet meydana getirdi.

Şimdi halledilmesi gereken soru şu: "Resûl-i Ekrem hayattayken başvuru mercii "Kur'an ve Resul" ikilisi idi. Ya onun irtihalinden sonra?! İhtilaf tarafları, bu Kur'an-ı kendi lehlerine yorumlamayacaklar mıydı?! Daha yeni mayalanmış bu ümmet, ihtilafa düşerek dağılmayacak mıydı? Kâfirler de o günü umutla beklemiyorlar mıydı? Kurum ve kurallarıyla oturmuş bir devlet geleneğinin olduğundan da bahsedilemezdi. Öyleyse bu boşluk nasıl doldurulacaktı?!!" Bu konuda gerekli tedbiri almak da bu boşluğu doldurmak da herkesten ziyade bu dinin Peygamberine düşerdi. Kur'an ölçüsüyle hakemlik edecek kimsenin, Kur'an-ı en iyi anlayan; tarafgirlik, şike, şaibe v.s. beşeri zaafiyet etkisinde kalmadan yorumlayacak, ilim, irfan ve erdem sahibi olması gerekmez mi? Bu vasıflara en çok kimin uygun olduğunu da en iyi bilen Allah ve Resûlü'dür. Allah Resulü beklenen tayini yaparak, o boşluğu daha oluşmadan doldurdu.

Maide suresi (3.) ayetinde belirttiği gibi, Peygamberden sonra doğacak boşluğa umut bağlayan kâfirler o gün dinimizi yok etmekten ümitlerini kestiler. Artık Allah'tan başka kimseden korkumuz yoktu. Dostun endişe duyduğu, düşmanın ümit bağladığı o boşluk doldurulmuştu.[363] O gün müminler için bayram günüydü. Tefrikaya düşme endişeleri bertaraf olmuş, ihtilaflarında başvuracakları kapı artık belirlenmişti. Dosta ümit, düşmana kahır, ilim ve hikmet kapısı Ali. Onunla başlayıp, Hasan sonra Hüseyin ile devam edecek olan Ehl-i Beyt İmamları. Kur'an'ın indiği sünnetin yaşandığı nubüvet hanedanı. Dolayısıyla Kur'an ve süneti en iyi bilenler. Artık her yerinden kalkanlar Kur'an adına hüküm verme, ahkâm kesme hakkı olmayacak onlarca fırkaya bölünüp parçalanmaya çaktık. Birlik ve beraberliğimiz bozulmayacak; gevşeyip, kuvvet ve devletimizi kaybetmeyecektik. Bunun garantisi olan "Kur'an ve Resul" ikilisi yerine, Peygamberimizin irtihaliyle "Kur'an ve Ehl-i Beyt" ikilisi olarak devam edecekti.

Bu tayini Hz Resul, şu tarihi sözleriyle yapmıştır: "Rabbimin elçisi (Azrail)'in benim de kabul edeceğim (dâr-i bekaya) daveti sanırım pek yakındır. Size Allah'ın kitabı ve benim Ehl-i Beyt'imden ibaret olan "sagaleyn"i (muhafazası gerekli, çok değerli ikiliyi) bırakıyorum. Bu ikisine birlikte sarılmanız şartıyla asla azıp sapmazsınız. Bu ikilinin kevser havuzunda bana kavuşuncaya dek ayrılmayacağını Rabbim bana bildirdi. Onlardan öne geçmeyin. Onlara öğretmeye kalkışmayın; zira onlar sizden çok daha bilgilidirler. "Hadis bilginleri arasında "sagaleyn" hadisi diye meşhur olan bu hadisin yirmi küsur sahabiden nakledildiğini Ehl-i Sünnet ulemasından, İbn Hacer Heytemî. "es-Sevaiku'l-Muhrika" (s. 136) kitabında ve Menavî, Feyzu'l-Kadir (c.3, s. 14) kitabında yazmışlardır.[364]Aşağıda zikredeceğimiz Ehl-i Sünnet kaynaklarına baktığınızda, Ali b. Ebu Talib (a.s) Ebu Said el-Hudrî, Ebu Zer-i Gifarî, Cabir b. Abdullah el-Ensarî, Zeyd b. Erkam, Ebu Hureyre, Abdullah b. Hanteb, Huzayfa b.Useyd el-Gifarî ve Zeyd b. Sabit gibi birçok sahabiden naklolunduğunu sizde göreceksiniz. Bunun gibi birçok Ehl-i Sünnet kaynağında yirmiden fazla Peygamber ashabından naklolunmuş bir hadisi, "el-Muvatta"[365] daki birmürsel (senedi belirsiz), "Allah'ın kitabı, benim itretim=Ehl-i Beyt'im" yerine "Allah'ın kitabı ve sünnetim"i bırakıyorum şeklindeki rivayetle tartışılır duruma sokmaya çalışmak, ne insafa, ne iz'ana, ne vicdana, ne de imana sığar. Hadis ilmi açısından da mürsel bir rivayetle, bunca sahih kanaldan nakledilmiş bir hadisi nakzetmek mümkün değildir.

Rabbimiz Kur'an'da (Şura, 23) Ehl-i Beyt'in sevgisini Peygamber'in tebliğ ücreti olarak tayin etmiştir. Buna binaen Kur'an'la birlikte Ehl-i Beyt sevgisi, Müslüman milletimiz üzerinde birleştiği önemli müştereklerden biri olmuştur. Allah (c.c), Peygamber ve Ehl-i Beyt'inin hayır dualarını milletimizin ve ülkemizin üzerinden eksik etmesin.

Bununla birlikte ne yazık ki, şu ana kadar Ehl-i Beyt kültürü milletimize yeterli derecede ulaştırılmamıştır. Oysa Ehl-i Beyt Kur'an'm tanıttığından daha yukarı veya daha aşağıda tanımaya kalkışanların yanıldıkları gibi, Kur'an-ı da Ehl-i Beyt'ten ayırarak anlamaya çalışanlar da yanılırlar. Bu ikiliyi birbirinden ayırarak anlayıp tanımaya çalışanların, ya ifrat ya da tefrite düştükleri hep görülmüştür. Bu yüzden de aralarında ciddi derecede ihtilaflar zuhur etmiştir. Muazzez Peygamberimiz (s.a.a) sagaleyn hadisinde bu ikilinin birbirinden ayrılmayacağını ve bu ikisine birlikte sarılmakla azıp sapmaktan kurtulamayacağımızı vurgulamıştır. İlâhi vahiy ve nebevi tebliğle bize bırakılan bu en değerli ikili=sagaleyn; biri Rahman ve Rahim olan Rabbimizin kelamı; biri sevgilimiz, Allah sevgilisi, âlemlere rahmet olan Peygamberimizin Kur'an ile eğittiği, onunla yoğurup büyüttüğü, canı-cananı âlemleri aydınlatan nurunun devamı sevgili Ehl-i Beyt'i.

Allah'ım ne güzel ikilidir sagaleyn bu ikilinin birbirini tanıyıp tanıttığından daha güzel, daha doğru kim tanıyıp tanıtabilir? Ne güzel öğretidir bu ayrılmaz ikilinin öğretisi Ne güzel aşktır sagaleyn; yani Kur'an ve Ehl-i Beyt aşkı. Ne güzel yoldur onlara tabi olmak. Onları en güzel ve en doğru tanıyıp anlamak; ancak onların birbirini tanıtıp anlattığı şekilde olur. işte bu noktada "Usulu'1-Kâfi, Ravzau'1-Kâfı ve Furûu'1-Kâfı" diye üç ana bölümden oluşan merhum Kuleynî'nin, Türkçesi "yeterli" anlamına "el-Kâfi" adındaki bu büyük eseri Kur'an ve Ehl-i Beyt'i birbiriyle tanıyıp anlama, dolayısıyla doğru tanıyıp anlama noktasında gerçekten de yeterli bir eserdir. İslâm’la müşerref olduğu günden beri gönlü Kur'an ve Ehl-i Beyt=sagaleyn sevgisiyle dolu olan milletimize, kendi diline tercüme ederek kazandıran Dar'ul Hikem yayınlarına teşekkürü bir borç bilirim. Çok büyük bir boşluğu doldurmuştur. Katagorisinde eşsiz bir eseri Türkçeye kazandırmak, şükrana lâyık ve şayan-ı takdir büyük bir hizmettir. Bu konuda maddi ve manevi katkısı olan herkesten Allah razı olsun. Değerli el-Kâfi okuyucularından, beni hayır dualarından mahrum etmemelerini rica ediyorum. Bu arada iki noktayı da hatırlatmakta yarar görüyorum.

1- Bu eserde geleneksel din anlayışımıza aykırı şeyler muhakkak göreceksiniz. O zaman yapacağınız şey, hemen onu ön yargıyla reddetmek yerine o şeyi Kur'an ve mantık süzgecinden geçirmek olsun. Bunlara uymuyorsa reddedin.

2- Bu eser kategorisinde eşsiz ve en muteber eser olmakla birlikte, diğer büyük hadis ve sünen kitaplarının tamamından daha az da olsa içinde sahih olmayan hadisler de bulunabilir. Mücevherle dolu bir hazine de üç-beş çürük demir olması o hazineyi değersiz kılmayacağını belirtmek isterim. Özellikle onun kategorisindeki, diğer bütün hazinelerde, ondakinden daha fazla çürük demir bulunduğu gerçeği ortada iken, bu gerçeğe rağmen, koltuğuna her Kur'an meali ve hadis-sünen tercümelerini alan, lütfen ahkâm kesmeğe kalkışmasın. Dindaşlarımızın bu meal ve tercümelerden dini bilgilerini geliştirmelerinde elbette ki, çok büyük faydalar vardır. Ancak o ayet ya da hadisin nasih mi, mensuh mu, umum mu, husus mu, mutlak mı, mukayyed mi (hadis ise) sahih mi, sakim mi? olduğunu bilmeden o cümle içerisindeki kelimelerden çeşitli manalara gelebilenlerinin burada seçilen manasının doğru seçim olduğundan emin olmadan, o ayet ve hadisteki emir; ibahe mi, istihbab mı, vücub mu, ifade etmektedir. Keza nehy; nehy-i irşad mıdır, kerahet midir hürmet midir? Bütün bunları bilmeden hüküm vermeğe, ahkâm kesmeğe kalkışmanın doğru olmadığını düşünüyorum. Aksi halde dinimize de imanımıza da zarar verebiliriz. Onun için ayet ve hadislerden hüküm çıkarma noktasında yukarda zikrettiğimiz konularda yeterli bilgiye sahip olmayanların, işi ehline bırakmalarında büyük faydalar vardır. 23 Zilkade 1422/6 Şubat 2002

Selâhaddin Özgündüz

[1]- Allâme Hillî, Hulasatu'l-Akval, s. 11

[2]- el-istibsar, c.2, s.352

[3]- Tacu'1-Arus, c.9, s.322

[4]- Sahih-i Buharî, Cihad kitabı, Cevaizu'1-Vefd babı, 2/120; Cizye kitabı, İhracu'l-Yehud Min Ceziretu'1-Arab' babı, 2/136; Sahih-i Müslim, 5/75, Vasiyet Babı; bunu yedi kanaldan nakletmiştir; Müsned-i Ahmed, Muhammed Şakir incelemesi, h. 1935, 1/222; Tabakat-i İbn-i Sa'd, Beyrut, 2/244; Tarih-i Taberi, 3/193, bu kaynakta Ömer'in sözü şöyle kaydedilmiştir: "Ona ne oluyor? Sayıklıyor mu? " Sahih-i Müslim, 5/76; Tabakat-ı İbn-i Sa'd, c.2, s.243'de şöyle geçiyor: "Resûlullah sayıklıyor!"

[5]- Sahih-i Buharî, İlim kitabı, c.l, s.22

[6]- İmtau'1-Esma kitabında, s.546, Zeyneb bint-i Cahş'la beraberindekilerin söyledikleri geçer...

[7]- Tabakat-ı İbn-i Sa'd, Beyrut basımı, c.2, s.243-244, Kitabullezi Erade En Yuktebehu'r-Resûl Li Ümmetihi Babı, Nihayetu'l-İreb, c.18, s.357; Kenzu'l-Ummal, birinci baskı, c.3, s. 138 ve c.4, s.52

[8]- Sünen-i Daremî, 1/125, 'Men Rehase Fi'1-Kitabe" babı; Sünen-i Ebu Davud, 2/126, 'Kitabetu'l-İlim"; Müsned-i Ahmed, 2/162, 792, 207, 215; Müstedreku's-Sahihayn, Hakim, 1/105-106; Camiu Beyani'1-İlm-i ve Fazlihi İbn-i Abdu'1-Birr, 1/85, 2.baskı, Kahire, 1388

[9]- Tezkiretu'l-Huffaz, Zehebî, Ebu Bekir'in biyografisinde, c.l, s.2-3

[10]- Tabakat-ı İbn-i Sa'd, 5/140, Ebu Bekir'in torunu Kasım b. Muhammed'in hayatı bölümünde.

[11]- İbn-i Abdulbirr, Camiu'1-Beyani'l-İlim, "Zikr-i Men Zemme İksare Bine'l Hadis Düne Tefehhumi Lehu" babı, 2/147 üç senedle tahriç etmiştir; Tezkiretu'l-Huffaz, Zehebî, 1/4-5; Hatib-i Bağdadî, Şeref-i Ashabi'l-Hadis, s.88

[12]- Sünen-i Daremî, "İlim" kitabı "Men Habe'l-feteya" babı c.l, s.84-85

[13]- Kenzu'l-Ummal, l.baskı h:4865, 5/239; 10/180, h:1398; Muntahabu Kenzi'l-Ummal, 4/61, 2,b.

[14]- Tezkiretu'l-Huffaz, c.l, s.7, Ömer biyografisinde

[15]- Muntahabu'1-Kenz bi Hamiş-i Müsned-i Ahmed, c.4, s.64

[16]- Sünen, Daremî, 1/132; Tabakat-ı İbn-i Sa'd, 2/354, Ebuzer'in biyografisi; Sahih-i Buharî, "el-İlmu Kable'1-Kavl" Babı, c.l, s. 161. Bu Osman dönemindedir; zira sahabelerden hiç kimse Ömer döneminde otoritenin emirlerine karşı böyle açıkça muhalefet etmeye cesaret edemezdi

[17]- Bütün sihah [sahih] sahipleri ondan rivayetetmişlerdir

[18]- Tabakat-ı İbn-i Sa'd, c.4, s.168

[19]- Tarih-i Taberî, c.2, s.111-113, hicretin 51. yılı olaylarında; İbn-i Esir, c.3, s. 102

[20]- İbn-i Ebi'l-Hadid, Şerh-u Nehcu'l-Belağa, 3/15,16'daki rivayetine göre, el-Babî Halebî basımı

[21]- Hıristiyan olan Ebu Rakiye Temim b. Bvs-i Darî, EhJ-j Kitabın meşhur âlimlerinden, kendi döneminin rahibi ve Filistin'in tanınmış abidi idi.

