DHAMBI KUU LA KUTOKULIPA ZAKA,
www.al-islam.org and ebooked by www.ShiaLibrary.com and www.islamkutuphanesi.com . May Allah be pleased with all. |
Kimeandikwa na
SYED DASTAGHIB SHIRAZI
Kimetarjumiwa na kuhaririwa na
AMIRALY M. H. DATOO
BUKOBA - TANZANIA
UTANGULIZI
Hapa nitapenda kuzungumzia machache kuhusu sadaqah
- Sadaqah inalipia madeni na kuongezea neema kwetu,
- Sadaqah inatuepusha na mauti katika hali mabya
- Siku ya Qiyama kutakuwa na jua na joto kali mno, lakini Mumin atakuwa katika kivuli, nacho ni sadaqah aliyokuwa akiitoa.
- Toeni sadaqah asubuhi na mapema, ili balaa na matatizo yasiwafikieni katika siku nzima.
- Muwatibu wagonjwa wenu kwa kutoa sadaqah
- Kutoa sadaqah ni afadhali kuliko kumnunua mtumwa na kumfanya huru
- Mtu mmoja alifiwa na watoto wawili, alibakia mmoja. Akashauriwa kutoa sadaqah.Toeni sadaqah kwa mikono yenu wenyewe kwani hamtakuwa kifo kibaya na balaa zaidi ya 70 zitaepukwa na kujiepusha na mitego 70 ya Shaitani, kwani Shaitani yupo anasema, “Usitoe sadaqah.” Je tutamwitikia Shaitani ?
- Toeni sadaqah hata kama ni tonge moja ya tende na kama hiyo pia hamuwezi basi toeni punje moja ya tende.
- Sadaqah inatuepusha na balaa 70 ambamo kuna magonjwa, madhara ya moto, kuzama maji, kuangukiwa na kufunikwa na majumba yanayoporomoka na kubomoka na kutokuwa masikini,
- Unapokuwa na hofu ya kuibiwa, kuugua n.k. bali toa sadaqah.
1. KUTOKULIPA ZAKA
Katika Madhambi makuu, dhambi la thelathini na saba ni kule kutokulipa Zaka zilizofaradhishwa na kama vile ilivyoelezwa katika Sahifa ya ‘Abdul ‘Adhim kwamba Maimamu Al Imam Ja'afer as-Sadiq a.s., Imam Musa al-Kadhim a.s. na Al Imam Muhammad at-Taqi a.s. wamesema kuwa hili ni dhambi kubwa kabisa kwani amesema Allah swt katika Quran: Surah al –Tawba
h, Ayah 34 – 35 :
Siku (mali yao) yatakapotiwa moto katika moto wa
Jahannam , na kwa hayo vikachomwa vipaji vya nyuso zao na mbavu zao na migongo
yao, “Haya ndiyo (yale mali) mliojilimbikia nafsi zenu, basi onjeni (adhabu ya
) yale mliyokuwa mkikusanya.”
Imeelezwa katika riwaya kuwa neno lililotumika katika Ayah hii kanz inamaanisha mali yoyote ile ambamo Zaka na haki zinginezo zilizofaradhishwa hazijatolewa.
Vile vile Amesema Allah swt katika Qur'an Tukufu, Surah Ali-Imran, 3 , Ayah 180 :
Wala wasione wale ambao wanafanya ubakhili katika yale
aliyowapa Allah swt katika fadhila Zake kuwa ni bora kwao. La ni vibaya kwao.
Watafungwa kongwa za yale waliyoyafanyia ubakhili – Siku ya Qiyamah.
Yaaani wale ambao wanamiliki mali kwa kipindi kifupi tu ambayo hatimaye watakufa na hakuna shaka kuwa hakuna kitakachobakia kingine isipokuwa Ufalme wa Allah swt. Hivyo inatubidi sisi tutumie mali hii vyema iwezekanavyo katika njia ya kutuletea baraka na uokovu Siku ya Qiyamah, kabla mali hii haijatutoka na tukaiacha humu humu duniani. Imeandikwa katika Minhaj-us-Sadiqiin kuwa imeelezwa katika Hadith kuwa :
‘Yeyote yule aliyebarikiwa na Allah swt kwa mali na utajiri, lakini
kwa sababu za ubakhili wake hakutoa Zaka na malipo mengine yaliyofaradhishwa
kwake, basi Siku ya Qiyamah mali hiyo itatokezea kwake katika sura ya nyoka,
ambaye atakuwa mwenye sumu kali kwani hatakuwa na unywele wowote juu ya kichwa
chake na atakuwa na alama mbili za rangi nyeusi chini ya macho yake na hii
ndiyo dalili ya kutambulisha kuwa nyoka huyo ni mkali sana na hatarikabis. Basi
nyoka huyo atajiviringisha shingoni mwa mtu huyo kama mnyororo na kujivingisha
shingoni mwake. Katika hali ya kumsuta, nyoka huyo atasema: ‘Mimi ni mali yako
ile ambayo wewe ulikuwa ukijivuna na kujifakharisha duniani.’
Al Imam Muhammad al-Baqir a.s. amesema katika Wasail-as-shiah, mlango 3, J.6, Uk. 11:
“Mtu yeyote ambaye hatatoa na kulipa Zaka ya mali yake basiSiku ya Qiyamah Allah swt atamwadhibu kwa miale ya mioto katika sura ya nyoka wakubwa ambao watakuwa wakinyofoa na kula nyama yake hadi hapo hisabu yake itakapokwisha.”
Vile vile Al Imam Muhammad al-Baqir a.s. amesema katika Tafsir Minhaj as-Sadiqiin kuwa :
“Iwapo mtu aliye na mali na utajiri atakapoijiwa na ndugu au jamaa yake kwa ajili kuomba msaada kutokea mali na utajiri huo alionao, na yeye kwa sababu ya ubakhili wake akimnyima, basi Allah swt atamtoa nyoka mkubwa kabisa kutokea mioto ya Jahannam ambaye huizungusha ulimi wake mdomoni ili kwamba mtu huyo amwijie ili aweze kujiviringa shingoni mwake kama mnyororo mzito.”
Al Imam Ja'afer as-Sadiq a.s. amesema katika Wasa’il as-Shiah, ZAKAT,mlango 3, Hadith 1, J.6, Uk. 11 Kafi :
“Mtu yeyote anayemiliki dhahabu na fedha na asipotoa Zaka yake iliyofaradhishwa (au Khums, kama vile inavyoelezwa katika Tafsir al-Qummi), basi Allah swt atamfunga kifungo katika mahala pa upweke na atamwekea nyoka mkubwa kabisa ambaye atakuwa amedondosha nywele zake kwa sababu ya sumu kali aliyonayo, na wakati nyoka huyoatakapotaka kumshika basi mtu huyo atakuwa akijarbu sana kukikmibia lakiniatkaposhindwa hatimaye atakapotambua kuwa hataweza kujiokoa basi atamnyooshea mikono nyake mbele ya nyoka huyo. Lakini nyoka huyo atazitafuna mikono hiyo kama vile anavyotafunwa mtoto mdogo wa ngamia na atajiviringisha shingoni mwake kama mnyororo. Na hapo Allah swt anatuambia kuwa ‘Yeyote yule anayemiliki mifugo, ng’ombe na ngamia na siyetoa Zaka ya mali yake, basi Allah swt Siku ya Qiyamah atamfunga kifungo cha upweke na kila mnyama atamwuma na kila mnyama mwenye meno makali atampasua na yeyote yule ambaye hatoi Zaka kutokea mitende, mizabibu na mazao yake ya kilimo, basi huyo siku ya Qiyamah basi atafungwa shingoni mwake kwa mnyororo wenye urefu wa takriban magorofa saba.”
