Eryek Baba (Erikli Baba) Dergahı

Osmanlı’nın kuruluş yıllarında Orhan Gazi döneminde, Bursa’nın fethinin hemen akabinde Kandıra, Aydos (Yakacık) ve Semendire (Samandıra) ele geçirilerek İznik kontrol altına alınmak istenmişti. Dönemin Bizans imparatoru 3. Androkinos Pabolokos, İznik’i denetimi altına alabilmek için 1329 yılı Mayıs ayında Anadolu yakasına geçti ve Palekanon (İstanbul Maltepe) denilen bölgede, Orhan Gazi kuvvetleriyle savaşa tutuştu. Bizans kuvvetleri bu savaşta yenildiler, barış görüşmeleri İmparatorun av köşkü olan bugünki Merdivenköy’de yapıldı. Görüşme sonucunda, bugünkü Şahkulu Dergahı olarak anılan bölge ile hemen karşısındaki tepeye birer dergah kurma kararı alındı. Bu dergahlardan birinin  adı Gözcü tepesi (Göztepe) ve diğeri Şahkulu Sultan Dergahı olup Merdivenköy’e inşa edilmişti. Sultan Orhan Gazi ile gelen Gazi Erenler şunlardır: 1- Gözcü Baba (Kabri Göztepe’dedir) 2-Mah Baba (Kabri Göztepe Ayazma’dadır) 3- Eren Baba (Türbesi Erenköy’dedir) 4-  Kartal Baba (Kartal’da şehit edilmiştir) 5- Suca Sultan (Şahkulu bugünki Merdiven köy’dedir) 6- Erikli Baba (Türbe ve dergahı Zeytinburnu Kazlıçeşme’dedir).

Erikli Baba, Hacıbektaş’ın ilk haliflerinden olup, İmam Musa-i Kazım soyundan gelmektedir. Esasen ismi Es-seyyid Muhammed Eryek’dir. Tasavvufta, Ehl-i Beyt’e eren insan yetiştirenlere Eryek denir. Ünvanı buradan gelmektedir. Halk arasında ise, kışın erik yetiştirmesi kerametine istinaden Erikli (Eryek) Baba ismi verildiği söylenmektedir. Balım Sultan ve Otman Baba erkannamesinde, Erikli Baba için İstanbul’un gözcülerinden olduğu ve 12 büyük dergahtan biri olduğu belirtilmektedir. Dergah içinde o dönemin en ünlü zakirleri ve bu yola gönül verip şehid edilmiş erenlerin mezarları ve türbeleri olup, bugün de korunup ziyaret edilmektedir.

Erikli Baba Dergahı’nın bilinen postnişinleri şunlardır. Seyyid Hafız Mustafa Baba (vefat R.1288), Yalovalı Gani Baba (vefat R. 1289), Perişa Baba (vefat R.1301), El-Hac Ahmet Baba (vefat R. 1302), Zikri Baba (vefat tarihi bilinmemekte), Hacı Hasan Baba (vefat R.1306), Hamdi Baba (vefat R. 1307), Küçük Abdullah Baba (vefatı R. 1339), Es-Seyyid Koca Turgut Baba (1997)

Dergahı, Anadolu ve Balkanlarda gönülleri fetheden Alevilik ve Bektaşilik felsefesini temsil etmiştir. Cumhuriyetin kurulma aşaması ve özellikle İstiklal savaşında Gazi Mustafa Kemal Atatürk’e maddi ve manevi desteklerini sunmuştur. Savaş sırasında büyük çapta silah katkısında bulunmuş, öyle ki Dergahtaki mezarların arasına tünel kazılarak silahlar saklanıp sonra İngilizlere karşı kullanılmak üzere bizzat Atatürk’e teslim edilmişir. Cumhuriyetin felsefesine olan güven ve bağlılığından dolayı, Cumhuriyetin kuruluşundan sonra çıkarılan tarikat, tekke ve zaviyelerin kapatılmasına dair kanuna istinaden dergahların tümünün kapatılmasına rağmen, Erikli Baba dergahının bir süre daha faaliyette bulunmasına müsade edilmiştir.

Kaynak Kişiler: Şevki Koca, Dr. Hülya Küçük (Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim üyesi)

Araştırma: Erikli Baba Kültür Derneği (İnceleme ve araştırmalar devam etmekte olup, bu yazı bir ön çalışma mahiyetindedir.)