Tebük gazvesinden sonra Medine'ye geldi ve hırsızlık yaptığı ispatlanınca cezalandırılmaktan kurtulmak için Müslüman oldu. Olay şöyledir: Temim Darî, Sehmoğulları'ndan bir adam ve Adiyy b. Beda ile birlikte ticaret için Şam'a gitmişlerdi. Sehmoğulları’ndan olan adam yolda öldü ve ölmeden önce Temim ve arkadaşına, mallarını akrabalarına teslim etmelerini vasiyet etti. Adam, eşyalarının arasında vasiyetini gizlemişti. Onlar da onun malından değerli bulduklarını aldılar. Bu eşyalar arasında, üç yüz miskal ağırlığında altın işlenen gümüş bir kupa vardı. Malın geri kalanını da ehline verdiler. Adamın akrabaları mallara aldıklarında onun vasiyetle bağdaşmadığını, bazı şeylerin eksik olduğunu gördüler. Oysa onlar ne satılmış ve ne de hibe edilmişti. Bunun üzerine durumu Resûlullah'a götürdüler. Resûlullah da ikindi namazından sonra minberin yanında onlara yemin ettirdi. Onlar ihanet etmediklerine dair yemin edince Resûlullah onları serbest bıraktı. Fakat çok geçmeden altın işlemeli kupayı Temim'in yanında buldular. Tekrar Temimle arkadaşını Resûlullah'ın yanına götürdüler. Bunun üzerine, "Ey iman edenler!... Aranızda şahitlik..." (Maide, 106) ayeti indi. Sehmoğulları, onun babalarının eşyalarından olduğuna dair yemin ederek onu ve diğer mallarını Temim ve arkadaşından geri aldılar. Daha sonra Temim-i Darî itiraf etmek zorunda kaldı. Bunun üzerine Resûlullah Temim'e, "Yazıklar olsun sana ey Temimli! İman et de Allah seni bağışlasın." Buyurdu. Temim Müslüman olmak zorunda kaldı.

Temim, Ömer'in döneminde Medine'de yaşadı. Ömer onu tazim ediyor, 'Medine'nin en hayırlısı' diye iltifatta bulunuyor ve bağışta onu Bedir ehliyle bir tutuyordu. Ömer hicretin on dördüncü yılının Ramazan ayında nafile namazını kılmayı sünnet haline getirince onunla Ubey'i insanlara namaz kıldırmaları için tayin etti. Osman'ın öldürülmesinden sonra Şam'a gidip hicri 40. yılında ölünceye kadar Muaviye'nin korumasında rahat bir hayat yaşadı.

[22]- Ebu İshak Ka'b b. Mati. Ehl-i Kitab âlimlerinin büyüklerinden ve Yemen'in önde gelen Yahudi âlimlerindendi. İshak b. Ka'b, Medine'ye gelerek Ömer'in döneminde Müslümanlığını açıkladı. Sonra Ömer'in isteği üzerine Medine'de kaldı. Osman'a karşı ayaklanma belirtileri baş gösterince Şam'a intikal etti. Orada Muaviye'nin gözetiminde ve korumasında yaşadı. h.34'de, 104 yaşında Hımıs'ta öldü...

İşte birçok açıdan İslâmi düşünceye olumsuz etkiler bırakan Yahudi, Ka'bu'l-Ahbar'dır

[23]- Tarih-i Taberî, 2/205; İbn Esir, 4/7; Mesudî, et-Tenbih-i ve'l-İşraf, s.261; Hutet-i Mukrizî, 1/159

[24]- Eğanî, 15/12-13; Tarih-i Taberî, c.2, s.82-83; İbn-i Esir, c.3, s.378. Tarih-i Yakubî, c.2, s.223

[25]- Cahiz, el-Beyan ve't-Tebyin, c.l, s.86

[26]- Ahadis-i Ummu'l-Müminin Aişe kitabı, "Muaviye" Babı

[27]- Şerh-u Nehci'l-Belâga -İbni'1-Ebi'l-Hadid-i Mutezilî, birinci baskı -Mısır- c.l, s. 159-160

[28]- Eğanî, c.2, s.241-251, Daru'l-Kutub

[29]- İbn-i Ebi'l-Hadid, Nehcu'l-Belâga Şerhi'nde, c.3, s.l5-16'da, "ve Min Kelamin Lehu (a.s) ve Kad Seelesailun An Ehadis-i'l Beda" şerhinde; Ahmed Emin, Fecru'l-İslâm, s. 275

[30]- İbn-i Ebi'l-Hadid, Nehcu'l-Belaga Şerhi'nde, c.l, s.358'de, "Ve Min Kelamin Lehu (a.s) İnnehu Seyezheru Aleykum Ba'dî Reculun..." şerhinde

[31]- Ahadis-u Ummi'l-Muminin Aişe, s.295-297

[32]- Hatib Bağdadî, Tarih-i Bağdad'da, 14/7'de şöyle kaydetmiştir: Bir gün Harun Reşid ve Kureyş'in meşhur kişilerinden birinin yanında Ebu Hureyre'den şöyle bir hadis rivayet edildi:

«Musa (a.s), Adem (a.s) ile görüşerek ona, "Sen bizi cennetten çıkaran kişi misin?!" diye sordu. Kureyşli adam itiraz ederek, "Musa nere, Âdem nere! Ne zaman ve nerede Musa, Âdem’le görüştü" dedi. Harun öfkelenerek, "Cellât! Bu adamın boynunu vur! Zındık Resûlullah'ın hadisini eleştiriyor!!" diye bağırdı. Bunun üzerine bu hadisin ravisi Ebu Muaviye araya girerek, bu adam anlamadan, cehaleti nedeniyle böyle söyledi; kötü bir niyeti yoktu, diyerek Harun'u yatıştırdı.»

[33]- Fethu'1-Barî, c.l, s.218, "Kitabetu'1-İlim" Babı

[34]- Tehzibu't-Tehzib, c.12, s.39

[35]- Tarihu'1-İslâm-i Zehebî, c.6, s.6

[36]- İntişarat-i Meclisi'1-A'la Li Şuuni'l-İslâmiyye, Kahire, 1384, c.l, s.47

[37]- Biz bunları, "Eseru'l-Eimme Fi İhyai's-Sünnet" adlı kitabımızın (cilt. 1 l-12)'de inceledik...

[38]- Sahih-i Müslim, c.4, s.97, "Züht" kitabı, "et-Tesebbut-u Fi'l Hadis ve Hukm-i Kitabeti'1-İlim" Babı, h: 72; Sünen-i Daremî, c.l, s.119, "el-mukaddime", 42. bab; Müsned-i Ahmed, c.3, s.12, 39, 56

[39]- Sünen-i Daremî, "el-Mukaddime", c.l, s.119

[40]- Müsned-i Ahmed, c. 5, s. 182; Sünen-i Ebu Davud, "İlim" kitabı, c. 3, s. 319

[41]- Müsned-i Ahmed, c.3, s. 12-13

[42]- Bedayi'u-Minen, c.l, s.14

[43]- Bedayi'u-Minen, c.l, s.14

[44]- Sahih-i Buharî, 1/24, Bulak basımı, ilim kitabı, "Kavlu'n-Nebi: Rubbe Mubelliğun..." Babı, Kenzu'l-Ummal, 2.baskı, 10/133, h:l 126; Sünen-i İbn-i Mâce, 1/85, h:233; Biharu'l-Envar, 1/152, h:42

[45]- Ehl-i Beyt Mektebi kaynaklarında: Meaniu'l-Ahbar, s.374-375; Uyunu Ahbar,Necef, 2/36; Men la Yehzuruhu'l-Fakih, 4/420; Biharu'l-Envar, 2/145, h: 7. Ehl-i Sünnet kaynaklarında: Muhaddis Fazıl Ramhermerzî, "Fazlu'n-Nakil An Resûlullah" Babı, s. 163; Kavaid-u Tehdis-i Kasimî, 2.baskı, s.48; Şe-re-u Ashabi'l-Hadis -Hatib Bağdadî- "Kevn-u Ashabi'1-Hadis-i Hulefa-i Resûlullah" Babı, s.30; Camiu'l-Beyan -İbn Abdulbirr- 1/55; Ahbar-u İsfahan- Ebu Nuaym-1/81; Fethu'l-Kebir -Suyutî Ebu Said'den-1/233; Kenzu'l-Ummal-Muttakî Hindî- "İlim" kitabı, "Adabül-İlim" Babı, 2.b. 20/128-133, h: 1086, 1127; 10/181, h: 1407; el-İlma-Kadı İyaz- "Şerefu'l-İlimi'l-Hadis ve Şeref-i Ehlih" Babı, s.11

[46]- Sahih-i Buharî, c.l, s.22; Tirmizi, c.10, s.l35'te geçtiği üzere falancadan maksat Ebu Şat'tır

[47]- RESÛLULLAH'IN ÖZELLİKLERİ KONUSUNDAKİ İHTİLÂFLARIN KAYNAĞI

Bazı kaynaklarda Resûlullah'ın makam ve mevkisini hatta sıradan bir insandan bile aşağı düşüren rivayetlere rastlıyoruz. Bundan dolayı, onların doğruluğuna inanan kimselerde Resûlullah'a karşı mütevatir hadislerin tam aksine ne denli farklı bir bakış açısı oluşturduğunu anlamak mümkündür.

Peygamberlerin en üstünü ve sonuncusu Resûlullah hakkında rivayet edilen hadislerden sadece birkaç örnekle yetiniyor ve bu kadarının basiret sahipleri için yeterli olacağına inanıyoruz:

1- Buharî, Sahih'inde şöyle yazar: «Resûlullah peygamberlik makamına ulaşmadan ve kendisine vahiy nazil olmadan önce, çıktıkları bir dağ gezisinde, Zeyd b. Amr b. Nufeyl'in önüne içinde etli bir yemek bulunan bir sofra açtı. Zeyd o yemeği yemekten çekinerek, "Ben kesildiğinde Allah'ın ismi anılmayan hayvanın etini yemem." dedi.» (Sahih-i Buhârî, "Zebaih" kitabı, "Mâ Zubihe Ale'n-Nusubi ve'l-Esnam" Babı, 3/207; Müsned-i Ahmed b. Hanbel, 2/69, 86. Zeyd b. Amr b. Nufeyl, Ömer'in amcasının oğlu ve kayınbabasıdır. Zeyd'in hayatı, oğlunun -Said- hayatında el-İstiab, 2/4)

Bu rivayete göre Zeyd, cahiliye zamanında Resûlullah'tan daha faziletli olmalı!! Zira o, cahiliye döneminin yanlışlarını (putlara kesilen eti yemek gibi) biliyor ve onlardan kaçmıyordu; ama ileride Allah'ın en son ve en faziletli resulü olacak kimse bunu bilmiyor veya bildiği hâlde yapıyordu!! [Haşa]

2- Buharî ve Müslim şöyle kaydederler: «Cebrail nazil olarak Resûlullah'a Alak Suresi'nin birkaç ayetini indirince, Resûlullah korku içinde ve titreyerek eve koştu ve eşi Hatice'ye, "Ben (bana bir şeyler olduğundan) korkuyorum." dedi. Hatice ise, "Tam aksine; müjdeler olsun, Allah seni hiçbir zaman alçaltmaz." dedi. Daha sonra onu o dönemde Hıristiyan olan Varaka b. Nevfel'in yanma götürdü ve Resûlullah başından geçenleri ona anlattı. Varaka, "Bu, Musa'ya da nazil olan Namus-u Ekber'dir." dedi.»

(Sahih-i Buhârî, "Bedu'1-Vahy" babı, h: 252; Müsned-i Ahmed b. Hanbel, c.6, s.223, 233) Bu rivayetten anlaşıldığına göre Hıristiyan Varaka, doğrudan doğruya vahiy ve Cebrail'le irtibatta olan ve vahiy yoluyla Allah'ın muhatabı olan Resûlullah'tan vahiy ve Cebrail konusunu daha iyi biliyordu ve Resûlullah'ı kendi hedefi ve yürüdüğü yolun doğruluğu konusunda mutmain kılan da o oldu!

Hatta, İbn Sa'd'ın Tabakât'ındaki rivayetine göre, eğer Varaka ve onun sözleri olmasaydı, Resûlullah (s.a.a) o durumdan kurtulmak için kendini dağdan aşağı atacaktı!! Taberî de kendi kitabında şöyle yazar: «Resûlullah o durumda, "Ben bedbaht veya şair ya da deli oldum; vallahi Kureyş benim hakkımda böyle bir yargıda bulunmaya fırsat bulamayacak!" diyordu.» (Tarih-i Taberî, Avrupa basımı, 1/ 1150) Yani Kureyş benim hakkımda böyle konuşmaya başlamadan önce ben hayatıma son vereceğim!)

Hatta cine çarpılmış olmaktan ve Kur'ân ayetlerinin de onların kafiyeli sözleri olmasından korkuyordu!

* * *

Bizim anlayamadığımız nokta şudur: Resûlullah peygamberlik damgası omzuna işlenmiş olduğu, kitap ehli kendisini bununla tanıdığı hâlde, o kendisini ve ne olduğunu nasıl tanımadı; içinde bulunduğu ortamı nasıl bilemedi?! (Sahih-i Buhârî, "el-Menakıb ve'1-Merza ve'l-Edeb" kitabı; Sahih-i Müslim, "Fezail" kitabı, "İsbatu Hatemi'n-Nübuvvet" babı; Sünen-i Ebu Davud, KitabuT-Libas; Tirmizî, "Menakıb" kitabı; Müsned-i Ahmed b. Hanbel, 2/223; 3/434, 442; 5/35, 77, 82, 90, 95, 98, 104, 340, 341, 354, 438, 442, 443; 6/329) Yine bu gibi rivayetleri, Resûlullah'ın peygamberliğinin delillerinden olan rivayetler ve onda peygamber olmadan önce görünen faziletler reddetmektedir.

Hadis ve tarih kitaplarında kaydedildiği üzere amcası Ebu Tâlib ile Şam'a ilk yolculuğu... Bir rahibin onun peygamber olacağını haber vermesi, iki yolculukta başının üzerinde bir bulutun durup gölge etmesi ve yanındakilerin hepsinin buna tanık olması gibi...(Tabakât-ı İbn Sa'd, Avrupa basımı, c.l, k.l, s.73,76, 83, 98, 99, 100, 101, 109; c.3, k.l, s.153; Sahih-i Buhârî, "Bedu’l-Vahy Min Ahbar-i Herkul An Ashabihi" kitabının son kısmı; Sünen-i Tirmizî, "Menakıb" kitabı, "Ma Cae Fi Bed'i'n-Nübüvve" babı, 13/106; Sire-i İbn Hişâm, 1/194, 203; 1/231, 239, 251) Veya peygamberlik makamına ulaşmadan önce zuhur edeceğine dair Tevrat'ta geçen Ehl-i Kitab'ın sözleri. (Sahih-i Buhârî, "Buyu' " kitabı, "Kerahetu's-Sehb FiT-Esvak" babı, 2/10, Kitabu't-Tefsir,"Tefsir-i Suret'il-Feth " babı, "Fezailu'l-Kur'ân" kitabı, l.bab; Tabakât-ı İbn Sa'd, Avrupa baskısı, 1/123; c.l, k. 2/ 17, 87, 89; Sünen-i Tirmizî, "Menakıb" kitabı, 1. bab, Sünen-i Daremî, el-Mukaddime, 1, bab; Müsned-i Ahmed b. Hanbel, 2/174; 3/467; Tabakât-ı İbn Sa'd, c.l, k. 1/64,103,104,106,108,111)

Ya da Resûlullah peygamber olmadan önce ağaçların ve taşların kendisine selâm vermesi gibi...