Al Imam Muhammad al-Baqir a.s. amesema katika Wasa’il as-Shiah Mlango 3, J.6, Uk.11 :
“Allah swt amefaradhisha Zaka pamoja na Sala. Ameamrisha kutekeleza Sala na kutoa Zaka hivyo iwapo mtu atasali bila ya kutoa Zaka, basi atakuwa hakukamilisha Sala .
Vile vile Al Imam Ja'afer as-Sadiq a.s. Wasa’il as-Shiah, ZAKAT,mlango 3, Hadith 13, J.6, Uk. 11:
amesema kuwa :
“Mtume Muhammad Mustafa s.a.w.w. aliingia katika Masjid an-Nabawi, na aliwataja watu watano kwa majina yao na akasema kuwa inukeni na mtoke humu Msikitini na wala msisali kwani nyinyi hamutoi Zaka.
(Wasiolipa Zaka wamefukuzwa kutoka Msikitini !)
Vile vile Al Imam Ja'afer as-Sadiq a.s. anasema katika Wasa’il as-Shiah, ZAKAT,mlango 3, Hadith 24, J.6, Uk 14 :
“Mtu yeyote asiyelipa Zaka ya mali yake basi yeye wakati wa mauti yake atataka kurudishwa humu duniani ili aweze kutoa na kulipa Zaka, kama vile Allah swt anatuambia: ‘Ewe Allah swt nirudishe tena ili nikafanye mema niliyokuwa nimeyaacha !’ Yaani wakati wa kifo chake atasema kuwa arudishwe humu duniani ili akaitumie mali aliyoilimbikiza katika njia njema, lakini atajibiwa kuwa kamwe haitawezekana hivyo kurudi kwake.”
Vile vile Al Imam Ja'afer as-Sadiq a.s. ameelezea tafsir ya Ayah isemayo kuwa : ‘Allah swt atawaonyesha matendo yao katika hali ya kusikitisha mno kuwa wao hawatatoka nje ya Jahannam’ kama ifuatavyo katika wasl Wasa’il as-Shiah,mlango 5, Hadith 5, J.6, Uk21 :
“Mtu yule ambaye anakusanya na kulimbikiza mali yake na anafanya ubakhili katika kuitumia katika mambo mema na kwa kutoa zaka n.k., basi anapokufa huku amewaachia mali hiyo wale ambao watatumia mali hiyo katika utiifu wa Allah swt au kwa kutenda madhambi, basiiwapo itatumiwa katika utiifu wa Allah swt basi atakuwa mtu wa kujivuna na iwapo itatumiwa katika maasi na madhambi basi itamdhalilisha.”
Riwaya hii imenakiliwa na ‘Ayyashi, Mufiid, Sadduq na Tabarasi katika vitabu vyao na vile vile wamewanakili Maimamu Al Imam Muhammad al-Baqir a.s. na Al Imam Ja'afer as-Sadiq a.s.
Mtume Muhammad Mustafa s.a.w.w. amesema, Wasa’il as-Shiah,mlango 5, Hadith 5, J.6, Uk21 :
“Hakuna kitu kinachokimaliza Islam kama Ubakhili na njia ya Ubakhili ni sawa na njia ya sisimizi ambayo haionekanina yenyewe ipo kama Shirk ambayo inayo aina nyingi.”
Al Imam 'Ali ibn Abi Talib a.s. amesema katika Safinat al-Bihar, J.1 Uk. 155 :
“Watu watakapokataa kutoa Zaka, basi baraka itakuwa imeondolewa kutoka ardhini kwa kutoa mazao na matunda kutoka mashamba yao,na madini.”
Vile vile Mtume Muhammad Mustafa s.a.w.w. amesema katika Wasa’il as-Shiah,Mlango 1, Hadith 13 :
“Muwatibu wagonjwa wenu kwa kutoa Sadaqah na mutokomeze balaa, maafa kwa Du’a na muhifadhi mali zenu kwa kutoa Zaka.”
Al Imam Ja'afer as-Sadiq a.s. amesema Wasa’il as-Shiah,mlango 5, Hadith 10, J.6, Uk23 :
“Allah swt anazo mahala pengi humu ardhini ambazo huitwa ‘kilipiza kisasi’ hivyo Allah swt anapomjaalia mtu mali na utajiri, na huyo mtu haitumii kwa kutoa malipo aliyofaradhishiwa, basi huwekewa nafasi mahala hap. Mali ambayo anakusanya kwa mbinu zake zote,inampotoka na anaiacha kwa wengine.”
Na katika riwaya zinginezo imeelezwa kuwa mtu ambaye anafanya ubakhili wa kutumia mali yake katika njia njema basi itatokea kuwa ataitumia katika njia potofu na riwaya ambazo zimeelezwa katika mlango wa Zaka, zipo nyingi, lakini hadi hapa zinatosheleza.
2. ASIYELIPA ZAKA NI KAFIRI
Kama tulivyokwisha ona hapo awali kuhusu masuala ya zaka na kutokulipa kwake ni dhambi kuu. Iwapo mtu atamlazimu kulipa Zaka na kwa sababu za ubakhili wake, halipi basi atakuwa kafiri na najis kwani Zaka ni slawa na kufaradhishiwa kutimiza kama Sala na swala moja muhimu katika Dini na kwa kutokutimiza misingi ya dini, basi kunamtoa mtu nje ya dini. Zipo riwaya nyingi ambazo zinazumngumzia kukufurishwa kwa mtu asiyetoa Zaka kwa sababu za ubakhili wake. Al Imam Ja'afer as-Sadiq a.s. amesema katika Wasa’il as-Shiah,mlango 4, Hadith 2, J.6, Uk 18 :
“Bila shaka Allah swt amewawekea hisa mafukara na wenye shida katika mali za matajiriambayo imefaradhishwa. Faradhi ambayo inapotimizwa inakuwa ni yenye kuwafakharisha matajiri hao na ni kwa sababu ya kutoa huko Zaka kunakoharamisha kumwagwa damu yao na wanaolipa zaka wanaitwa Waislamu.”
Yaani wenye mali iwapo hawatatoa Zaka iliyofaradhishwa kwa kukataa, basi hao si Waislamu na hivyo kumwagwa kwa damu yao haiharamishwi.
Al Imam Ja'afer as-Sadiq a.s. amesema, Wasa’il as-Shiah,, J.6, Uk18 :
“Mtu yeyote yule ambaye hatatoa Zaka hata lau kwa kiasi cha Qirat (1.20 Dinar yaani punje nne za Shayiri) basi huyo si Mumin wala si Mwislamu na watu kama hawa ndivyo alivyoelezea Allah swt kuwa watakuwa wakitaka warudishwe humu duniani ili watekeleze mema. “
Vile vile Al Imam Ja'afer as-Sadiq a.s. ameeleza katika Wasa’il as-Shiah,, J.6, Uk18:
“Mtu yeyote yule ambaye hatatoa Zaka hata kwa kiasi cha Qirat moja (sawa na punje nne za Shayiri) basi huyo atakuwa bila imani na kufa kwa mauti ya Myahudi au Mnasara.”