(Sahih-i Müslim, "Fezail" kitabı, "Nesebu'n-Nebi" babı, s.1782, hadis: 2; Müsned-i Ahmed b. Hanbel, c.5, s.89, 95,105; Müsned-i Tayalisi, hadis: 781; Tabakât-ı İbn Sa'd, c.8, s.179. Ağacın selâm etmesi ise şu kaynaklarda geçer: Sünen-i Daremî, üçüncü bab; Tabakât-ı İbn Sa'd.)

Hz. İsa'nın (a.s) yıllar önce geleceğini haber verdiği ve yüce Allah'ın Kur'ân'da sözünü "Benden sonra ismi Ahmed olan bir peygamberin müjdeleyicisiyim." (Saff, 6) diye naklettiği hâlde bu peygamber nasıl kendini tanımaz?! Ehl-i Kitap hakkında "Bizim kendilerine Kitap verdiklerimiz, onu, çocuklarını tanır gibi tanırlar." (Bakara, 146) buyrulduğu hâlde, yine, "Onlar ki, yanlarında Tevrat'ta ve İncil'de (geleceği) yazılı bulacakları ümmi haber getirici olan peygambere uyarlar." (A'râf, 157) buyrulduğu ve başkalarının onu bu şekilde tanıdığı hâlde, o kendisini nasıl tanımaz?

3- Buharî ve Müslim şöyle kaydetmişlerdir: «Resûlullah, (ara sıra) öfkelenir ve hak etmediği hâlde bazılarına küfreder, onlara lanet ve eziyet ederdi. Bu yüzden Resûlullah yüce Allah'tan bu çirkin davranışlarını, haksızlık yaptığı o kimseler hakkında rahmet ve temizlik vesilesi kılmasını istedi.»

(Sahih-i Buhârî, Kitabu'd-Deavat, "Kavlu'n-Nebi Men Azeytuhu" babı; Sahih-i Müslim, Kitabu'l-Birri ve's-Sıla, "Men Leanehu'n-Nebi ve Leyse Lehu Ehlen" babı.)

* * *

Resûlullah da diğer insanlar gibi bir insandır ve yüce Allah onu Yahudilerin hile ve sihirlerinden korunmamıştır! O da her insan gibi sebepsiz yere insanlara öfkelenip hiçbir suçların yokken onları incitiyor, lanetliyor ve sövüyordu (haşa)! (Ehl-i Sünnet okulunun hadisleri Resûlullah'ın makam ve mevkisini sıradan bir insandan daha aşağı düşürdüğünden, (uydurma garanik hadisi gibi -bu hadisin temelsiz olduğunu "Nakş-i Eimme Der İhya-i Din" kitabımızın c.4'de ispatladık-) öyle ki, bu hadislerden vahye ve Kur'ân'a şüphe düşürülebileceğinden Hıristiyan tebliğcilerden bazıları, İslâm alanında tartışırken özellikle Ehl-i Sünnet hadislerine istinad etmiş ve Ehl-i Beyt okulu hadislerine yanaşmamışlardır.)

4- Buharı ve Müslim yine şöyle kaydederler: «Bir Yahudi Resûlullah'ı (s.a.a) büyülemişti. O Yahudinin büyüsü Resûlullah'ı (s.a.a) öylesine etkilemişti ki, yapmadığı bir işi, yaptığını sanıyordu.»

(Sahih-i Buhârî, Kitab-u Bedi'l-Halk, "Sıfatu İblis ve Cunudihi" babı ve Kitabu't-Tıbb, "Hel Yestahrecu's-Sihr" babı, "Edeb" kitabı, "İnnellahe Ye'muru Bi'l-Adl" babı, Kitabu'd-Deavat, "Tekriru'd-Dua" babı; Sahih-i Müslim,"es-Sihr" babı.)

5- Müslim ve Buhârî şöyle derler: «Resûlullah hurma ağaçlarını döllendirmeyle meşgul olan bir grubun önünden geçerken onlara, "Onları döllendirmemeniz daha iyidir." dedi. Resûlullah'ın bu sözü üzerine döllendirmeden vazgeçerek hurma ağaçlarını kendi hâllerine bıraktılar. Bunun üzerine o yıl ağaçları meyve vermez oldu. Bunu Resûlullah'a söylediklerinde, "Dünyanızla ilgili işi siz daha iyi bilirsiniz." buyurdu.» [Haşa] (Sahih-i Müslim, "Fezail" kitabı, "Vücub-u İmtisali Mâ Kalehu Şer'an Düne Mâ Zekerehu Min Meaişi'n-Nas..." babı; Sünen-i İbn Mâce, "Telkihu'n-Nahl" babı.)

6- Buhârî ve Müslim yine kendi Sahih'lerinde şöyle yazarlar: «Resûlullah (s.a.a) Ensar'dan bazı kızların söylediği şarkıyı dinlediği bir esnada, Ebu Bekir içeri girip onları tersleyerek dağıttı.»

(Sahih-i Buhârî, Kitabu Fezaili Ashabi'n-Nebi, "Makdimu'n-Nebi (s.a.a) ve Ashabihi el-Medine" babı ve "İydeyn" kitabı, "Sünnetu'l-İydeyn Li-Ehli'l-İslâm"bâbı; Sahih-i Müslim, "Salatu'l-İydeyn" kitabı, "er-Ruhsatu Fi La'b-i Yevmi'1-İyd" babı.)

7- Müslim şöyle kaydeder:«Resûlullah mescitte gösteri yapan Habeşlilerin gösterilerini seyretmesi için Âişe'yi omuzlarına bindirmişti. O sırada Ömer çıkagelip gösteri yapanlara bağırarak onları dağıttı.»

(Sahih-i Müslim, "Sahatu'l-İydeyn" kitabı, "er-Ruhsatu Fi'1-le'bi'llezi La Masiyete Fihi Fi Eyyami'l-İyd"bâbı, h: 18,19,20,21,22) Bu olayın devamı Tirmizî'nin rivayetinde şöyle geçer:

«Ansızın Ömer yetişti. Oradakiler Ömer'i görünce dağılıverdiler. Bunun üzerine Allah Resulü "İns ve cin şeytanlarının Ömer'den kaçtığını görüyorum." buyurdu!!»

(Sünen-i Tirmizî, Ebvabu'l-Menakıb, "Menakıbu Ömer" babı.) Diğer bir rivayette:

«Resûlullah'ın gazvelerden birinden dönüşünde, siyah bir cariye Resûlullah'ın karşısında tef çalarak şarkı söylemeye başladı. O sırada Ömer gelince cariye (onun korkusundan) tefi altına saklayarak onun üzerinde oturdu! Resûlullah Ömer'e, "Hiç şüphesiz Şeytan senden korkuyor ey Ömer!" dedi.» (Sünen-i Tirmizî, Ebvabu'l-Menakıb, "Menakıbu Ömer" babı; Müsnedi Ahmed b. Hanbel, 5/353)

Bu rivayetlere göre Ebu Bekir ve Ömer Allah'ın emirlerinin icrası konusunda Resûlullah'tan çok daha itinalıydı; [Hâşâ] onlar oyundan ve boş işlerden nefret ediyorlardı!

8- Buharı ve Müslim Âişe'den şöyle naklederler: «Resûlullah (s.a.a) mescitte Kur'ân okuyan bir adamı dinliyordu. Ansızın, "Allah bu adamı rahmetine mazhar kılsın; falan sûreden eksilttiğim falan ve filan ayeti bana hatırlattı." buyurdu!» (Sahih-i Buhârî, "Şehadat" kitabı, "Şehadetu'l-A'ma ve Ni-kâhuh" babı; Sahih-i Müslim, "Fezailu'l-Kur'ân, "el-Emru Bi-Teahhudi'1-Kur'ân" babı, h: 224; Sünen-i Ebu Davud, "Tetavvu" kitabı, "Refu's-Savt Bi'1-Kur'ân Fi Salati'l-Leyl"bâbı, h: 133 ve Kitabu'l-Huruf ve'l-Kıraat, birinci bab, h: 3970) Resûlullah'ın (s.a.a) unuttuğu ayeti mescitte okuyan sahabenin hafızası Hz. Peygamber'in hafızasından daha kuvvetliydi! [Hâşâ]

* * *

Hz. Ali'nin (a.s) Kâsıa Hutbesi'ndeki buyrukları Resûlullah'ın (s.a.a) faziletlerinde şüphe uyandıran ve Hz. Peygamber'in makam ve mevkisini aşağı düşüren bütün bu hadisleri reddetmektedir.

İmam Ali (a.s) bu hutbede şöyle buyuruyor: «O sütten kesildiği andan itibaren Allah, meleklerinden pek büyük bir meleği ona eş etmişti; o melek gece-gündüz, ona yücelik yolunu gösterirdi; âlem ehlinin en güzel yollarını öğretirdi. Ben de her an, devenin yavrusu, nasıl anasının ardından giderse onun ardından giderdim; o, her gün bana huylarından birini öğretir, ona uymamı buyururdu.

Onu ben görürdüm, başkası görmezdi. O gün İslâm, Allah'ın salâtı ona ve soyuna olsun, Resûlullah'la Hatice'den başkasının evinde yoktu; ben de onların üçüncüsüydüm. Vahiy ve peygamberlik nurunu görürdüm, peygamberlik kokusunu duyardım. Ona vahiy gelirken Şeytan'ın feryadım duydum da, "Ya Resûlullah dedim, bu feryat nedir?" Buyurdu ki: "Bu feryat eden Şeytan'dır; kendisine insanların kulluk etmesinden ümidini kesti artık. Sen benim duyduğumu duymaktasın, gördüğümü görmektesin; ancak sen peygamber değilsin...» (Şerh-u Nehcu'l-Belâğa, Muhammed Abduh, hutbe: 192)

İslâm ümmetinin başına geçen yöneticilerin, hilâfet makamım insanların gözünde peygamberlik makamından daha üstte gösterme doğrultusundaki çabalarını burada sadece bunun bir örneğine, yani Haccâc b. Yusuf-i Sekafî'nin metoduna işaretle yetineceğiz: Haccâc, Abdulmelik b. Mervân tarafından Küfe valiliğine atandığında Medine'de Resûlullah'm türbesini ziyaret edenleri eleştirerek şöyle diyordu:

«Bir avuç tahta parçası ve çürümüş kemiklerin etrafına dönenlere yazıklar olsun! Onlar neden Emirü'l-Müminin Abdulmelik b. Mervan'm sarayının etrafına dönmezler ki? Onlar hilâfet makamının O'nun gönderdiği Peygamber'in makamından üstün olduğunu bilmezler mi?!»(Şerh-u Nehcu'l-Belâğa, İbn Ebi'l-Hadid, c.15, s.242; el-Kâmil, Muberred, en-Nehza yayınları, Mısır baskısı, s.222)

[48]- Sahih-i Buhari, c.3, s. 126, Ahkaf suresinin tefsiri, "Vellezi Kale Li Valideyhi" babı. Buharî'nin bu gizlemesinin sebebi, Muaviye ve Yezid'in sözde Müslümanların halifesi sayılmasıydı. Buharî, bu nedenle insanların, Ebu Bekir'in oğlunun ağzından, o ikisinin, İslâm hilâfetini miras yoluyla babadan oğula geçen saltanata çevirdiklerini duymalarım istemiyordu! Müstedrek-i Hâkim'de şöyle geçer: «Abdurrahman yatağında uyumuştu. Onu uyandırmaya gittiklerinde ölü buldular. Fakat Aişe kardeşini öldürdüklerini sandı; kardeşi hayattayken ölüm memurları gelerek aceleyle diri diri mezara gömdüklerini düşünüyordu!" (Müstedrek-i Hâkim, c.3, s.476; Telhis-i Müstedrek-i Zehebî, "Habeşî" sözcüğü.)

Yıllar önce Muaviye'nin düzenlediği hileyle İmam Hasan (a.s) zehirlendiği gibi, Abdurrahman da Yezid'e biat yolunun açılması için öldü. Sa'd b. Ebî Vakkâs ve Abdurrahman b. Halid b. Velid gibi Abdurrahman da Yezid'e biat edilmesine muhalefet ettiği için öldürüldü. Fakat bütün bunlar Aişe'nin keskin gözünden kaçmadı. Dolayısıyla Aişe, tüm varlığıyla Ümeyye Oğulları'yla mücadeleye girişti ve keskin propaganda silahıyla Mervan'la babası hakkında Resûlullah'tan duymuş olduğu hadisleri yayarak onlara karşı bir savaş başlattı. İşte burada Aişe Muaviye'nin bu siyasetinin karşısında durdu.

Bu kez Ali'nin (a.s), Resûlullah'ın (s.a.a) Hasan'la Hüseyin (a.s) ve Fâtıma'nın (s.a) faziletlerini yaymaya başladı. Bu nedenle bu defasında Aişe'den, onların fazilet ve menkıbeleri hakkında bazılarını kendisinin şahsen Resûlullah'tan duyduğu ve bazılarına da tanık olduğu hadisler nakledilmiştir. Resûlullah'ın vefatı konusunda aktardığımız birbiriyle çelişen o iki hadis bu tür rivayetlerdendir.

AİŞE'DEN İKİ AYRI YERDE, İKİ ÇELİŞKİLİ HADİS

"Aişe'nin yanında Ali'nin Resûlullah'ın (s.a.a) vasisi olduğu söylenince dedi ki: «Bu vasilik işi ne zaman oldu?... Resûlullah'ı göğsüme veya yan tarafıma yaslamıştım. O, bir leğen istedi ve bana yaslanmış olduğu hâlde vefat etti. Fakat ben onun ne zaman öldüğünü fark etmedim. Bu durumda Resûlullah onu ne zaman vasi tayin etmiş olabilir?!» (Sahih-i Müslim, Şerh-i Nevevî, Kitabu'l-Vasiyyet, c.ll, s.89; Sahih-i Buharî, Kitabu'l-Mağazî, "Marazu'n-Nebiy" babı, c.3, s.65 ve Kitabu'l-Vasiyyet, "el-Vesaya" babı; Fethu'1-Bârî, c.6, s.291; Müsned-i Ahmed b. Hanbel, c.6, s.32)

Osman'ın son zamanlarında Aişe, Osman'dan sonra hilâfet amcası oğlu Talha'ya geçsin diye Talha ve Zübeyir gibi Osman'ın muhaliflerine önderlik yaptı. Osman öldürülüp Müslümanlar İmam Ali'ye (a.s) biat ettikten sonra [ansızın yön değiştirerek Osman'ın taraftarı kesiliverdi ve onun kanını istemeye başladı. Bu yersiz suçlamayla] saldırıyı İmam Ali'ye yönelterek Cemel Savaşı'nı başlattı!...