Amesema vile vile Al Imam Ja'afer as-Sadiq a.s. katika Wasa’il as-Shiah, ZAKAT, mlango 3, Hadith 1, J.6, Uk. 19 na Kafi :
“Allah swt ameruhusu kumwagwa damu ya watu wa aina mbili ambapo hukumu hii itatekelezwa pale atakapodhihiri Al-Imam Muhammad Mahdi, sahibuz-zamaan, a.s. na hivyo mmoja miongoni mwa watu hao wawili ni yule anayefanya zinaa ilhali anayo mke wake hivyo atauawa kwa kupigwa mawe hadi kufa kwake na wa pili ni yule asiyetoa Zaka, huyo atakatwa kichwa.”
Vile vile amesema, katika Wasa’il as-Shiah,mlango 5, Hadith 8, J.6, Uk20 :
“Mali haipotei katika majangwa na Baharini ispokuwa ile isiyolipiwa Zaka na atakapodhihiri Al-Imam Muhammad Mahdi, sahibuz-zamaan, a.s. basi wale wote wasiolipa Zaka watasakwa na kukamtwa na watakatwa shingo zao.”
Amesema Allah swt katika Quran: Surah al –Fussilat, 41, Ayah 6 – 8 :
“Ole wao wanaomshirikisha, ambao hawatoi Zaka na wanaikataa Aakhera.”
Amesema Mtume Muhammad Mustafa s.a.w.w. , katika Al-mustadrak :
“Kwa kiapo cha Allah swt ambaye anayoanayo roho ya Mtume Wake katika kudura yake, kuwa hakuna mtu anayemfanyia khiana Allah swt isipokuwa Mushrikina kama hawa ambao hawatoi Zaka kutoka mali zao.”
Vile vile Mtume Muhammad Mustafa s.a.w.w. alimwambia Al-Imam ‘Ali ibn Abi Talib a.s., katika Al-Khisal, Uk. 450, Mlango Kumi :
“Ya Ali ! Katika Ummah wangu wapo makafiri wa makundi kumi
1. Mfitini na mchonganishi
2. Mchawi
3. Dayyuth yaani mwanamme yule ambaye anajua kuwa mke wake anazini lakini hajali bali anapuuzia,
4. Mwanamme yule ambaye anauroho wa kiharamu wa kutafuta wanawake mbalimbal kwa kulawiti,
5. Anayewalawiti wanyama
6. Anayezini pamoja na wale walioharamishwa kwake yaani ambao ni mahram kwake,
7. Anayechochea na kuzidisha moto wa fitina na chuki miongoni mwa watu,
8. Anayewasaidia makafiri kihali na mali kupigana dhidi ya Waislamu,
9. Asiyetoa Zaka
10. Asiye Hijji ilhali ana uwezo kamili na kutimiza masharti yake na akifa katika hali hiyo.”
Kwa kuzingatia riwaya kama hizi tunaona kuwa kutokusali, kutokutoa Zaka na kutokuhiji wakati hali inaruhusu, kwa misingi ya ujauri wetu wenyewe, basi huyo ni kafiri na atakosa baraka na neema za Aakhera ambayo ni kumwokoa kutoka Jahannam na vile vile humu duniani hatakuwa toharifu kama Waislamu na hataruhusiwa kurithi, kuoana pamoja na waislamu, n.k., lakini iwapo mtu hatoi Zaka kwa ubakhili wake (Ingawaje hakatai wala kupinga Zaka) basi huyo hawezi kuwa kafiri. Ingawaje kidhahiri yeye ni Mwislamu lakini kiundani mwake anayo sifa mojawapo ya ukafiri na iwapo atakufa , basi atatumbukizwa katika adhabu kali mno, kama vile ilivyoahidiwa.
3. SABABU ZA KUFARADHISHWA KWA ZAKA
Katika kufaradhisha utoaji wa Zaka na Sadaqah zinginezo zinahekima ndani yake ambazo hazipo dhahiri mbele yetu. Hata hivyo baadhi yao zimeletwa bele yetu (ambavyo ni kutokea Allah swt ) mtihani kwa wenye mali na utajiri kwa kujiuliza je kwao Allah swt ni mpenzi zaidi kuliko mali zao ambazo zitakwisha siku moja ? Na je kwa kweli wana imani kamili juu ya Thawabu, Jannat, Jazaa ( malipo ) au hawana imani ? Je kwa kweli wanafanya ibada ya Allah swt kwa moyo mkweli au sivyo ?
Faida ya pili ni kuwaondolea shida na taabu wale wanaostahiki misaada hiyo ili waweze kuishi vizuri, na kwa hayo Al Imam Ja'afer as-Sadiq a.s. amesema katika kuzungumzia faida za utoaji wa Zaka, katika Kafi Wasail, Mlango 1, Hadith 9 :
“Bila shaka Zaka imefaradhishwa kwa ajili ya kuwajaribu (mtihani) matajiri na wenye mali na kuwatimizia mahitaji ya wenye shida na kwa yakini, iwapo watu wangalikuwa wakitoa Zaka ipasavyo, basi kusingalikuwapo na Waislamu masikini na wenye shida na wala kusingalikuwa na mmoja kumtegemea mwingine na wala kusingalikuwapo na wenye kuwa na njaa au wasiokuwa na nguo. Lakini taabu na shida zote walionazo masikini ni kutokana na wenye mali na utajirikutotimiza wajibu wao wa kutoa Zaka na Sadaqah. Hivyo Allah swt humtenga mbali na neeema na baraka Zake yule ambaye hatimizi wajibu wake huo. Nami naapa kwa kiapo cha Allah swt ambaye ameumba viumbe vyote na anawapatia riziki zao, kuwa hakuna kinachopotea katika mali katika nchi kavu au majiniisipokuwa ile isiyotolewa Zaka.
Faida ya tatu, Nafsi[1] yetu inatoharishwa kwa udhalilisho wa ugonjwa sugu wa ubakhili na hivyo inatubidi sisi lazima tuutibu ugonjwa huu unaoangamiza na kutumaliza.
Hivyo Amesema Allah swt katika Quran: Surah al-Tawbah, Ayah 103 :
“Chukua sadaqah katika mali yao, uwasafishe
na kuwatakasa kwa ajili ya hizo (sadaqah zao na kuwataja kwa vizuri (mbele
yangu) na uwaombee dua. Kwa hakika kuwaombea kwako kutawapa utulivu, na Allah
swt ndiye asikiaye na ajuaye.”
Vile vile Amesema Allah swt katika Quran: Surah al – Hashri, 59, Ayah 9 :
“Na walio na maskani zao na Imani yao kabla yao, wanawapenda waliohamia kwao, wala hawaoni choyokatika vifua vyao kwa waliyopewa (Wahajiri), bali wanawapendelea kulikoa nafsi zao, ingawa wao wenyewe ni wajitaji. Na mwenye kuepushwa uchoyo wa nafsi yake, basi hao ndio wenye kufanikiwa.”
Hivyo tumeona kuwa matibabu ya uginjwa uitwao ubakhili ni kule kutoa Zaka, misaada na Sadaqah na tuwetukitoa kila mara kiasi kwamba iwe ndiyo tabia yetu na kwa kuzingatia ustaarabu na adabu tukitoa Sadaqah basi tunaweza kuokoka na ugonjwa huu unaotuangamiza.
4. ZAKA NA SADAQAH HUONGEZA NEEMA
Faida kuu mojawapo ya kutoa Zaka ni kuongezeka kwa neema na baraka ya mali yetu iwapo itatolewa kwa kuzingatia kanuni na ustaarabu wa kutoa hivyo, na ni kinyume na mawazo na mipango ya Ki-Shaytani, kwani mabakhili hufikiria daima kuwa kwa kutoa mali yako kwa ajili misaada na Sadaqah na Zaka, basi mali yao hupungua na hivyo wanaweza kuwa masikini na kwa hakika hayo ndiyo mawazo na upotofu wa Shaytani.
Amesema Allah swt katika Quran: Surah al
–Baqarah, Ayah 28 : “Allah swt huongezea
katika Sadaqah” yaani huongezea baraka humu duniani na vile vile kutakuwapo
na malipo mengine huko Aakhera na amesema Allah swt katika Quran: Surah al –
Saba,34, Ayah 39 : ‘Chochote kile
mtakachokitoa (katika njia yake), basi Atawalipeni (humu humu duniani) malipo
yake, Naye ni Mbora wa wanao ruzuku.’
Amesema Allah swt katika Quran: Surah al –Rum, 30, Ayah 39 :
‘Na mnachokitoa kwa riba ili kiongezeke katika mali ya watu, basi hakiongezeki mbele ya Allah swt . Lakini mnachokitoa kwa Zaka kwa kutaka radhi ya Allah swt, basi hao ndio watakaozidishiwa.’
Katika Ayah hizo, tumeona kuwa kuongezeka zaidi mno na vile vile Baraka pia itakuwamo, vyote kwa pamoja. Katika kusisitiza hayo, zipo riwaya nyingi mno.
Amesema Bi. Fatimah az-Zahra bintie Mtume
Muhammad Mustafa s.a.w.w. katika hotuba aliyoitoa kuzungumzia Fadak
[2] katika Bihar al-Anwaar, J.8,
Uk 109 :
“Kwa ajili ya kujitakasa na dhambi la Shirk, Allah swt ametufadhishia kuikamilisha imani yetu ( yaani mtu yeyote anayetaka kujitakasisha na unajisi basi inambidi kuleta imani kwa moyo wake kamilifu), na Sala inamwepusha na magonjwa ya kiburi na kujifakharisha, na Zaka inamwepusha mtu kwa magonjwa ya ubahili ili mwanadamu awe mkarimu na mpenda kutoa kwa ajili ya mema ili atakasike) na hii pia ndiyo sababu kuu katika kujiongezea riziki .”
Al Imam 'Ali ibn Abi Talib a.s. ameripotiwa akisema katika Al-Kafi:
“Yeyote yule anayetumia kutoka mali yake katika njia ya kheri, basi Allah swt anamlipa mema humu duniani na kumwongezea katika malipo yake.”
Vile vile ameripotiwa akisema Al Imam 'Ali ibn Abi Talib a.s. katika Wasa’il as-Shiah : Mlango Sadaqah, Hadith 19, J.6, Uk. 259 :
“Tafuteni riziki yenu kwa kutoa Sadaqah.”
Al Imam Ja'afer as-Sadiq a.s. ameripotiwa katika Kitab ‘Uddatud-Da’I kuwa alimwuliza mtoto wake :”Je nyumbani kuna kiasi gani kwa ajili ya matumizi ?”
Naye alimjibu : “Zipo Dinar arobaini tu.”
Imam a.s. alimwambia “Dinar zote hizo zigawe Sadaqah.”
Kwa hayo mtoto wake alimwambia Imam a.s. “Ewe Baba ! Mbali na Dinar hizi arobaini, hatutabakia na akiba yoyote.”
Imam a.s. alimwambia : “Nakuambia kuwa zitoe Dinar zote Sadaqah kwani ni Allah swt tu ndiye atakayetuongezea kwa hayo. Je wewe hauelwei kuwa kila kitu kina ufunguo wake ? Na ufunguo wa riziki ni Sadaqah ( kutolea mema ).”
Kwa hayo, mtoto wake aliyekuwa akiitwa Muhammad, alizitoa Sadaqah Dinar hizo na hazikupita siku kumi, Imam a.s. alitumiwa Ddinar elfu nne. Hapo Imam a.s. alimwambia mwanae : “Ewe Mwanangu ! Sisi tulitoa Dinar arobaini tu na Allah swt ametupa Dinar elfu nne badala yake.”
Al Imam 'Ali ibn Abi Talib a.s. amesema katika Nahjul Balagha kuwa :
“Mtu anapokuwa masikini au mwenye shida basi fanyeni biashara pamoja na Allah swt kwa kutoa Sadaqah.”
Al Imam ‘Ali ar Ridha a.s. alimwambia mfanyakazi wake : “Je leo umeshagawa chochote katika njia ya Allah swt .” Mfanyakazi huyo, “La, bado sijagawa.” Kwa kuyasikia hayo Imam a.s. alimjibu, “ Sasa kama haukufanya hivyo, basi Allah swt atatulipa nini badala ya tendo letu ? Hivyo hatutapata baraka wala neema yoyote kutoka kwa Allah swt . Tukitoa chochote ndipo Allah swt atatulipa kwa wingi badala yake.”
Al Imam Ja'afer as-Sadiq a.s. ameelezea Hadith katika Al-kafi, Kitab ad-Du’a, J. 2, Uk.595 moja kwa kutokea Ayah Fahuwa Yukhlifuhu (yaani chochote kile kinachotolewa katika njia ya Allah swt , basi hulipa malipo yake kwa haraka sana ). Na Hadith yenyewe ni :
“Je utadhaniaje kuwa Allah swt anakiuka ahadi aliyoitoa ?”
Basi mwandishi akajibu : “La ! Sivyo hivyo.”
Ndipo Imam a.s. alimwuliza : “Sasa je kwanini wewe haupati malipo yako kwa yale unayoyatoa na kugawa ?”
Naye akajibu, “ Kwa hakika mimi sijui sababu zake.”
Imam a.s. alimjibu, “Iwapo miongoni mwenu yeyote atakayekuwa akiipata riziki yake kwa njia zilizo halali, na kama ataitumia hata Dirham moja katika njia zilizo halali, basi lazima mtapata malipo yake na kwa wingi zaidi. Na iwapo mkiona kuwa hamkupata chochote katika malipo yenu basi mutambue kuwa mali hiyo ilichumwa kwa njia zilizo haramu au ilitolewa na kutumiwa katika njia iliyoharamishwa.”
Kuhusiana na swala hili zipo Ayah na riwaya nyingi mno, lakini tunatua hapa. Marehemu Nouri katika kitabu chake Kalimah at-Tayyibah amezungumzia mengi na kwa mapana na undani zaidi kuhusu kutoa Sadaqah katika njia ya Allah swt na amedondoa hekaya takriban arobaini ambamo ‘Alim rabbani akhwand Mullah Fath ‘Ali amenakili kisa cha jamaa yake ategemewae ambaye amesema,
“Mwaka mmoja ambapo hali ya ughali ilikuwa imekithiri, nilikuwa na kipande kimoja cha ardhi ambapo nilikuwa nimepanda Shayiri na ikatokea kuwa shamba langu hilo likawa na mavuno mengi mno kuliko mashamba menginey. Kwa kuwa hali ilikuwa ni mbaya kwa watu wengineo, hivyo tamaa ya kujitafutia faida zaidi katika mazingara hayo niliyatoa kutoka nafsi yangu. Hivyo mimi nilkwenda moja kwa moja Msikitini na kutangaza kuwa mazao yote yaliyo shambani mwangu nimeyaacha kwa masharti kwamba yeyote mwenye shida tu ndiye aende kuchukua na masikini na mafukara waendekuchukua kwa ajili ya chakula cha familia zao. Wote wachukue kiasi wanachokihitaji. Hivyo masikini na mafukara na wenye shida walikuwa wakichukua mavuno kutoka shambani mwangu huku wakisubiri mavuno yao kukomaa. Kwa hakika nafsi yangu ilikuwa imetulia vyema kabisa kwani sikuwa na wasiwasi kwani nilikuwa nimeshajitenga navyo.