Aişe o günlerde, insanları, İmam Ali'ye karşı harekete geçirip, tarihte "Cemel Savaşı" diye adlandırılan savaşa katılmak için seferber etmeye ihtiyaç duyuyordu. Dolayısıyla bunun normal bir konuşma şeklinde olmadığını, aksine, Aişe'ye karşı İmam Ali'nin "Resûlullah'ın Vasisi" diye meşhur oluşuna dair açıklanan bir delil olduğunu görmekteyiz. Aişe'nin bu tutumu o tarihî olaylarla bağdaşmaktadır ve yine onun bu tavrı, o günlerde Hz. Ali'ye (a.s) karşı diğer tutumlarıyla da tamamen uyum içerisindedir.

Nitekim İbn Sa'd'm Tabakat adlı eserinde Resûlullah'm hastalığında Aişe'den naklettiği rivayet dikkat çekmektedir: «ResûluUah iki kişinin yardımıyla evden çıktı. Onlardan biri Fazl b. Abbas'tı, diğe-riyse başkasıydı! Onun ayakları yerde sürünüyordu... Abdullah der ki: Aişe'nin bu sözünü İbn Abbas'a naklettiğimde dedi ki: Aişe'nin, ismini söylemediği ikinci kişinin kim olduğunu biliyor musun?"

Ben, "Hayır." dedim. İbn Abbas, "O, Ali b. Ebu Talib'di. Aişe onun hakkında ağzından hayır bir söz çıkmasını bile istemiyor." dedi.» (Tabakat, İbn Sa'd, Beyrut baskısı, c.2, s.232. Bu hadisin bir benzeri Sahih-i Buharî, "Marazu'n-Nebiy ve Vefatuh" babı, c.3, s.63'de şu şekilde geçer:

İbn Abbas dedi ki: "Aişe'nin ismini söylemediği ikinci kişinin kim olduğunu tanıdın mı?" Ben, "Hayır." dedim. İbn Abbas dedi ki: "O Ali b. Ebu Talib'di." Buharî, İbn Abbas'ın sözünün devamında yer alan, "Aişe onun hakkında hayır bir söz konuşmak istemez." cümlesini silmiştir.)

Aişe'nin, Resûlullah'ın (s.a.a) kendisinin kucağında vefat ettiğini bildiren tek rivayeti, diğer sahabenin rivayetleriyle çelişmektedir. Yine bu hadisin, Muaviye'nin hilâfeti dönemiyle uyum içerisinde olduğu da söylenebilir; çünkü o, halkı Ali'nin (a.s) faziletlerini nakletmekten alıkoyup onunla çelişen şeylerin nakledilmesini emretti.

İbn Asâkir şöyle nakleder: «İki kadının Aişe'ye, "Ey Ümmü'l-Müminin! Ali'yi anlat bize." demesi üzerine Aişe dedi ki: Resûlullah'ın kucağında vefat ettiği, ellerinde ruhu çıkınca elini yüzüne süren, nerede defnedilmesi gerektiği konusunda ihtilâf çıktığında, "Allah katında en üstünü, Resûlullah'ın vefat ettiği yerde defnedilmesidir." diyen adamın neyini sorarsınız? Onlar, "Öyleyse neden onunla savaşmaya kalkıştın?" diye sorduklarında, "Bu, olmuş bitmiş bir şeydir; dünyadaki her şeyi feda ederek bunu telâfi etmek isterim." dedi.» Yine İbn Asâkir Aişe'den şöyle nakleder: Resûlullah'ın ölümü yaklaşınca, "Bana sevgilimi çağırın." buyurdu. Hz. Peygamber'in emri üzerine Ali'yi çağırdılar. Resûlullah'ın gözü Ali'ye takılınca üzerindeki örtüyü onun üzerine atarak onu kucakladı ve vefat edinceye kadar da öyle kaldılar. (Tarih-i İbn Asâkir, c.3, s.15, Emirü'l-Müminin Ali'nin Hayatı babı.)

Aişe'nin bu sözü, Emirü'l-Müminin Ali'nin: «Resûlullah vefat ettiği zaman başı, benim göğsümdeydi; ellerimde ruhu çıkınca, elimi yüzüme sürdüm.» (Nehcul-Belağa, 197. hutbe) şeklindeki buyruğuyla uyum içerisindeyken yine kendisinin: «Resûlullah göğsüme ve çenemin altına yaslanmış olduğu hâlde ağırlaştı ve vefat etti!» şeklindeki birinci sözüyle çelişmektedir.

Ebu Gatafan der ki: «İbn Abbas'a, "Resûlullah vefat edince başının birinin kucağında olduğunu kendi gözlerinle gördün mü sen?" diye sorduğumda, "Resûlullah (s.a.a) Ali'ye yaslanmış olduğu hâlde vefat etti." cevabını verdi. Bunun üzerine dedim ki: "Urve, Aişe'nin, Resûlullah vefat ettiğinde mübarek başı benim göğsümle boynum arasındaydı, o, bana yaslanmış olduğu hâlde vefat etti, dediğini nakleder!" İbn Abbas dedi ki: "Sen de inandın mı?! Vallahi Resûlullah Ali'nin göğsüne yaslanmış olduğu hâlde vefat etti. Ali şahsen Hz. Peygamber'in cenazesini yıkadı..."» (İbn Sa'd, Tabakat, "Men Kale Teveffa Resûlullah Bi-Hücri Ali b. Ebu Talib" babı, Avrupa baskısı, c.2, s.51)

Birbiriyle çelişen bütün bu hadislerin kaynağı Aişe'nin kendisidir. Bunun sebebi, de Aişe'nin İmam Ali'ye (a.s) karşı farklı tutumlarda bulunması ve bu sözleri farklı açılardan söylemiş olmasıdır.

[49]- el-Mağazî, Vâkıdî, Oksford baskısı, c.l, s.48-49; İmtau'1-Esma, Makrizî, s.74-75

[50]- el-Bidayetu ve'n-Nihaye, c.7, s.314

[51]- Tezkiretu'l-Huffaz, s.698-701

[52]- el-Bidayetu ve'n-Nihaye, c.8, s. 119

[53]- Sahih-i Müslim, Kitabu'l-Birri ve's-Sıla, s.2010, hadis: 96

[54]- el-Bidayetu ve'n-Nihaye, c.8, s.l 19

[55]- Mecmau'z-Zevaid, c.9, s. 113-114

[56]- İbn Hişâm, Ebu Muhammed Abdulmalik b. Hişâm el-Himyerî. İbn Hallikan der ki: "O, Resûlullah'ın siretini İbn İshak'm el-Mağazî ves Siyer kitabından alarak düzenlemiştir..." Suyutî de Buğyetu'l-Vuat adlı eserinde, s.215'de şöyle yazar: " Resûlullah'ın siretini düzenleyen kimse, onu İbn İshak'ın arkadaşı Ziyad Bukaî'den duyarak ıslah etmiştir..." Bu iki yazarın düzenleme ve ıslahtan maksatları, İbn Hişâm'ın, İbn İshak'ın Siretindeki hâkim gücün maslahatına aykırı olan şeyleri silmiş olmasıdır.

İbn Hişâm 218 veya 213 yılında Mısır'da vefat etmiştir. Bukaî'nin ismi Ziyad b. Abdullah b. Tufeyl Bukaî Amirî'dir (öl. 183 hk.). İbn İshak; Ebu Abdullah veya Ebu Bekir Muhammed b. İshak b. Yesar'dır. O, Siret kitabını Abbasî halifesi Ebu Cafer Mansur Devanikî'nin emriyle oğlu Mehdi Abbasî için yazmıştır. İbn İshak 151 veya 152 ya da 154 yılında vefat etmiştir. Biz bunu Muhammed b. Hasaneyn Heykel'in, İbn Hişâm'ın 1356'da Kahire'de basılan Siret'ine yazmış olduğu ön sözden aldık.

[57]- Tarih-i Taberî'den özetle, birinci baskı, Mısır, c.2, s.216-217

[58]- Onlardan bazılarını "Min Tarihi'l-Hadis" adlı el yazması kitabımda kaydettim

[59]- Son zamanlarda, İbn İshak'ın Siretinin bazı bölümleri h.1395 yılında Rabat/Fas'da basılmıştır

[60]- Tefsir-i Taberî, birinci baskı, Bulak, 1323-1330, c.19, s.72-75

[61]- el-Bidayetu ve'n-Nihaye, c.3, s.40

[62]- Allâme Eminî'nin el-Gadir adlı kitabından, 1372 Tahran baskısı, c.2, s.288-289'dan naklettik

[63]- el-Eğanî, Beyrut, 22/23 İbn Şehab, Muhammed b. Mes'ud Kureyşî ez-Zehrî'nin hadisini Sihat sahipleri kitaplarında kaydetmişlerdir. O, h. 125 yılında veya bir iki yıl sonra vefat etmiştir. Takribu't Tehzib, 2/207. Halid b. Abdullah, h. 89 yılında Velid tarafından Mekke valiliğine ve h. 105 yılında Hi şâm b. Abdulmelik tarafından Basra ve Küfe valiliğine atanmış, h. 120 yılında bu makamından alınım ve ardından kendisinden sonraki vali tarafından Irak'ta öldürülmüştür. Halid soy ve din açısından suçlanmıştır. Halid'in hayatı, Tehzibu Tarih-i İbn Asâkir, c.5, s.67-80 ve diğer kaynaklarda geçer

[64]- el-Bidayetu ve'n-Nihaye, c.7, s.224

[65]- Camiu Beyani'1-İlim, "Hükmü'l-Ülema Ba'zuhum Fî Ba'z" babı, c.2, s. 189

[66]- Tezkiretu'l-Huffaz, s. 1039-1045

[67]- Şafiî'nin Divanı, Beyrut baskısı, h.1403; Muhammed b. Yahya Alevî (öl. 1350 h.), en-Nesaihu'1-Kafiye Li-Men Yetevella Muaviye; Fakat İbn Hacer, es-Savaiku'1-Muhrika adlı eserinde, s.l31'de "Vasi" kelimesi yerine "Veli" yazmıştır; bu farkı Ehl-i Sünnet Ekolü'ndeki gizlemelerden saymaktayız

[68]- Heysemî (öl. 974 h.), es-Savaik, s.131, 2. baskı, 1375-Mısır. Ayrıca "Âl-i Muhammed'i sevmek rafızîlikse..." beytiyle son iki beyti, İbn Sabbağ Malikî (öl.855h.) el-Fusul, el-Kuna ve'1-Elkab kitabından, Şafiî'nin biyografisi bölümünde naklen kaydetmiştir

[69]- Tezkiretu'l-Huffaz,c. 1, s.698; Vefayatu'l-A'yan, c.l, s.59

[70]- el-Muvaffakiyyat, s.332-333

[71]- el-Bidayetu ve'n-Nihaye, c.12, s. 19

[72]- el-Bidayetu ve'n-Nihaye, c.12, s.97

[73]- Hutatu'l-Makrizî, c.2, s.254 ve 255

[74]- Tarih-i Taberî, Avrupa baskısı, 2/329; Tarih-i İbn Esîr, Avrupa baskısı, 4/52; Mısır 1 .baskı, 4/25

[75]- Tarih-i İbn Kesir, c.7, s.179

[76]- Seyf hakkındaki bu vasıflar: Yahya b. Muin (51.233 h.), Ebu Davud (öl. 275 h.), Neseî (öl. 303 h.), İbn Ebî Hatem Râzî (öl. 327 h.), İbn Habban (öl. 354 h.) ve Hâkim (öl. 405 h)

[77]- Bu kaynaklardan çoğunun isimleri için: Yüz Elli Uydurma Sahabe adlı kitabımız, 1/100-105

[78]- Dareyn, Kadisiye, Şuş, Viyeh-i Erdeşir vs. fetihlerinde Seyfin rivayetleri için bk. Yüz Elli Uydurma Sahabe adlı kitabımıza

[79]- Tarih-i İbn Esîr, hicrî 1348 yılı, Mısır baskısı, c.l, s.5; el-Kâmil kitabının, mukaddimesinde

[80]- Tarih-i İbn Kesir, c.7, s.246

[81]- Tarih-i İbn Haldun, c.2, s.457

[82]- Kâfi, c.l, s.58, 1375-Tahran basımı

[83]- Besairu'd-Derecat, s. 299, h: 2

[84]- Besairu'd-Derecat, s.301, h: 1

[85]- Besairu'd-Derecat, s. 299

[86]- Besairu'd-Derecat, s.300-301, h: 5, 7, 10

[87]- Besairu'd-Derecat, s.290, "Fi Emirü'l-Müminin enne'n-nebi allemehu'1-ilm" babı, Vesail, h. 1323 -1324 basımı, 3/391, h: 19; Müstedretu'l-Vesail, h.1321 basımı, 3/192, h:28, Tefsir-i Ayyaşi'den naklen

[88]- Besairu'd-Derecat, s.290-291, h: 3 ve 9

89- Besairu'd-Derecat, s.198, h: 3

[90]- Tabakat-i İbn-i Sa'd, Emirü'l-Müminin Ali (a.s)'m biyografisinde, c.2, s.2, h: 101, Avrupa basımı. Onun rivayetini Ahmed b. Hanbel "Fezail-u Emiri'l-Müminin"de kaydetmiştir

[91]- Besairu'd-Derecat, s. 197, h: 4

[92]- Bu üç rivayet Sünen-i Nesaî, 1/178, "et-Tenehnuh Fi's-Selat" Babı ve üçüncü rivayet Sünen-i İbn-i Mâce, h: 3708, "Edeb" kitabı, "İstizan" Babı; birinci rivayet, Müsned-i Ahmed, 1/58, h:647; ikinci rivayet c.l/107'de, h: 845'de şöyle geçmiştir: "Resûlullah'ın huzuruna çıktığımda yavaşça öksürecek olsaydı içeri giriyordum. Susup ses çıkarmasaydı geri dönüyordum. Üçüncü rivayet, 1/80, h: 608 Buharı hadisin baş tarafım silmiş, fakat son kısmını Tarih'de Nuceyy'in biyografisinde, 4/2, h:121 kaydetmiştir

[93]- Emali-i Şeyh Ebu Cafer Muhammed b. Hasan-i Tusî (ö. 460 hk.), 1384-Necef-Nu'man basımı, c.2, s.56; Besairu'd-Derecat, s. 167, Ebu Tufeyl'den, Ebu Cafer (a.s)'dan; Yenabiu'1-Mevedde-Şeyh Süleyman Hanefî- (Ö.1294 hk.), s.20, biz bunu h.1302 yılında Daru'l-Hilâfet-i Osmanî basımından aldık

[94]- Besairu'd-Derecat, s. 144

[95]- Besairu'd-Derecat, s. 143

[96]- Besairu'd-Derecat, s.145

[97]- Besairu'd-Derecat, s. 144

[98]- "Zira": Yaklaşık yarım metre uzunluğunda bir ölçü birimidir

[99]- Usul-i Kâfi, c.l, s.239, h: 1; Besairu'd-Derecat, s.151-152; el-Vâfî, c.2, s.135

[100]- Besairu'd-Derecat, s. 142 ve 149

[101]- Usul-i Kâfi, c.l, s.57, h: 14; Besairu'd-Derecat, s.146, 149-150; el-Vâfî, c.l, s.58