Wakulima wadogowadogo wote walipovuna mazao yao, nami nikavuna kutoka mashamba yangu mengineo na nikawaambia wafanyakazi wangu waende katika shamba ambalo nilikuwa nimeligawa kuwasaidia wenye shida wakati huo, wakaangalie kama kumebakia chochote ili waweze kuvuna.
Kwa hakika hao walipokwenda shambani humo walikuta shamba zima limejaa Shayiri kupita kiasi na baada ya kuvuna na kusafisha nilikuta kuwa nimepata mavuno mara dufu kuliko mashamba yangu mengineyo. Ingawaje humo watu wote walikuwa wakivuna kwa ajili ya chakula chao na familia zao, ilitakiwa kuwa tupu kumbe Allah swt amerudishia mavuno tena mara dufu.
Vile vile sisi tulikuwa ukipanda mwaka mmoja na kuipumzisha ardhi mwaka mmoja, lakini shamba hilo halikuhitaji kupumzishwa wala kuwekewa mbolea na badala yake nimekuwa nikilima na kupanda nafaka kila mwaka na nilikuwa nikipata mavuno mara dufu kila msimu.
Mimi kwa hakika nilistaajabishwa mno kuona hayo na nikajiuliza isije hiki kipande cha ardhi kikawa ni kitu kingine na mavuno yanapokuwa tayari, hupata mavuno mengi kabisa kuliko mashamba mengine yangu na ya watu wengineo.
Mbali na hayo, Merehemu amenakiliwa kuwa :
‘Yeye alikuwa na shamba moja la mizabibu kandoni mwa barabara na kwa mara ya kwanza kulipozaa zabibu katika matawi yake, alimwammuru mtunza shamba wake kuwa zabibu zote zilizopo kando ya barabara aziache kwa ajili wapitao njia. Hivyo kila mpita njia alichuma na kula zabibu zilizokuwa hapo na wengine hata walichukua pamoja nao. Msimu ulipokwa ukiisha aliwaamuru wafanyakazi wake waende kuangalia kama kulibakia zabibu zilizokuwa zimefichika nyuma ya majani au pembeni. Lakini jambo la kustaajabisha ni kwamba, wafanyakazi waliporudi, walikuwa wamevuna zabibu mara dufu ya mashamba yake mengineyo pamoja na kwamba kila mpita njia alikuwa akichuma zabibu hapo.’
Vile vile imenakiliwa kuwa :
‘Kila msimu alipokuwa akivuna ngano na kuzisafisha, alikuwa akizileta nyumbani kwake na hapo ndipo alipokuwa akitoa Zaka yake. Lakini safari moja alipovuna na kusafisha, akiwa akielekea nyumbani kwake aliwaza kuwa inambidi alipe Zaka haraka iwezekanavyo, kwani si vyema kuchelewesha ulipaji wa Zaka. Ni ukweli kwamba ngano ipo tayari na mafukaraa na masikini pia wapo. Hivyo aliwajulisha mara moja mafukaraa na masikini waje kuchukua ngano, na hivyo akapiga mahisabu yake na kuwagawia sehemu yao na hivyo sehemu iliyobakia aliileta nyumbani kwake na kujaza madebe makubwa makubwa na alikuwa akijua ujazo wao. Lakini alikuja kuangalia hapo baadaye akakuta kuwa idadi ya ngano imeongezeka mara dufu pamoja na kwamba likuwa amepunguza kwa ajili ya kuwagawia mafukaraa na masikini.Na hivyo alikuta idadi ya ngano ipo pale pale kabla ya kutoa Zaka.’
Katika kitabu kilichotajwa, Alhaj Mahdi Sultan Abadi amenakili kuwa :
‘Mwaka mmoja mimi nilipovuna mavuno, nilipima uzito wa ngano na nikatoa na kuigawa Zaka yake. Na nafaka hizo zilibakia mahala hapo hapo kwa muda wa mwezi mmoa ambapo anyama pamoja na mapanya walikuwa wakila humo. Na nilipokuja kurudia kupima uzito wake nikakuta kuwa uzito wa ngano ulikuwa vile vile kama siku ya kwanza yaani kiasi nilichokitoa Zaka na kilicholiwa na wanyama na mapanya hakikupungua hata chembe kidogo.’
5. AINA ZA ZAKA NA VIWANGO VYAKE
Zaka imegawanywa katika makundi mawili
·
Zaka
iliyofaradhishwa
·
Zaka iliyo Sunnah
Na Zaka iliyofaradhishwa pia imegawanywa katika makundi mawili :
· 1. Zaka ya mali
· 2. Zaka ya Mwili ( Zakati Fitrah )
Zaka iliyofaradhishwa inayo aina tisa za mali na aina nne za nafaka ( ngano, Shayiri, tende na zabibu ), aina tatu za wanyama (kondoo au mbuzi, ng’ombe na ngamia ) na aina mbili za madini (dhahabu na fedha ).
Mahisabu ya aina nne za nafaka :
- Ngano, Shayiri, tende na zabibu zitastahiki kutolewa Zaka iwapo
zitafikia kiwango maalum ambavyo ni Saa
300 au mann 280 Tabrizi na ni pungufu kwa mithqal 45 ambayo ni sawa na
takriban Kiligramu 847 .
- Na iwapo ( ngano, Shayiri, tende na zabibu ) zinalimwa kwa umwagiliaji wa maji ya
mvua au mito au kwa urutubisho wa ardhi (kama zilivyo baadhi ya mazao huko
Misri ) basi Zaka yake itakuwa ni asilimia 10 ( 10 % )
- Na iwapo inamwagiwa kwa maji ya kisima basi Zaka yake itakuwa
asilimia 5. ( 5% )
1. zaka ya mali
(A). ZAKA KATIKA WANYAMA
(i) VIWANGO VITANO YA KONDOO NA MBUZI
- Idadi yao iwapo arobaini (40 ) basi Zaka yake ni kondoo au
mbuzi mmoja ( 1 ) na iwapo hawatafika arobaini basi hakuna Zaka.
- Idadi yao iwapo mia moja na ishirini na moja ( 121 ) basi Zaka
yake itakuwa ni kondoo au mbuzi wawili ( 2 )
- Iwapo idadi yao ni mia mbili na moja ( 201 ) basi Zaka yao
itakuwa ni kondoo au mbuzi wanne ( 3 ).
- Iwapo idadi yao ni mia tatu na moja ( 301 ) basi Zaka yao
itakuwa ni kondoo au mbuzi wanne ( 4 ).
- Iwapo idadi yao ni mia nne ( 400 ) au zaidi basi Zaka yao
itakuwa ni kondoo au mbuzi mmoja kwa kila kondoo au mbuzi mia moja ( 1 ).
(ii) VIWANGO VIWILI VYA NG’OMBE
- Kiwango cha kwanza ni ng’ombe 30. Iwapo mtu atakuwa na ng’ombe
30 basi itambidi alipe Zaka ambayo ni ndama dume mmoja wa ng’ombe ambaye
ameingia katika umri wa mwaka wa pili. Na iwapo watapungua ng’ombe chini
ya 30, basi hawatakiwi kulipa Zaka.
- Kiango cha pili ni ng’ombe 40 na Zaka yake ni ndama jike wa
ng’ombe ambaye ameshaingia katika mwaka wa tatu .
·
Iwapo mtu atakuwa
na ng’ombe kati ya 30 na 40 ( mfano
ng’ombe 39 ) basi anatakiwa alipe Zaka za ng’ombe 30 tu.
·
Na iwapo anao
ng’ombe 60 basi atalipa Zaka ya ndama 2
ambao wameingia katika mwaka wa pili.
·
Na iwapo anao
ng’ombe 70 basi atalipa Zaka ya ndama 1
ambaye ameingia katika mwaka wa pili na ndama jike mmoja ambaye ameingia katika
mwaka wa tatu.
·
Kwa kila idadi
itakavyoongezeka basi itabidi kupigia hisabu kwa 30 au 40 na Zaka itatolewa
hivyo.
(iii) VIWANGO 12 VYA NGAMIA
- Iwapo mtu atakuwa na ngamia 5 basi Zaka yake ni mbuzi au kondoo
mmoja. Iwapo idadi ya ngamia 5 haitafika basi hatatakiwa kulipa Zaka.
- Ngamia 10 na Zaka yake ni mbuzi au kondoo 2
- Ngamia 15 na Zaka yake ni mbuzi au kondoo 3
- Ngamia 20 na Zaka yake ni mbuzi au kondoo 4
- Ngamia 25 na Zaka yake ni mbuzi au kondoo 5
- Ngamia 26 na Zaka yake ni ngamia mmoja ambaye ameingia mwaka wa
pili
- Ngamia 36 na Zaka yake ni ngamia mmoja ambaye ameingia mwaka wa
tatu
- Ngamia 46 na Zaka yake ni ngamia mmoja ambaye ameingia mwaka wa
nne
- Ngamia 61 na Zaka yake ni ngamia mmoja ambaye ameingia mwaka wa
tano
- Ngamia 76 na Zaka yake ni ngamia wawili ambao wameingia mwaka
wa tatu
- Ngamia 91 na Zaka yake ni ngamia wawili ambao wameingia mwaka
wa nne
- Ngamia 121 na Zaka yake itahesabiwa ama kwa makundi ya ngami
40, na atatoa Zaka ngamia mmoja aliyeingia mwaka wa tatu na kila kikundi
cha ngamia 50 atatoa ngamia mmoja aliyeingia mwaka wa nne.
(B). VIWANGO 2 VYA DHAHABU NA FEDHA[1]
1) VIWANGO 2 VYA FEDHA
- Kiwango cha kwanza ni Mithqaal
105, sawa na uzito wa Gramu
483.88 na kama fedha hiyo
imebadilishwa katika sarafu kwa ajili ya kufanyiwa biashara na zimewekwa
mahala kwa muda wa mwaka mmoja basi Zaka yake itakuwa ni asilimia 2.5 (2.5 % ) Na iwapo kiwango hicho
kitapungua basi hakuna Zaka itakayolipwa.
- Kuongezeka kwa Mithqaal
21 katika Mithqaal 105 zikawa
jumla ya Mithqaal 126, basi
itambidi alipe Zaka ya Mithqaal 126.
Na iwapo itakuwa chini ya Mithqaal
126 ( kama haitafikia iMithqaal 21 ) basi itambidi alipie Zaka katika Mithqaal 105. Hivyo itambidi
alipe sehemu 1 / 40 ya jumla.
Lakini lazima iwe imefikia Mithqaal
21 na kama itapungua basi kiwango hicho kitabaki kilipofikia. Mfano
iwapo mtu atatakiwa kulipia Mithqaal
110 basi yeye atalipia Mithqaal 105 ambayo ni sawa na 2. 5 % ( au 2.625
Mithqaal) na mara nyingine itambidi alipie
Mithqaal 5zilizozidi ambayo si faradhi.
2) VIWANGO 2 VYA DHAHABU
- Kiwango cha kwanza ni Mithqaal
20 (Shar’ee) katika sura ya
sarafu zitumiwazwo katika kufanyia biashara na zikakaa kwa muda wa mwaka
mmoja mahala moja bila kutumiwa ambapo Mithqaal 1 ni sawa na uzito wa 3.456 gramu na hivyo inapofikia kiwango
cha 20 Mithqaal ( ispofikia
hivyo, hakuna Zaka ) inambidi mtu
alipe Zaka kwa kiwango cha sehemu 1/40 ambayo ni sawa na uzito wa 1.728
gramu.
- Kiwango cha pili ni kule kunapoongezeka kwa dhahabu zaidi ya Mithqaal 20 Shar’ee, iwapo kutaongezeka Mithqaal 4 Shar’ee juu
ya Mithqaal 20 Shar’ee basi inambidi mtu alipe Zaka kwa kiwango
chote kwa ujumla kwa kiwango cha 2.
5 % na iwapo kiwango cha nyongeza
kitakuwa ni pungufu ya 4 Mithqaal basi Zaka italipwa kwa 20 Shar’ee Mithqaal tu na haitamlazimu kulipia Mithqaal iliyozidi ambayo ni pungufu ya 4 Mithqaal .
2. ZAKAT-I-FITRAH
Mtu yeyote yule ambaye katika usiku wa kuamkia Idd-ul-Fitr ( usiku wa kuamkia tarehe mosi ya Mwezi mtukufu wa Shawwaal ) baada ya kuzama kwa jua akabalehe, akawa na akili timamu na ghanii ( yaani ambaye anajitimizia mahitaji yake ya dharura ya kila mwezi, huitwa ghanii, yaani si mwenye dhiki ) basi ni faradhi juu yake na kutoa Zakat-i-Fitri yake binafsi na wale wote wanaomtegemea kimaisha na kichakula hata wale watoto wachanga wanaonyonya na vile vile kama kutatokezea mgeni basi awalipie nao pia. Kiwango cha Fitrah ni Sa’a imoja ambayo ni sawa na kiasi cha kilogramu 3 za ngano, zabibu, tende, mchele au choc hote kile anachokitumia yeye kama chakula chakecha kila siku na itambidi awape wale wanaostahiki au anaweza kutoa thamani yake kifedha, nayo inafaa.
Tukumbuke kuwa faida ya papo hapo ya fitrani kule kubakia katika kunusurika na mauti ambazo si za kawaida kama vile ajali n.k. na imeripotiwa na Al Imam Ja'afer as-Sadiq a.s. kuwa :
“Alimwambia wakili wake wa matumizi kuwa aende akatoe Zakat-i-Fitrah ya wananyumba yake wote bila hata ya kumsahau mmoja wao kwa sababuiwapo hatatoa Zaka yao basi atakuwa na hofu ya kufa kwao na thawabu zake ni sawa na kukubaliwa kwa saumu za mwezi mzima.
Vile vile Al Imam Ja'afer as-Sadiq a.s. amesema :
“Zakat-i-Fitrah inakamilisha saumu za mwezi Mtukufu wa Ramadhani.”
6. MATUMIZI YA ZAKA
Amesema Allah swt katika Quran: Surah al – Tawbah, 9, Ayah 60 :
“Wa kupewa Sadaqah ni mafakiri, na masikini, na wanaozitumikia, na wa kutiwa nguvu nyoyo zao, na katika kukomboa watumwa, na wenye madeni, na katika Njia ya Allah swt , na wasafiri. Huu ni wajibu uliofaradhiwa na Allah swt . Na Allah swt ni Mwenye kujua Mwenye hikima.”