[102]- Besairu'd-Derecat, s. 160

[103]- Besairu'd-Derecat, s. 145 ve 159

[104]- Besairu'd - Derecat, s. 156 ve 160

[105]- Usul-i Kâfi, c.l,s.240, h: 2

[106]- Besairu'd-Deracat, s.59

[107]- Besairu'd-Deracat, s. 159-154

[108]- Usul-u Kâfı, c.l, s.264

[109]- Miratu'1-Ukul, c.3, s,136

[110]- Yukarıdaki üç hadis Usul-i Kâfi, 1/270-27l,"enne'l-eimmete muhaddesune'l-mufhemun"bâbı

[111]- Besairu'd-Derecat, s. 162

[112]- Usul-i Kâfi ve Vâfî, c.2, s.79

[113]- Usul-i Kâfi, l/304;E'lamu'l-Verâ, s.l52; Biharu'l-Envar, 46/16; Menakıb-i İbn-i Şehraşub, 4/172

[114]- Usul-i Kâfi, 1/303, h: 3; E'lamu'1-Verâ, s.152; Biharu'l-Envar, 46/18, h: 5; Besairu'd-Derecat, s.148, 149, 163, 164, 168

[115]- Usul-i Kâfi, 1/305, h: 1; el-Vâfî, 2/82; Besairu'd-Derecat, 4.bab, 4/165; E'lamu'1-Verâ, s.260

[116]- Besairu'd-Derecat, s.158, 180, 181 ve 186

[117]- Besairu'd-Derecat, s. 158

[118]- Gaybet-i Nu'manî, s. 177; Biharu'l-Envar, c.48, s.22, h: 34

[119]- Usul-i Kâfi, 1/311-312, h: 2; İrşad, Şeyh Mufid, s.285-286; Gaybet-i Tusî, s.28; el-Vâfî, 2/83

[120]- Usul-i Kâfi, c.l, s.242, h: 8; Vâfî, c.2, s.136

[121]- Besairu'd-Derecat, s. 170, "Nadir" Babı

[122]- Üçüncü Mevkıf, üçüncü mirsad, ikinci fasıl, ikinci nev, 2. bölüm, s.276, h.l266-Bulak basımı

[123]- Miftahu's-Saade, 2/420-421; 1328-1329-Haydaradab Dekn, Keşfu'z-Zunun ondan nakletmiştir

[124]- Keşfü'z-Zunun, c.2, s.591

[125]- Keşfu'z-Zunun, c.2, s.592

[126]- İbn Haldun, Mukaddime, c.l, s.595-596; 53. fasıl, "Fi İbtida-i Düvel ve'l Umem ve Fihi Kelam... ve'l-Keşf-u An Musemme'1-Cifr."

[127]- İbn Haldun, Mukaddime, c.l, s.600-601, miladi 1956 - Daru'l-Kutubi'l-Lübnanî basımı

[128]- Furu-u Kâfi, 7/40, h: 1, "Men Evsa Bi Şeyin Min Malihi" babı; Men La Yehzuruhu'l-Fakih, 4/ 151; Meani'l-Ahbar, s.217; Tehzib-iTusî, 9/21 l,h:835; Vesail, 13/450, "Hukm-u Men Evsa Bi Şey" Babı

[129]- Hisal, s.124; İkabu'1-Amal, s.261; bu kitaplar Şeyh Saduk'un eseridir; Vesailu'ş-Şia, 16/119

[130]- Furu-u Kâfı'de, c.4, s.l35-136'da; İstibsar, c.3, s.48; Vesail, c.12, s.194-195 ve c.14, s.544

[131]- Tehzib'de, c.7, s.432; Vesail, c.14, s.597

[132]- Furu-u Kâfi, 7/346, İkabu'1-A'mal-i Şeyh Şaduk, s.270-271; Hisal, s.124; Vesail, 16/122

[133]- Furu-u Kâfı'de, c.4, s.390, h: 9

[134]- Kâfi, 2/666; Furu-u Kâfi, 1/336 ve 4/30-31, "cihad" kitabı; Vesail, 8/487, h: 15842 ve 11/50

[135]- İstibsar, c.3, s.64; Vesail, c.7, s. 184, h: 13354

[136]- İstibsar, 1/151; Tehzib, 2/23; Vesail, 3/105, h: 4752 ve s.107, h: 14764

[137]- Tehzib, c.3, s.28; Vesail, c.5, s.44, h. 19550

[138]- Furu-u Kâfi, 1/9, h: 4; Tehzib, 1/227; Vesail, 1/164, h: 580

[139]- Furu-u Kâfi, c.4, s.368, h: 3; Vesail, c.2, s.696-697, h: 2759, 2761 ve 2766

[140]- Furu-u Kâfi, 4/304, h:7,8; Men La Yehzuruhu'l-Fakih, 2/117; İlelu'ş-Şerayi, 2/94; Vesail, 9/116

[141]- Furu-uKâfı, s.4, s.390;Tehzib, c.5, s.44, h: 1190ve 1191

[142]- Furu-u Kâfi, 4/390; İstibsar, 2/202, 203, 204; Tehzib, 5/355, 357; Vesail, 9/216, 217, 218, h: 17223,17225 ve 17229

[143]- İstibsar, 2/248; Serair, s. 446; Vesail, 9/438, 439, h: 17967, 17974

[144]- Umre hükmü içinbk. Furu-u Kâfi, c.4, s.534, h: 2; Vesail, c.10, s.244, h: 19275

[145]- Usul-i Kâfi, 2/278-279; Vesail, 11/254, h: 20631; Hisal, 1/273; İlelu'ş-Şerayi, 2/160

[146]- İkabu'l-A'mal, s.278, h: 2; Vesail, c.12, s. 182, h: 22441

[147]- Men La Yehzuruhu'l-Fakih, 4/206; Tehzib,9/308; İstibsar,4/160; Vesail, 17/495, 497, h: 32746

[148]- Delil hükmü için bk. Furu-u Kâfi, 7/414; Tehzib, 6/228; Vesail, 18/168, h: 33634 ve 33635

[149]- Usul-i Kâfi, c.2, s. 136, h: 22; Vesail, c.ll, s.316, h: 20845

[150]- Furu-u Kâfi, 7/186; Tehzib, 10/146; Men La Yehzuruhu'l-Fakih, 4/53; Vesail, 18/307 ve 34067; Mehasin, s.273

[151]- Furu-u Kâfi, 7/200; Tehzib, 10/55; İstibsar, 4/221; Vesail, 18/421, h: 34436

[152]- Furu-u Kâfi, 7/214; Tehzib, 10/90; Vesail, 18/468, h: 34586

[153]- Furu-u Kâfıî, 7/214; Tehzib, 10/90; Vesail, 18/472

[154]- Hisal, c.2, s.111; Vesail, c.19, s.168, h: 35489

[155]- Kâfi, 7/312; Men La Yehzuruhu'l-Fakih, 4/112; Tehzib, 10/251; Vesail, 19/259, h: 3570

[156]- Kâfi, 7/312; Tehzib, 9/57; Vesail, 16/320, h: 29893 ve 29894

[157]- Kâfi, c.7, s.77; Tehzib, c.9, s.269; Vesail, c.17, s.418, h: 32484

[158]- Kâfi, c.6, s.246; Tehzib, c.9, s.40; İstibsar, c.4, s.74; Vesail, c.16, s.321, h: 30124

[159]- Kâfi, 6/220; Tehzib, 9/2 ve 4-5-6; İstibsar, 4/59; Vesail, 16/334-335; Biharu'l-Envar, 10/254

[160]- Tehzib, c.9, s.324-325; Vesail, el7, s.505, h: 32776

[161]- İstibsar, 3/283; Tehzib, c.8, s.81-82; Vesail, c.15, s.375, h: 28220

[162]- Kâfi, 7/136; Men La Yehzuruhu'l-Fakih, 4/225; Vesail, 17/589, h: 33038

[163]- Kâfi, 7/316; Tehzib, 10/277; Vesail, 9/82, h: 35254.

[164]- Besairu'd-Derecat, s. 145

[165]- Besairu'd-Derecat, s. 162

[166]- Kâfi, c.7, s.113; Tehzib, c.9, s.308; Vesail, c.17, s.87 ve 486, h: 32702

[167]- Kâfi,c.7, s.94-95; Tehzib, c.9, s.271

[168]- Furu-u Kâfi, c.7, s.81, h: 4; Vesail, c.17, s.422, h: 32496

[169]- Tehzib, 9/273, h:9; Vesail, 17/428, h:32519; Tehzib, 9/306, h:16; İstibsar, 4/158; Vesail, 17/49:

[170]- Tehzib, c.9, s.272; Kâfi, c.7, s. 94; Vesail, c.18, s.463, h: 32635

[171]- Şerh-u Luma-i Dimaşkiyye, c.8, s.86-91

[172]- Kâfi, c.7, s.81, h: 7; Vesail, c.17, s.422, h: 32500

[173]- Men La Yehzuruhu'l-Fakih, c.4, s.89, h: 5, mursel; Vesail, c.17, s.424, h: 32505

[174]- Kâfi, c.7, s.8, h: 2;Tehzib, c.9, s.248, h: 4; Vesail, c.17, s.421, h: 32495

[175]- Kâfi, c.7, s.81, h: 6; Vesail, c.17, s.422, h: 32498

[176]- Tehzib, c.9, s.247, h: 3; Vesail, c.17, s.423, h: 32503

[177]- Vesail, eski baskı, c.3, s.380, h: 85

[178]- Kâfi, c.l,s.51

[179]- Kâfı,c.l,s.51

[180]- Vesail, c.3, s.380, h: 86

[181]- Kâfi, c.l, s.53; İrşad-i Mufid, s.257

[182]- Emali-i Şeyh Mufid, s.26

[183]- İhtiyar-u Marifeti'r-Rical-i Keşşi, s.376, Sure b. Kelib'in biyografisinde

[184]- Nasih: Eski hükmü kaldıran yeni hüküm; mensuh: Yeni hüküm tarafından kaldırılan eski hüküm

[185]- Kâfi,c.l,s.43

[186]- Rical-i Keşşî, s.279

[187]- [Bakınız İlmin Fazileti kitabı, Bid'at, Kişisel Görüş ve Kıyas Babı, (173.) hadisin dip notu.]

[188]- Ömer, daha önce Beyt'e bitişik olan makam-ı İbrahim'in yerini değiştirerek bugünkü olduğu yere bırakmalarını emretti. Tabakat-i İbn-i Sa'd, 3/284, Beyrut; Tarih-i Hulefa-i Suyutî, s. 137; Fethu'l-Barî, "Muvafikat-u Ömer" babı, 9/236. (İbn-i Esir fi Tarih-i Kamil, 18. yılın olaylarında, 2/439, Avrupa bas. 2/217, mısır) Ömer'in Makam-ı İbrahim'i cahiliye dönemindeki yerine döndürdüğü söylenmiştir

[189]- Halife Ömer Mescid-i Nebi'nin etrafındaki bazı evleri mescide katarak Peygamberin mescidim büyütmüştür. Tarih-i Hulefa, Suyutî, s.137

[190]- Ömer'in mirasta avl ve ta'sib yapılması yönündeki emri veya Resûlullah'ın el ayası ve topuğun bırakılması yönündeki açık emrine aykırı olarak hırsızın elinin, ayağının bilekten kesilmesine hükmetmesi, bir oturumda üç talakı geçerli kılması, "evveliyat-i Ömer" diye el-Vâfi'de geçen diğer hükümleri...

[191]- Şahitsiz ve adet halinde Ömer'in bidatıyla talak verilen kadınlar gibi. (Vâfi)

[192]- Benî Teğlib zimmet ehli olmadıkları halde Ömer onlardan cizye alınmasını kaldırmıştır. Onlar cizye ödemedikleri için çocuklarının esir alınması helaldir. Nitekim bu konuda İmam Rıza (a.s)'dan şöyle rivayet edilmektedir: Beni Teğlib, cizye ödemek konusunda Allah'ın hükmünü kabul etmeyen ve onu ödemekten sakınarak Ömer'e gelip kendilerini cizye ödemekten muaf tutmasını ve onun yerine iki kat zekat almasını isteyen Arap Hıristiyanlarıydı. Halife Ömer de onların Rum'larla birleşerek başlarına bela olmalarından endişelenerek iki kat zekât ödemelerini kabul etti

[193]- Ömer'in bidatına işarettir: Ömer çiftçiler, tacirler, zanaatçılardan zekât yerine haraç alıp onu bilginlere, valilere, ordu komutanlarına ve askerlere bağışlardı. Haracı aldığı üç kesimle verdiği dört kesimin her birinin isimlerini, onlardan alınıp da bunlara verilen paraları kaydetmek için divanlar oluşturup onlara sorumlular atayarak maaşlarını da haraçtan öderdi. Bu bağışlarda ayrım yaparak bazılarına diğerlerinden daha fazla verdi; oysa Resûlullah ve Ebubekir'in döneminde böyle değildi. (Vâfî)

[194]- Şia ve Sünnilerin Ömer'in bidatlerinden saydıkları şu konuya işarettir: Ömer "Bu bir dirhem ve yirmide bir yerine arazi sahiplerinden para almamız daha iyidir." diyerek arazileri ölçüp sahiplerine haraç tayin etmeleri için şehirlere memurlar gönderip onları bu haracı ödemeye mecbur etti. Böylece Irak ve etraflarından İran padişahları gibi her cerib (bir cerib 10,000 m²'dir) araziden bir dirhem ve bir ölçek hububat, Mısır ve etrafından İskenderiye padişahlarının yaptığı gibi bir dinar ve 64 men ağırlığındaki bir erdeb haraç aldı. Beğavî Muhyi's-Sünnet ve diğer Hulefa Mektebi uleması Resûlullah (s.a.a)'den şöyle rivayet etmişlerdir: "Ben Irak'ın dirhemiyle kafızini (yaklaşık 72 metre uzunluğunda eski bir ölçek), Şam'ın mud (eski bir ölçek) ve dinarını, Mısır'ın Erdibini ve dinarım yasakladım" Ömer'in arazilerinin yüz ölçümünü çıkarıp haraca bağladığı ilk yer Kufe'ydi. Bu konuyu ayrıntılı bir şekilde incelemek için Seyyid Murtaza'nın Safî gibi geniş kitapları okumak gerekir (Mir'atül-Ukul)

[195]- Resûlullah'ın kendi halası kızını Mikdad'la evlendirmesi gibi üst tabakadakilerle aşağı tabaka-dakileri evlendirmek istesem. Bu da halife Ömer'in, Kureyişli olmayanların Kureyişlilerle, acemin Arap ile evlenmesini yasaklaması yönündeki "bidat'ına işarettir. (Vâfî) (Ensabu'l-Eşraf 2/198, Beyrut. Şöyle geçer: Ömer b. Hattab, Resûlullah'ın mescidinde "İleri gelenlerin kızlarının kendileriyle aynı seviyede olmayan kişilerle evlenemezler!" diye ilan etti. Said b. Museyyeb demiştir ki: Ömer Araplar arasında dünyaya gelmeyen hiçbir aceme mirastan pay vermiyordu. Muavtta-i Malik, c.2, s.60, "feraiz" kitabı

[196]- Allah'ın hükmüyle Cebrail'in Ali'nin kapısı dışında mescide açılan tüm kapıların kapatılmasını emrettiğine ve onların Resûlullah'tan sonra aksini yaptıklarına işarettir

[197]- Bu da Ömer'in bir başka bidatine işarettir. Ömer yolculukta üç gün ve yolculuk dışında bir gün boyunca abdet alırken mestliklere meshetmenin sakıncasız olduğunu içtihad etmişti! Oysa Aişe şöyle diyor: Resûlullah (s.a.a) Ömer'e, "Kıyamet günü insanlar arasında en fazla üzüleni abdestinin başka birisinin derisinin üzerine abdest aldığını gören kimsedir." Buyurdu

Emirü'l-Müninin Ali'nin (a.s), "Şarap içmeye had uygulamak" sözünden maksadı onların şarabı helâl bilmeleridir. (Men La Yehzuruhu'l-Fakih, c.l, b.10, h: 96)

[198]- "Temettü umresi ve mut'a nikahı". Ömer'in," Resûlullah döneminde iki mut'a vardı; ben onları yasaklıyorum ve kim onları yaparsa onu cezalandırırım: Kadın mut'ası ve hac mut'ası." sözüne işarettir.

[199]- Resûlullah cenazelere namaz kılarken beş tekbir getiriyordu. Fakat Ömer bu tekbirleri dörde indirince halk da dört tekbir getirmeye başladı. Ehl-i Sünnet ulemasından bazıları buna tasrih etmişlerdir.

Suyutî, (Askerî'den naklen) Tarih-i Hulefa, "Evveliyat-i Ömer" babı ve İbn-i Şuhne Tarih-i İbn-i Kesir'in haşiyesinde basılmış Revzatu'l-Menazir adlı kitabında, h.23. yılında Ömer'in vefatını anlatırken.

[200]- Onlar "besmele"yi namazda yavaş söylüyor veya atıyorlardı! Belki de bunu Muaviye'den öğrenmişlerdi, bk. Tefsir-i Zemahşeri

[201]- Galiba Hz. Ali (a.s) bu sözlerle kendisini kastediyor; Ali'nin evinin kapısını kapatarak onu mescidden çıkardılar ve diğerlerinin kapısını açarak onları mescide soktular. (Vâfî)

[202]- Onlar Kur'ân'ın aksine, talak hükümlerinden bir bölümünü kendilerine göre batıl etmişlerdir!

[203]- Şu dokuz şeyden zekat almak istesem: Altın, gümüş, buğday, arpa, hurma, üzüm, deve, koyun ve sığır. Onlar at gibi bu dokuz şey dışındaki şeylerden zekât alıyorlardı. Tarih-i Hulefa-i Suyutî, s. 137

[204]- Onlar birçok yerde bidat çıkarmışlardı: Kulaklara meshetmek, ayakları yıkamak, abdest alırken emame ve ayakkabıya meshetmek, kadınlara dokunmakla, erkeğin avret mahalline el sürmesiyle, ateşin dokunduğu her şeyin yenmesiyle veya bunların dışında abdesti bozmayan şeylerin yapılmasıyla abdestin bozulmasına inanmak; yine cenabet guslüyle birlikte abdest almak, iki sünnet yerinin birbirine değmesine rağmen boşalmadıkça guslü gereksiz görmek, ezandan "heyya ala hayril amel"i kaldırmak ve ezana "es-salât-u hayrun mine'n-nevm" kelimesini eklemek, namazda selamı birinci teşehhütten öne geçirmek -hâlbuki selamın farz kılınmasından amaç namazdan çıkmaktır- namazda sağ eli sol elin üzerine bırakmak (elleri bağlamak), nafile namazının cemaatle kılınmasını caiz görmek, halkı kurban bayramı namazı kılmaya mecbur etmek ve... bidatları öğrenmek için bk. Seyyid Murtaza, "Safi" kitabı.

[205]- Necran birkaç yerin ismidir ki, Onlardan biri, Mekke tarafından Yemen bayındırlıklarından bir yerdir. Uhdud olayı orada gerçekleşmiştir. Necran Ka'be'si oraya nispet verilmektedir. Orada meşhur bir kilise vardı. Resûlullah'ın huzuruna varan ve o hazretin kendilerini mubaheleye (lanetleşme) davet ettiği -Hıristiyanların ileri gelenlerinden- Seyid ve Akib orada sükûnet etmekteydiler. Necran halkı Ömer'in hilafet dönemine kadar kendi bölgelerinde oturuyorlardı. Fakat Ömer onları oradan göçürdü.

Necran yine Kufe'ye iki günlük mesafe uzaklığında bir yerdir...-Mu'cem-i Buldan-i Hamevî, "Necran" sözcüğü, c.4, s.751 ve 756-757- Ömer'in onları oradan nasıl ve hangi sebeple sürdüğü konusunda bilgi edinmek için bk. Futuhu'1-Buldan-i Belazurî, s.77-79

[206]- Tarih-u Hulefa, Suyutî, s.136, Evveliyat-i Ömer bölümü

[207]- Ravzatu'1-Kâfı, s.58-63

[208]- İrşad-i Şeyh Müfıd (öl. 413 h.), s. 245; Fazl-i Tebersî, İ'lamu'1-Vera, s. 276

[209]- İbn Ukde, Hafız Ahmed b. Muhammed b. Said-i Hemdanî-i Kufi-i Zeydî-i Carudî hicretin 333 yılında vefat etmiştir. "Esmanu'r-Ricali'llezine Revü ani's-Sadık Erbaatu Ala'r-Resûl" kitabı onun telif eserlerindendir; müellif bu kitabında kaydettiği ravilerin her birinden bir hadis de rivayet etmiştir. İbn Ukde'nin hayatı için bk. el-Kuna ve'1-Elkab, c. 1, s.346

[210]- Hayatı için bk. Câmiu'r-Ruvat, c.l, s.423

[211]- Hayatı için bk. Mecmau'r-Rical, c.3, s.232

[212]- Zarifin hayatı için bk. Ricalu'n-Necaşî, s. 156

[213]- Biz Kuleynî'nin Zariften rivayetini beş kısma ayırdık: a) c.7, s.311'de geçen, b) c.7, s.324'de geçen, c) c.7, s.327'de geçen, d) c.7, s.330-342'de geçen, e) Fakih'in rivayeti

[214]- Mecmau'r-Rical, c.5, s.117

[215]- Usul-i Kâfi, c.7, s.324

[216]- Câmiu'r-Ruvat, c. 2, s. 465'de ise, "Ali b. Muhammed b. Allan" diye geçmiştir ki bu hata olup doğrusu Mecmau'r-Rical, c.7, s. 201'de ve Müstedreku'l-Vesail, c. 3, s. 541'de geçendir

[217]- Usul-i Kâfi, c.7, s.330-342'de

[218]- et-Tehzib, Şeyh Tusî, c.10, s.258

[219]- Meşihatu Tehzibi'l-Ahkam, s.54-55

[220]- Usul-i Kâfi, c. 7, s. 362-363

[221]- Tehzibu'l-Ahkam, c. 10, s.295-308

[222]- Meşihatu't-Tehzib, s. 75

[223]- Mecmau'r-Rical, 1/168; Meşihatu't-Tehzib, s.34'de: "...Ve yine onu bana Hüseyin b.Ubeydullah ve Hasan b. Ebu'1-Ceyyid-i Kunımî ile birlikte Ahmed b. Muhammed b. Yahya'dan bildirmişlerdir.

[224]- Meşihatu't-Tehzib, s. 29

[225]- Fakihu Men Lâ Yahzuruhu'l-Fakih, c.4, s.54

[226]- el-Fakih kitabının muhaddisler bölümü, dördüncü cildin sonunda, s.95

[227]- Fakihu Men Lâ Yahzuruhu'l-Fakih, c.4, s.54-66

[228]- Fihrist-i Şeyh Tusî, s. 112

[229]- Rical-i Necaşî, s.156

[230]- Onun hayatında kullanılan şifre "kaf harfidir. Yani o, İmam Sadık'ın (a.s) ashabındandır ve ez-Zeria kitabı, c.2, s.101'de de, Şeyh Tusî'nin Rical kitabından bu şekilde nakledilmiştir

[231]- Hayatı, Mecmau'r-Rical, c.5, s.l 17'de; Câmiu'r-Ruvat, c.2, s.50'de geçmiştir

[232]- el-Kâfı, c.7, s.327

[233]- et-Tehzib, Şeyh Tusî, c.10, s.292

[234]- el-Kâfı, c.7, s.324

[235]- et-Tehzib, Şeyh Tusî, c.10, s.267

[236]- el-Kâfı, c.7, s.330-342; bu kitapta Diyat kitabının rivayetleri dışında, o bölümdeki konuyla ilişkisi olan diğer rivayetleri getirmiştir

[237]- et-Tehzib, Şeyh Tusî, c.10, s.258; bu kaynakta Kuleynî'nin İmam Cafer Sadık'a (a.s) kadar senedini kaydetmiş, fakat onun İmam Rıza'ya (a.s) ulaşan senedini getirmemiştir

[238]- el-Kâfi, c.7, s.362-363

[239]- el-Kâfi, c.7, s.311

[240]- et-Tehzib, Şeyh Tusî, c.10, s.245

[241]- et-Tehzib, Şeyh Tusî, c.10, s.285; el-İstibsar, c.4, s.299

[242]- et-Tehzib, Şeyh Tusî, c.10, s.295-308

[243]- el-Kâfi, c.7, s.324

[244]- el-Kâfi,c.7, s.347

[245]- el-Kâfi, c.7, s.345

[246]- el-Kâfi, c.7,s.343

[247]- el-Kâfi, aynı bölümde, altıncı ve sekizinci hadisler, s.344 ve 345

[248]- el-Kâfi, dördüncü hadis, c.7, s.344

[249]- el-Kâfi, üçüncü hadis, c.7, s.343

[250]- el-Kâfi, yedinci hadis, c.7, s.344

[251]- Mecmau'r-Rical, c.5, s. 177; Câmiu'r-Ruvat, c.2, s.86

[252]- Rical-i Necaşî, s.292

[253]- Memcau'r-Rical, c.5, s.265

[254]- Rical-i Necaşî, s. 140

[255]- Rical-i Necaşî, s. 164; Fihrist-i Şeyh Tusî, s. 130; Câmiu'r-Ruvat, c.l, s.477 ve 474 ve Mecmua'r-Rical, c.3, s.256 ve c.2, s.l 17

[256]- Şeyh Tusî'nin kitabının senetlerini tanıtırken onun kendi ibaresini kaydettik; et-Tehzib, c.5, s. 13

[257]- Mecmau'r-Rical, c.6, s.33-38

[258]- Fihrist-i Tusî,s.67;Mecmau'r-Rical, 2/37,38;Ravzatu'l-Cennat, 2/171;Câmiu'r-Ruvat, 1/157,158

[259]- Mecmau'r-Rical, c.5, s.269-273; Câmiu'r-Ruvat, c.2, s.154

[260]- Necaşî, s.298; Fihrist-i Şeyh Tusî, s. 184; Mecmau'r-Rical, c.5, s.182-183; Câmiu'r-Ruvat, 2/90

[261]- Mecmau'r-Rical, c.l, s.93-94; Câmiu'r-Ruvat, c.l, s.40-41

[262]- Mecmau'r-Rical, c.5, s. 180; Câmiu'r-Ruvat, c.2, s.88

[263]- Mecmau'r-Rical, c.l, s.79-80; Câmiu'r-Ruvat, c.l, 38

[264]- Necaşî, s.197; Fihrist-i Şeyh Tusî, s. 115; Câmiu'r-Ruvat, c.l, s.545; Mecmau'r-Rical, c.2, s.152

[265]- Mecmau'r-Rical, c.2, s.182-183; Câmiu'r-Ruvat, c.l, s.246

[266]- Necaşî, s.26-28; Fihrist-i Şeyh Tusî, s.73; Câmiu'r-Ruvat, c.l, s.14; Mecmau'r-Rical, 2/31-137

[267]- Mecmau'r-Rical, c.4, s.164; Câmiu'r-Ruvat, c.l, s.554; Şerhu Meşihati't-Tehzib, s.34

[268]- Mecmau'r-Rical, c.3, s.250; Câmiu'r-Ruvat, c.l, s.423

[269]- Necaşî, s.64; Fihrist, s.48-49; Câmiu'r-Ruvat, c.l, s.69; Mecmau'r-Rical, c.l, s.161-165

[270]- Ecmau'r-Rical, c.4, s.186-188; Câmiu'r-Ruvat, c.l, s.574

[271]- Mecmau'r-Rical, c.3, s.105-107; Câmiu'r-Ruvat, c.l, s.355-356

[272]- Fihrist-i Şeyh Tusî, s.82; Mecmau'r-Rical, c.2, s. 186; Câmiu'r-Ruvat, c.l, s.247 ve bizim Rical-i Keşşî'den maksadımız, Tusî'nin İhtiyaru Marifeti'r-Rical'idir, Meşhed üniversitesi baskısı, 1348

[273]- Meşihata Tehzibi'l-Ahkam, s.83; Mecmau'r-Rical, c.6, s.7-18; Câmiu'r-Ruvat, c.2; s, 166

[274]- Rical-i Keşşî, s.349; el-Fihrist, s.211; Mecmau'r-Rical, 6/293-307; Câmiu'r-Ruvat, 2/356-358

[275]- Rical-iNecaşî, s.40; Fihrist-i ŞeyhTusî,s.72; Câmiu'r-Ruvat, 1/191; Mecmau'r-Rical, 2/100,101

[276]- Müstedrek-i Bihar, c.3, s.308

[277]- ez-Zeria, c.5, s.61; Camiu'ş-Şerayi kitabını tanıtırken

[278]- Hacı Mirza Hüseyin Nuri'nin eseridir

[279]- Şeyh Muhammed b. Hasan, Hürr-i Amili'nin eseridir (öl. 1104)

[280]- Şehid-i Evvel ve Şehid-i Sanî, icazetli münaveleyi, mutlak anlamda icazet türlerinin en yüksek mertebesi olarak saydıkları için münaveleyi üçüncü sırada, yazılı icazeti ise dördüncü sırada zikrettim. Çünkü onlar, yazılı icazeti doğruluk ve kuvvet bakımından icazetli münavele gibi saymışlardır. Bu nedenle de yazdı icazetten sonra icazeti beşinci sırada zikrettik

[281]- Biz bu bölümü Şehid-i Sam Zeynuddin Amilî'nin (öl. 975) Diraye kitabından, Necef, Nu'man baskısı s.82-108'den, "Fi Tahammuli'l-Hadis ve Turuki Naklini" başlığı altından özet olarak getirdik. Mamakanî de bu konuda görüş sahiplerinin sözünü Mikbasu'l-Hidaye kitabı, s.95-102'de kaydetmiştir

[282]- Mecmau'r-Rical c.3. s.233

[283]- Biharu'l-Envar, Meclisi, (c.107 s.223) bu icazet, Şeyh Ali b. Muhammed Beyazî'nin (öl.827 h.) Şeyh Nasır b. İbrahim Buveyhî'ye verdiği icazetinin içinde yer almıştır