Mali ya Zaka inaweza kugawiwa sehemu nane kama ilivyoelezwa katika ayah hii ya Qur'an Tukufu :
- Fakiri
Ni mtu yule
ambaye yeye hana uwezo wa kujilisha yeye pamoja na familia yake kwa muda wa
mwaka mzima. Ambaye kwa hakika hana uwezo wa kurejesha sasa hivi au hata hapo
mbeleni. Lakini yule mtu ambaye anamiliki majengo, milki au mali haitwi fakiri.
- Masikini
Ni yule ambaye hali yake ni ngumu kuliko hata fakiri.
- Wanaozitumikia
Ni mtu yule ambaye anakusanya Zaka kwa niaba
ya Al-Imam Muhammad Mahdi, sahibuz-zamaan, a.s. na kumfikishia Naibu wa Imam
a.s. au wanaostahiki.
- Wa kutiwa nguvu nyoyo
zao
Ni Waislamu wale ambao imani zao ni dhaifu
hivyo kwa kuwasaidia na kuwapa nguvu kimaisha.
- Kukomboa watumwa
Kutumia mapato ya Zaka kwa ajili ya kumfanya
huru mtumwa ambaye yupo katika hali ya kuteswa mno au kumnunua na kumfanya awe
huru
- Wenye madeni
Kuwasaidia
mapato ya Zaka wale wasiojiweza kulipa madeni wanayodaiwa.
- Njia ya Allah swt
Mapato ya Zaka yanaweza kutumia katika kila
shughuli zenye kuifaidisha Dini mfano ujenzi wa Misikiti au Madrassah ili
Waislamu waweze kufaidika kwa kufanyia ‘ibada na vile vile kutolewe mafunzo ya
Dini , au kutengeneza madaraja au kusuluhisha makundi mawili au watu wawili
waliotafarukiana au kusaidia katika ‘ibada, n.k.
- Wasafiri :
Kumsaidia msafiri ambaye amekumbwa na matatizo
akiwa safarini ambaye hawezi kuchukua deni au kuuza kitu alichonacho kwa ajili ya
kurudi nyumbani kwake hata kama yeye hatakuwa
fakiri nyumbani kwake.
7. ZAKA ZILIZO SUNNAH
Vitu saba vina Zaka Sunnah :
- Mali ya biashara au
mtaji
Mali ambayo mtu
anataka kuitumia katika kufanyia bishara
- Aina za nafaka :
Mfano mchele,
dengu, dengu iliyoparazwa. Lakini mbogamboga kama vile biringanya, matango,
matikimaji, maboga hayana Zaka.
- Farasi jike
- Vito vya dhahabu na
mawe
Vitu vilivyotengezwa vya kuvaa na mawe kama almasi n.k.
- Mali iliyozikwa au
kufichwa
Iwapo mtu atakuwa na mali aliyoizika au aliyoificha ambayo hawezi kuitumia basi kwa misingi ya uwezo inambidi kutoa Zaka ya mwaka mmoja.
- Kukwepa kutoa Zaka
Iwapo mtu atauza sehemu ya mali kiasi fulani kabla ya kuisha kwa mwaka kwa misingi ya kukwepa kulipa Zaka, basi itambidi uanzapo mwaka mpya, alipie Zaka sehemu hiyo aliyokuwa ameuza kwa ajili ya kukwepa Zaka yake.
- Mali ya kukodisha
Mtu anayepokea malipo kutokana na kukodisha majumba, maduka, mashamba, mabustani au hamaamk (mabafu yanayotoza malipo kwa kutumia ).
8. KUSALI SALA ZA MAREHEMU NI LAZIMA
Haifai kabisa kufanya uvivu katika Sala zilizofaradhishwa na iwapo kutabakia kwa Sala ambazo zimekuwa Qadhaa za marehemu basi ni wajibu kake kufanya wusia kuwa sala zake hizo zitimizwe baada kufa kwake. Na marehemu anapofanya wusia kama huo basi ni wajib juu ya mwusiwa kutekeleza na kutimiza usia huo kutokea sehemu ya tatu ya mali ya marehemu huyo.
9. KHUMS
Baada ya Zaka iliyofaradhishwa inakuja Khums iliyofaradhishwa ambayo Allah swt amewawekea kwa ajili ya Mtume Muhammad Mustafa s.a.w.w. pamoja na Ahlul Bayt a.s., ambapo Zaka kwao ni haramu. Na iwapo mtu yeyote hatalipa Khums hata kwa Dirham moja au chini yake, basi huyo atakuwa ni mdhulumaji wa haki ya watajwa hapo juu. Na iwapo atajihalalishia kwa ajili yake mwenyewe na kukataa kutoa khums, basi naye pia atakuwa miongoni mwa Makafiri kwani hali kama hizo zimekwishaelezwa kwa undani katika kurasa zilizopita lakini katika Qur'an Tukufu imeelezwa kuwa ni shuruti la imani juu ya Allah swt kama vile Allah swt anavyotuelezea katika Sura al-Anfaal, 8, Ayah 41 :
NA JUENI ya kwamba ngawira mnayoipata, basi khums (sehemu moja katika tano) ni kwa ajili ya Allah swt na Mtume, na jamaa, na mayatima, na masikini, na wasafiri, ikiwa nyinyi mmemuamini Allah swt na tuliyoteremsha kwa mja wetu(Muhammad) siku ya kipambanuo (katika Vita vya Badr), siku ( Waislamu na Makafiri ) yalipokutana majeshi mawili. Na Allah swt ni Muweza wa kila kitu.
Al Imam Ja'afer as-Sadiq a.s. amesema, katika Man la yahdhurul Faqihi, J.2, uk.41
“Kwa kuwa Allah swt ametuharamishia Zaka sisi Ahlul-Bayt a.s.hivyo ametuwekea Khums kwa ajili yetu na hivyo Sadaqah pia ni haram kwetu na zawadi imeruhusiwa kwa ajili yetu.”
Al Imam Muhammad al-Baqir a.s. amesema, katika Usuli Kafi, J. 1, Uk.545 :
“Hakuna mtu yeyote anayeruhusiwa kununulia chochote kutoka kifungu ambacho Khums haijalipwa na hadi pale wasipoifikisha kwa wanaostahiki kwetu.”
Vile vile Al Imam Muhammad al-Baqir a.s. amesema, katika Al-Kafi, J.1, Uk. 546 :
“Siku ya Qiyamah wakati ule utakuwa mgumu kabisa pale wanaostahiki Khums watakapotokezea kudai haki zao kutoka wale wasioilipa.”
1. KUONGEZEKA KWA NEEMA NA KUTOHARISHA MALI
Miongoni mwa marafiki tajiri mmoja kutokea Uajemi alimwandikia barua Al-Imam ‘Ali ar-Ridha a.s. na alimwomba Imam a.s. ruhusa ya kuitumia mali ile ambayo khums haijatolewa. Basi Imam a.s. alimwandikia majibu kama ifuatavyo :
Imenakiliwa kutoka Al-Wafi, Al-Kafi na Tahdhib
“Bila shaka Allah swt ni Wasi’ na Mkarimu na amechukua dhamana ya kumlipa thawabu na malipo mema yule mtu ambaye atatekeleza hukumu zake na ameweka adhabu kwa yeyote atakayekwenda kinyume ya hayo. Bila shaka mali iliyo halali kwa ajili ya mtu ni ile ambayo Allah swt ameihalalisha na kwa hakika Khums ni dharura yetu na ni hukumu ya Dini yetu na ni njia ya kujipatia kipato kwa jili ya riziki sisi na wenzetu na imewekwa kwa ajili ya kulinda hishima zetu dhidi ya wapinzani wetu. Hivyo kamwe musiache kutoa na kulipa Khums. Na kila inapowezekana kusijikoseshe Du’a zetu na kwa hakika kwa kutoa Khums kunazidisha riziki yenu na kutoharisha na ni hazina kubwa kwa ajili ya Siku ile ambayo kutakuwa na taabu tupu na mateso (Siku ya Qiyamah. Na kwa hakika Mwislamu sahihi ni yule ambaye amemwahidi Allah swt kwa ahadi na ‘ibada, basi atimize kwa ukamilifu. Na iwapo atakubali kwa mdomo tu ilhali moyoni anakataa na kupinga basi atambue kuwa yeye si mwislamu.