[284]- Bu âlimin biyografisi, Bozorg Tahranî'nin Tabakanı A'lami'ş-Şia, sekizinci asır, s.323

[285]- Biyografisi; Bozorg Tehranî, Tabakat, s. 205, 8. asır âlimleri bölümünde yer almıştır

[286]- Câmiu'r-Ruvat, c.2, s.549-552

[287]- Biharu'l-Envar, c.110., s.38-42

[288]- Biharu'l-Envar, c.110, s.67-73

[289]- Bihar'ul-Envar, c.110, s.107-109

[290]- Hüccet kitabı, on iki imamla ilgili açıklamalar ve onlara ilişkin nasslar babı, h: 7, 9, 14, 17, 18

[291]- Mecmau'r-Rical, c.5, s.106 - 115

[292]- Mecmau'r-Rical, c.6, s.117 - 121

[293]- Mecmau'r-Rical, c.6, s. 117

[294]- Vesailu'ş-Şia, c.18, s.79, h: 15, hâkimin sıfatlan bablarından dokuzuncu bâb

[295]- Nehcü'l-Belâğa, Malik-i Eşter'e Yazdığı Ahitname ve Vesail, c.18, s.86, h: 38

[296]- el-Kâfi, c.2, s.222, h: 4 ve Vesailu'ş-Şia, c.18, s.80, h: 18

[297]- Vesailu'ş-Şia, c.18, s.79, h: 14

[298]- Açıklaması için bk. Usul-u Kâfi, İlmin Fazileti Kitabı, Hadis İhtilafı Babı, h: 10

[299]- Uyunu Ahbarı'r-Rıza, c.2, s.20, h: 45; Vesailu'ş-Şiâ, c.18, s.81-86, h: 21

[300]- Vesailu'ş-Şia, 10/96, son bölümün 9. Fayda'sında; Müstedrekü'l-Vesail, 3/353, 4. Fayda'sında

[301]- Vesailu'ş-Şia, 10/96-112, özellikle de s.102; İbn Tavus için bk. Musfı'l-Makal, s.71 biyografisi

[302]- el-Kuna ve'1-Elkab, Kummî, c.2, s.436'daki biyografisine müracaat ediniz

[303]- ed-Diraye, Şehid-i Sani, s. 19-24, hadis çeşitlerinin birinci bölümü

[304]- Abdullah b. Sebe, c.2, hadis kitaplarında Abdullah b. Sebe Bölümü

[305]- Vesailu'ş-Şiâ, Hatime, Dokuzuncu ve Onuncu Fayda

[306]- Yusuf Bahranî -Luluetu'l-Bahreyn, s.394- şöyle yazmaktadır: Bazı son dönem âlimlerimiz demişlerdir ki: "el-Kâfı'deki bütün hadisler..." Şeyh Nuri de bu konuyu Luluetu'l-Bahreyn'den Müstedrek-'in son bölümünde -Kuleynî'nin biyografisi 3/541- nakletmiş, şöyle demiştir: Anlaşılan o ki, kaviden maksat, senet zincirinde yer alan kişilerin bazısı veya tümünün İmamiye Mezhebi'nden olmayan övülen kimseler olduğu ve aralarında hadisin zayıf görülmesine sebep olan bir kimsenin yer almadığı hadistir.

Bahranî ve Nuri'nin hadislerin toplamı ile ilgili verdiği rakam bizim metinde verdiğimiz rakamdan farklıdır. Ravzat kitabının yazarının 6/116'da Kuleynî'nin biyografisinde verdiği toplam rakamdan 9 hadis eksiktir. Zeria, 17/245'te verilen rakamdan da farklıdır. Çünkü Zeria'da hadislerin toplamının 16000 olduğu, bunlardan muvassak olanın 178 olduğu ifade edilir. Ben, bu farklılığın istinsah sırasında veya bazılarının tekrarlanan hadisleri saymamalarından meydana geldiğini düşünüyorum.

[307]- Bu kitabın tanıtımı ez-Zeriâ kitabının "dal" harfinde yer almıştır

[308]- Bu kitabın tanıtımı ez-Zeria kitabının "nun" harfinde yer almıştır

[309]- Rical-i Mamakanî, (1.baskı) Necef, 1/281 Bu kitabın tanıtımı ez-Zeria, "mim" harfi

[310]- Sahih-i Kâfi, Muhammed Bakır Behbudî, Beyrut baskısı 1401. Müellif, İbn Gazairî Ebu'l-Hüseyin Ahmed b. Ebu'l-Hasan'a (Tusî ve Necaşî'nin çağdaşıdır) mensup olan Rical kitaplarından nakledilen sözlere itimat etmiştir. Diraye ve rical âlimleri ise İbn Gazairî'nin böyle bir kitabı olduğunu reddetmişlerdir. Bu yüzden de yaptığı bu çalışma ilmî havzalarda kabul görmemiştir. İbn Gazairî'nin Rical'i hakkında ez-Zeria kitabı "ra" harfi, 10/87-89 ve Tefsiru'l-Askerî kitabı "ta" harfi, 4/288-291, "et-Teşkik Fi Nisbeti'r-Rical îlâ İbn Gazairî" faslına ve "Mu'cemu Ricali'l-Hadis" kitabının altıncı önsözü, 1/152

[311]- Ahmed b. Abdullah b. Muhammed, 1. Halife Ebu Bekir'in torunlarındandır. Zehebî onun biyografisinde şöyle yazmıştır: "O asla gerçekleşmeyen olayları uyduran kimsedir." Bu Ahmed h. 954 yılında ölen Ebu'l-Hasan Bekrî Muhammed b. Muhammed Abdurrahman'dan ayrıdır ve biyografisi Zerkulî'nin A'lam kitabında, 7/285'de yer almıştır. Mizanu'l-İ'tidal, 440. biyografi ve Lisanu'l-Mizan, 639. biyografi ve A'lam-i Zerkulî 1/148' de Ahmed b. Abdullah'ın biyografisi

[312]- Nakş-i Eimme Der İhya-i Din, c.7, s.70

[313]- Mu'cemu Ricali'l-Hadis, c. 1, s.36

[314]- Mu'cemu Ricali'l-Hadis, c.l, s.85-97

[315]- Tarih-i Yakubî, c.2, s.251-252

[316]- Zehebî, Tarih-i İslâm, c.3, s.l 14

[317]- Zehebî, Tarihu'l-İslâm, c.3, s.18-19

[318]- Taberî, Abdurrahman b. Cundeb'in rivayeti

[319]- Taberî, c.7, s. 14; Tarih-i İbn Esir, c.3, s.49; Tarih-i İbn Kesir, c.8, s.225

[320]- Ayrıntılı bilgi için bk. İlmin Fazileti Kitabı, Bid'at, Kişisel Görüş ve Kıyas Babı h: 17-(173) ve dip notu: "Allah'ın Kitabı Ve Sünnetin Apaçık Nassı Karşısında Halifelerin İçtihadları..."

[321]- Tefsir-i Taberî, Zemahşeri, Suyutî; Mustedreku's-Sahihayn, c.3, s. 172; Zehairu'1-Ukba-i Taberi, s.l38;Usdu'l-Gabe, c.5, s.367; Hilyetu'l-Evliya, c.3, s.201; Mecmau'z-Zevaid, c.7, s.103; 9/146

[322]- Sahih-i Müslim, Fezailu Ali babı Fezail-i Sahabe kitabı, Sünen-i Tirmizi, Müstedrekü's-Sahi-hayn, 3/150; Müsned-i Ahmed, 1/185; Sünen-i Beyhaki, 7/63; Tefsir-i Taberî, Suyutî, Esbabu'n-Nuzul-i Vahidî, s.74,75

[323]- Tefsir-i Keşşaf, Zemahşerî; Tefsir-i Kebir, Fahr-i Razî ve Nuru'1-Ebsar-i Şeblencî, s. 100

[324]- Sünen-i Beyhakî, c.2, s.379 ve Sünen-i Darekutnî, s.396

[325]- Sahih-i Buhari, Kitabu'd-Deavat Fi Babi's-Salati Ale'n-Nebiy, Kitabu Tefsir, "innellahe ve melaiketehu yusallune ale'n-nebiy" ayetinin tefsirinde, Sahih-i Müslim, Kitabu's-Salat, Babu's-Salat Ale'n-Nebiy Ba'de't-Teşehhud; Müsned-i Ahmed, c.2, s.47 ve c.5, s.353, Edebu'l-Mufrid, Buharî, s.93, Sünen-i Neseî, İbn Mace, Tirmizî ve Beyhakî, c.2, s.147 ve 279, Darekutnî, s.135, Müsned-i Şafiî s.23, Müstedrekü's-Sahihayn, c. 1, s.269 ve Tefsir-i Taberî "innellahe ve melaiketuhu" ayetinin tefsirinde

[326]- Sünen-i Tirmizî, Kitabu'l-Menakıb, İbn Mace, el-Mukaddeme, Müstedrekü's-Sahihayn, 1/149; Müsned-i Ahmed, 2/442; Usdu'1-Gabe, 3/11 ve 5/523; Mecmau'z-Zevaid, 9/169; Tarih-i Bağdat, 8/136; er-Riyazu'n-Nazire, 2/199; Zehairu'1-Ukba, s.23

[327]- Sahih-i Buharî, Kitabu Bed'i'1-Halk, Menakıbu'l-Hasan ve'1-Hüseyin babında yer aldığına göre İbn Ömer'e bir şahıs sivrisineğin kanını sordu. Abdullah İbn Ömer ona nereli olduğunu sordu: O şahıs Irak ehli olduğunu söyleyince Abdullah İbn Ömer şöyle dedi: "Ey insanlar şu şahsa bir bakınız. O bana sivrisineği öldürmeyi soruyor. Oysa onlar Resûlullah'ın evladım öldürdüler. Hâlbuki ben bizzat Peygamberden şöyle buyurduğunu işittim: "Hasan ve Hüseyin dünyada benim iki güzel gülümdür." Hakeza Rahmetu'l-Veled ve Tekbilihi babı, Edebu'l-Mufrid s. 14; Sünen-i Tirmizî ve Müsned-i Ahmed, 2/85, 93,114,153; Müsned-i Tayalisî, 8/160; Hesaisu'n-Neseî, s.37; Müstedreku'l-Hakim, 3/165, Riyazu'n-Na-zire, 2/332; Hilyetu'l-Evliyâ, EbuNuaym, 3/201; 5/70, Fethu'1-Barî, 8/100; Mecmau'z-Zevaid, 9/181

[328]- Tirmizî, Kitabu'l-Mekakıb; el-Hesais, Neseî, s.220; Kenzü'l-Ummal, c. 13, s.99, 2. baskı

[329]- Sünen-i İbn Mâce, Fezailu'l-Hasan ve'1-Hüseyin; Müsned-i Ahmed, 2/288,440,531; 5/369; Tari h-i Bağdad, 15/141; Kenzü'l-Hakaik, s.134, İstanbul; Müsned-i Tayalisî, 10/327-332; Mecmau'z-Zevaid, 9/181,185; Sünen-i Beyhakî, 2/263; 4/28; Hilyetu'l-Evliya, 8/305; Mustedreku's-Sahihayn, 3/166,171

[330]- Esbabu'n-Nuzuli Vahidî, s.331; Usdu'1-Gabe, 5/535; er-Riyazu'n-Nazire, 2/227; Şeblencî'nin Nuru'l-Ebsar'ı ve Tefsir-i Suyutî, mezkûr ayetin tefsirinde

[331]- İmam Hüseyin'in (a.s) önceden şahadete erişeceği hakkındaki rivayetlere müracaat ediniz

[332]- Eğanî, 16/68; İbnKesir, 8/436; Tarih-iTaberî, 7/3,13; Tarih-i İbnEsir, 4/40,41; Ikdu'l-Ferid, 4/388

[333]- Ensabu'l-Eşraf, c.4, birinci bölüm, s.l, el-Muaferatu Ke'1-Muharaşe

[334]- «Medine halkı Abdullah b. Hanzala'nın etrafında toplanarak ölünceye kadar kendisine itaat edeceklerine dair ona biat ettiler. Abdullah b. Hanzala onlara şöyle dedi: "Ey insanlar! Allah'tan korkun. Biz gökyüzünden başımıza taş yağmasından korktuğumuz için Yezid'e karşı kıyam ettik. Bu adam kendi babasından çocuğu olan cariyeleri nikâhlıyor, kendi kızları ve kız kardeşleriyle yatıyor. Şarap içiyor ve namaz kılmıyor."» (Zehebî, Tarih-i İslâm, c.2, s.356) Yezid'i yakından gören Medine halkının temsilcileri, onun kendilerine ikram ve ihtiramda bulunmasına rağmen, böyle nitelendirmişlerdir

[335]- Maktel-i Harezmî, c.2, s.58; el-Luhuf, s.69

[336]- Hilâfeti ele geçiren kimseler, halifeyi "Halifetullah" olarak adlandırıyorlardı. Mervan b. Ebu Hafsa, Haşimoğullan'na karşı savaşında Mansur Devanikî'yi savunan Ma'n hakkında şöyle demiştir: «Haşimoğulları'na karşı Halifetu'r-Rahman'ın yanında kılıç sallayıp durdun.» (Murucu'z-Zeheb, 3/286)

[337]- Taberî, c.6, s.191

[338]- el-Futuh, İbn A'sem, c.5, s.32-33; Maktel-i Harezmî

[339]- el-Futuh, İbn A'sem, 5/34. Maktel-i Harezmî, 1/188. "Ceddim Resûlullah ve babam Ali'nin gidişatıyla" cümlesinden sonra tahrif edilerek, "Ve hidayet edici hulefa-i raşidinin gidişatıyla" cümlesi de eklenmiştir. Oysa "raşidin" kelimesi, Ümeyyeoğulları'nın hilâfetinin son dönemlerinde, ilk halifeler hakkında kullanılan bir tabirdir. Bu kelimenin o tarihten önce kullanıldığına dair bir kaynak yoktur. Ayrıca, "hulefa-i raşidin"den maksat, Resûlullah'tan sonra peş peşe hilâfet makamında oturan kimselerdir ve onlardan biri de Ali'dir (a.s). Hâlbuki "raşidin" sözcüğünün İmam Ali'nin adına atfedilmesi doğru değildir. Bütün bunlar, bu cümlelerin İmam Hüseyin'in (a.s) buyruklarına eklendiğini göstermektedir

[340]- Kamilü'z-Ziyarat, s.75, 75. bab; Musiru'l-Ahzan, s.27; el-Luhuf kitabında, s.25 Kuleynî'den şöyle geçer: İmam Hüseyin (a.s), Mekke'den çıkarken bu mektubu yazmıştır ve mektubun başlığı da şöyledir: "Hüseyin b. Ali'den Haşimoğulları'na. Ama sonra; sizden her kim bana katılacak olsa şehit edilecektir ve benimle olmayan da zafere ulaşmayacaktır."

[341]- ahbaru't-tival -dineverî-, s.246-247; ensabu'l-eşraf-belazurî-, s.168; tarih-i ibn esir, 4/17; tarih-i taberî, 6/224-225; selman-i bahilî, rabia-i bahili'nin oğludur; osman onu azerbaycan'da eran bölgesinde savaşa göndermişti. Selman savaş ve barışla o bölgeyi ele geçirdi ve kendisi de belencer nehri kıyısında öldürüldü. Fuhutu'l-buldan, s.240-241; selman-i bahili'nin hayatı usdu'1-gabe, 2/225

[342]- el-Futuh, İbn A'sem, c.5, s.42-43; Maktel-i Harezmî, c.l, s.192-193; Musiru'l-Ahzan, s.29; el-Luhuf, s.13. Abdullah b. Ömer'in İmam Hüseyin (a.s) ile iki defa görüştüğü sanılmaktadır: Biri, İmam (a.s) Medine'den Mekke'ye giderken ve diğeri ise Mekke'den Irak'a giderken

[343]- Musiru'l-Ahzan, s.29; el-Luhufta (s.23'te) ise şöyle geçer: İmam Hüseyin (a.s) bu hutbeyi Mekke'den çıkmak istediği zaman okudu

[344]- Taberî, Yezidb. Muaviye'nin hilâfeti bölümü, c.6, s. 188

[345]- Tarih-i Taberî, c.6, s.217; Tarih-i İbn Esir, c.4, s.16; Tabakat-ı İbn Saad, h: 278; Tarih-i İbn Asakir, h: 664; Tarih-i İbn Kesir, c.8, s. 166

[346]- Tarih-i İbn Asakir, h: 642-644, İmam Hüseyin'in (a.s) hayatı babı; Tarih-i İbn Kesir, c.8, s. 165; Zehâiru'1-Ukba, s. 151; Maktel-i Harezmî, c. 1, s. 219

[347]- Tarih-i Taberî, c.6, s.197; Ensabu'l-Eşraf,-Belazurî-, s.157-158

[348]- Tarih-i Taberî, c.6, s.221; Musiru'l-Ahzan, s.16

[349]- Tarih-i Taberî, c.6, s.197; Ensabu'l-Eşraf,-Belazurî-, s.157-158

[350]- Tarih-i Taberi, c.6, s. 190; el-İrşad, Şeyh Müfıd, s. 184

[351]- Tarih-i Taberî, c.6, s. 196-197

[352]- Tarih-i İbn Asakir, h:645,646; Tehzibu Tarih-i İbn Asakir, 4/329; Ensabu'l-Eşraf, Belazurî, h:21

[353]- Tarih-i Taberî, c.6, s.218, Tarih-i İbn Esir, c.4, s.16; el-İrşad, Şeyh Müfıd, s.201; Tarih-i İbn Kesir, c.8, s.167; Ensab'ul-Eşraf, s.165-166

[354]- Müstedrekü's-Sahihayn, Tabakat-ı İbn Saad, Tarih-i İbn Asakir ve diğer kaynaklarda Abdullah b. Veheb'den şöyle rivayet edilir (metin Müstedrekü's-Sahihayn kitabındandır): «Ümmü Seleme (r.a) bana şöyle bildirdi: Bir gece Resûlullah (s.a.a) uyumak için yatağa uzandı. Fakat çok geçmeden üzüntü ve endişeyle uyandı. Tekrar uzandı ve uyudu. Yine üzgün ve endişeli uyandı. Ama bu kez, ilk defaki kadar ağır değildi. Yine uyudu ve sonra tekrar uyandığında, elinde kırmızı renkte toprak vardı ve onu öpüyordu! Ben, "Ya Resûlullah! Bu toprak da nedir?" diye sordum. "Cebrail (a.s) bana, Hüseyin'in Irak topraklarında öldürüleceğini bildirdi. Cebrail'den, Hüseyin'in öldürüleceği toprağı bana göstermesini istedim. İşte bu, o topraktır." diye buyurdu.» Hâkim bu rivayetin sonunda şöyle yazmaktadır:

Bu hadis, Buharî ve Müslim'in kuralına göre sahihtir; fakat onlar bunu nakletmemişlerdir!

(Müstedrekü's-Sahihayn, Hakim, c.4, s.398; Mu'cemu'l-Kebir, Taberanî, h:55; Tarih-i İbn Asakir, h: 619-621; Tabakat-ı İbn Saad, h: 267; Tarih-i İslâm, Zehebî, c.3, s.ll; Siyeru'n-Nubelâ, c.3, s. 194-195; Maktel-i Harezmî, c.l, s.158-159 özetle; Zehâiru'1-Ukba, Muhibbuddin Taberî, s.148-149; Tarih-i İbn Kesir, c.6, s.230; Kenzü'l-Ummal, Muttaki Hindî, c.16, s.266)

[355]- Taberî Tarihi'nden, onun, o günün olaylarını kaydettiği tertibe bağlı kalmaksızın İmam Hüseyin'in yarenlerinin şahadetlerini naklettik. Çünkü Taberî'nin, olayları olduğu gibi zikretmede gerekli dikkat ve titizliği göstermediği, amacının sadece bu olayları zikretmek olduğu açıktır. Bizim burada izlediğimiz sıra da Taberî dışındaki rivayetleri bilimsel olarak incelemenin sonucu değildir; biz Taberî'de geçen ipuçlarını esas alarak okuduğunuz şekildeki tertibe gittik ve Taberî dışında başka bir kitaptan yararlandığımızda da kaynağına değindik. Taberî kendi Tarihi'nde, İmam Hüseyin'in kıyamının ve şahadeti seçmesinin nedenini öğrenmek için peşinde olduğumuz gerçeklere açıklık kazandıracak konuları içeren onun yarenleriyle ilgili tüm olayları kaydetmediği için, şimdi kısaca onların bazılarına değiniyoruz

[356]- el-Luhuf, s.56, Şeyda basımı; Maktel-i Harezmî, c.2, s.7

[357]- Maktel-i Harezmî, c.2, s.30

[358]- Tarih-i İbn Asakir, h: 775 ve onun Tehzib'i, c.4, s.344

[359]- İbn A'sem, Harezmî, Ibn Kesir ve diğerleri Yezid'in o sırada İbn Zıb'arî'nin şu beyitleri okuduğunu rivayet ederler: "Keşke Bedirdeki büyüklerim tanık olsalardı / Hazrec'in, sıyrılmış kılıcın darbesiyle nasıl çil yavrusu gibi dağıldığını. / Haykırırlardı ve sevinçten gözyaşı dökerlerdi / Sonra derlerdi ki: Yezid! Elin dert görmesin / Onların ileri gelenlerinden ulularını öldürdük / Bedrin karşılığı olarak, böylece denge sağlandı." İbn A'sem şöyle diyor: Daha sonra Yezid, İbn Zib'arî'nin şiirine kendinden şunları ekledi: "Utbe'den olmayayım, eğer intikam almazsam / Yaptıklarından dolayı Ahmed'in soyundan." Tezkiretu Havassi'l-Ümmet kitabında şöyle geçer: Bütün rivayetlerde meşhur olan şudur:

Hüseyin b. Ali'nin (a.s) başını getirip Yezid'in önüne bıraktıklarında, Yezid Şam eşrafını sarayına davet edip elindeki hezaran dalıyla ona vurarak Zib'arî'nin şu beyitlerini okudu:

"Keşke Bedir'deki büyüklerim tanık olsalardı / Hazrec'in, sıyrılmış kılıcın darbesiyle nasıl çil yavrusu gibi dağıldığını / Onların ileri gelenlerinden ulularını öldürdük / Bedrin karşılığı olarak, böylece denge sağlandı." Şa'bî de diyor ki, Yezid ona kendinden şu beyitleri ekledi: "Haşim oğullan mülk ile oynadılar. Yoksa / Ne bir haber gelmiş, ne de vahiy inmiştir. / Handef ten olmayayım, eğer intikam almazsam, / Yaptıklarından dolayı Ahmed'in soyundan." (İbn Zib'arî'nin beyitleri İbn Hişam'ın Sire'sinde 3/97; Şerh-i Nehcü'l-Belâğa İbn Ebi'l-Hadid, 2/382'de geçmiş ve Yezid'in alıntı yaptığı şiir İbn A'sem'in el-Futuh adlı eserinde (5/241) ve orada ikinci beyitten sonra, İbn Zib'arî'nin şu beyti geçmiştir: "Kılıç cübbesine inince / Felç adamla savaş kızıştı." İbn Kesir'in Tarih'inde de bu şekilde geçmiştir.

Harezmî, Maktel, 2/58'de birinci beyitten önce şöyle geçmektedir: "Ey çöl kargası şöyle de, istersen / Sürekli olmuş bir şeyi översin sen / Her nimet ve kırallık elbet yok olacak / Zamanın kızları sürekli oynayacak." Ve yine aynı kaynakta ve el-Luhuf, s.69'da dördüncü beyitten sonra şöyle geçer:

"Haşimoğulları mülk ile oynadılar. Yoksa / Ne bir haber gelmiş, ne de vahiy inmiştir."

Musiru'l-Ahzan'ın elimizde olan nüshasının 80. sayfasında dördüncü beyit düşmüştür. İbn Kesir'in Tarih'inde, s.8, s.204'de İbn Asakir'in Tarih'inden naklen, Yezid'in dayısı Reya'dan sadece birinci beyti rivayet etmekle yetinmiştir. Biz ise kitabın metninde Tezkiretu Havassi'l-Ümmet, s.l48'den naklettik. Ve yine Tabakat-ı Fuhuli'ş-Şuara, s.200, Sımtu'n-Nücumi'l-Avalî, c.3, s.199, Futuh-i A'sem'in haşiyesinde bu iki kaynaktan rivayet edilmiştir ve yine el-Emali, Ebu Ali Kâlî, c.l, s. 142)

[360]- Zübeyir b.Bekkar el-Muvaffakiyyat adlı eserinde Mutrif b.Muğiyre b. Şu'be'den şöyle nakleder: «Babamla birlikte Muaviye'yi görmek için Şam'a gittik. Babam Muaviye'nin yanına giderek onunla sohbet ediyordu. Dönünce de bize Muaviye'yi ve onun ne kadar akıllı olduğunu anlatır, orada gördüklerine hayret ederdi. Bir gece Muaviye'nin yanından döndüğünde, sessiz sedasız oturdu ve yemeğe el sürmedi. Bir müddet sonra, bizim bir hareketimize kırılmış olabileceğini düşünerek ona, "Bu gece neden üzgünsün?" diye sordum. Dedi ki: "Oğlum, ben en alçak ve hak bilmez kimsenin yanından geliyorum?" Ne olduğunu sorunca şöyle cevap verdi: "Muaviye'yle başbaşa oturmuştuk, ona dedim ki: 'Ya Emirü'l-Müminin! Uzun bir ömür boyu yaşadın, yaşlandın; artık ne olursun hakkı yerine getir de bu yaşta hayırlı bir iş yap, Hâşimî kardeşlerinin elinden tutarak akrabalık hakkını yerine getir. Vallahi onlarda korkmana sebep olacak bir şey kalmadı. Bu hareketinle geriye iyi bir isim bırak; ayrıca sevap da alırsın!' Fakat Muaviye dedi ki: Neler söylüyorsun sen?! Benden sonra ismin iyi anılmasını nasıl ümit edebilirim?! O Teymli adam (Ebu Bekir) hükümeti ele geçirdi, adalete uydu da yapacağını yaptı. Fakat ölünce ismi de silinip gitti, şimdi sadece 'Ebu Bekir' diye anılır oldu. Ondan sonra Adiy kabilesinden o adam (Ömer) iş başına geçti, birtakım faaliyetlerde bulundu, on yıl çaba harcadı; fakat o da ölünce onun ismi de silinip gitti ve şimdi sadece (Ömer) diye anılır oldu.

Fakat bu İbn Ebî Kebşe (Ebu Kebşe, Kureyş'in Resûlullah'la alay etmek için Hz. Peygambere taktığı lakaptır) ismini 'Eşhedu enne Muhammeden Resûlullah' diye günde beş vakit anmaktalar. Ey babasız! Böyle bir isim oldukça hangi amel ve hangi isim kalabilir?! Vallahi bu ismi defnedip tamamen ortadan kaldırmadıkça vazgeçmem!!» (el-Muvaffakiyyat, s.576-577; Murucu'z-Zeheb, 2/454; Şerhu Neh-ci'l-Belâğa, İbn Ebi'l-Hadid, 1/463; Mısır baskısı, Muhammed Ebul Fazl İbrahim incelemesi, 5/129-130

[361]- Ebu Süfyan, Hint ve Muaviye'nin yaptığı işlerin detayı, "Nakş-i Aişe Der Tarih-i İslâm," c.3

[362]- Ehl-i Beyt ve Ehl-i Sünnet Ekolleri, 2/35-66; 1/48-56; 1/413-455,489,499; 2/393-468; 3/269-406; 2/487 ve 3. cilt; özetlenmiştir, Kevser yayınları 2005 - İstanbul

[363]- Suyuti, Ed-Dürrü'l Mensur, (Maide, 3); Hatib, Tarih-i Bağdat, 8/290

[364]- Sagaleyn hadisini nakleden Ehl-i Sünnet kaynaklarından bir kısmı: Hasaisu'n-Nesâi, s.21; Sahih-i Müslim, Kitabu Fezaili's-Sahabe, Fezail-i Ali b. Ebu Talib; Sunenu'd-Daremî, 2/431; Tirmizi, 5/ 662-663; Müstedreku's-Sahiheyn (hadisin sahih olduğunu ikrar etmiştir), 3/109-148; Musned-i Ahmed b. Hanbel, 3/14, 17, 26, 59; 4/366-371; 5/181; Müşkilu'l Asar, et-Tahavî, 4/368; Kenzu'l-Ummal, el-Mut-taki el-Hindi, 1/48,96,178,185; 3/61; 6/390; 7/225; Sunen-i Beyhaki, 7/30; el-Mevarid, Mevlut Sarı, segal ve itret kelimesi; Hilyetu'l-Evliya, Ebu Naim el-İsfehanî, 1/355; 9/64; Mecmau'z-Zevaid, el-Heyte-mî, 5/195; 9/163-164, 10/363; İslâm Tarihi, M. Asım Koksal, 17/313; Üsdü'1-Gabe, İbnu'1-Esir, 2/13, 3/147; es-Sevaiku'1-Muhrika, İbn Hacer Heytemî, s.75-89-136; Suyuti, ed-Dürrü'1-Mensur, (Şura, 23) Tefsirinde; et-Tabakatu'1-Kübra, İbn Sa'd, 2/2. kısım s.2; Tarih-i Bağdat, el-Hatib el-Bağdadî, 8/ 442; Tefsir-i Nizam, (Al-i İmran, 103) Tefsirinde; Fahr-i Razi Tefsiri, (Al-i İmran, 103); Tefsir-i İbn Kesir, (Ahzâb, 33; Şura, 23) Tefsirinde; Tefsir-i Nizam, (Al-i İmran, 103); Tefsir-i Hazin, (Al-i İmran, 103; Şura, 23) Tefsirinde; Zehairu’l-Ukla, el-Muhib et-Taberî, s. 16; Tezkirem Havassi'1-Ümme, bâb:12, s.232

[365]- el-Muvatta, c.2, s.899, h: 3, Kitabu'l-Kader, Çağrı yayınları, İstanbul-1981