Al-Imam Muhammad Mahdi, sahibuz-zamaan, a.s. kwa kupitia Naibu wake makhsusi Muhammad bin ‘Uthman , alimwandikia barua Abul Hasan Asadi, kama ifuatavyo, katika Akmalud-Diin Saduq, Mlango Tawqi’at, Uk. 563 :
“Bismillahir Rahmanir Rahiim.
Allah swt , Malaika na watu wote wanamlaani mtu yule ambaye anajihalalishia hata kwa Dirhamu moja kutoka haki yetu.”
Kwa kusoma barua hiyo Abul Hasan Asadi anasema :
“Mimi nilifikiri kuwa mtu yeyote anayjihalalishia kwa kuila mali ya Imam a.s. (na wala si yule mtu ambaye anaila bila kujua kuwa kujihalalishia na katika maharamisho yote ya hukumu za Allah swt ni kwamba kuhalalisha kile alichokiharamisha Allah swt , basi mtu huyo atakuwa mustahiki wa laana hizo zote, na hivyo kwa misingi hiyo hiyo hakuna tofauti baina ya hukumu zingine na ile ya kula mali ya Imam a.s.)
Lakini kwa kiapo cha Allah swt ambaye amembashiria Mtume Muhammad Mustafa s.a.w.w. ! Mie nimeona katika yale yaliyokuwa yameandikwa katika barua hiyo ya Imam a.s. na nikashtuka mara moja na kwa hakika madhumuni ya barua hiyo ilikuwa ni yenye maana kuwa Allah swt pamoja na Malaika na watu wote wanamlaani yule mtu ambaye anaila hata Dirhamu moja kutoka mali yetu (haki yetu sisi Saadat). Hata kama hatakuwa akidhani kuwa ni halali kwa ajili yake.
Pamoja na hayo zipo hukumu za Khums zipo riwaya nyingi mno.
2. KHUMS ILIYOFARADHISHWA, AINA NA MATUMIZI YAKE
Khums imefardhishwa katika vitu saba :
- Ngawira (mali
inayopatikana vitani kwa kushinda)
- Hazina inayopatikana kwa kutumbukia majini
- Hazina
- Faida itokanayo na biashara
- Mali halali iliyochanganyikana na mali haramu na kiasi chake
kisijulikane.
- Ardhi ile ambayo Kafiri
Dhimmi anainunua kutoka Mwislamu.
- Madini kama dhahabu, fedha, chuma, shaba, mafuta, Firozah,
‘Aqiiq, chumvi n.k.
Kila kifungu kina hukumu zilizoelezwa kwa marefu na mapana katika vitabu vya Fiq-hi.
Khums inatakiwa kugawiwa sehemu mbili :
1.
Sehemu ya
kwanza ni haki ya Saadat ambao ni
masikini, mafukara au ambaye ameishiwa katika safari
2.
Sehemu ya pili
ni ya Al-Imam Muhammad Mahdi, sahibuz-zamaan, a.s. ambaye kwa sasa yupo ghaib na hivyo kumfikishia Naibu wake
ambaye ni Mujtahid Jame’ Sharait au
kutumiwa katika kazi ambazo Mujtahid
Jame’ Sharait ameruhusu.
Katika kitabu cha Kalimat Tayyibah kumeandikwa hekaya zaidi ya arobaini ambazo zinaonyesha namna ya kufanya uwema pamoja na Saadat na faida zilizopatikana kwa kufanya mapenzi na meam pamoja nao. Sisi tunawaleteeni hekaya moja ambayo imenakiliwa kwa kupitia mifululizo mingi ya walioyoifikisha katika Muntakhab Ad-diin, Kitabu fadhail Shaadhaan na Tohfatul Azhar na wasilatul al-Mal kuwa :
‘Ibrahim bin Mahran kwamba katika mji wa Kufah kulikuwa na jirani yangu aliyekuwa akiitwa Abu Ja’afar, mtu mwenye heshima kubwa sana. Kila Sayyed aliyekwenda kwake kumwomba chochote, yeye aliwapa na alipolipwa alipokea na pale ambapo alikuwa halipwi, alikuwa akimwambia karani wake aandike kuwa Al Imam 'Ali ibn Abi Talib a.s. amekopa kiasi hicho. Hivi ndivyo ilivyokuwa ikiendelea kwa muda mrefu, na kwa bahati mbaya ulimwijia wakati mbaya ambapo yeye alifilisika na kuwa fakiri.
Siku moja alipokuwa amekaa nyumbani kwake huku akiangalia daftari lake la madeni aliyokuwa akiwadai watu. Kwa kila jina la mtu aliyekuwa hai, alimtuma karani wake kwenda kufanya madai na kwa yule aliyefariki, iwapo ameacha mali, basi aliwaomba jamaa wamlipe. Na kwa yule ambaye hana arithi wala hakuacha chochote cha kuweza kufanya madai yake, yeye alikuwa akichora mstari.
Katika siku hizo hizo, siku moja alipokua ameketi nje mlangoni mwake huku akiliangalia daftari lake la madeni, kulipita mpinzani wake mmoja ambaye alimdhihaki kwa kumwambia ,”Je Al Imam 'Ali ibn Abi Talib a.s. amekufanyiaje, je amekulipa madeni yako ?”
Kwa kuyasikia hayo, alihuzunika mno na akaondoka zake. Basi usiku huo alimwota Mtume Muhammad Mustafa s.a.w.w. akiwa pamoja na Al-Imam hasan a.s. na Al-imam Hussayn a.s. katika ndoto yake. Mtume s.a.w.w. aliuliza ‘Je baba yenu yuko wapi ? Al Imam 'Ali ibn Abi Talib a.s. ambaye alikuwa yupo nyuma ya Mtume s.a.w.w. alijibu. ‘Naam, nipo hapa.Ewe Mtume wa Allah swt !’
Mtume Muhammad Mustafa s.a.w.w. alimwuliza Al Imam 'Ali ibn Abi Talib a.s. , “Je ni kwanini haumlipi huyu mtu haki yake ?”
Al Imam 'Ali ibn Abi Talib a.s. alijibu’ “Ewe Mtume wa Allah swt ! Mimi nimemletea haki yake yote.”
Mtume Muhammad Mustafa s.a.w.w. akamwambia, “Basi mpe achukue.”
Al Imam 'Ali ibn Abi Talib a.s. alitoa mfukoa mmoja mweupe na kumpa huyo mtu na kumwambia, “Hii ndiyo haki yako.”
Hapo Mtume Muhammad Mustafa s.a.w.w. akasema , “Pokea haki yako na siku yoyote utakapoijiwa na watoto wake kwako kwa kukuomba chochote, na unacho basi uwape na kamwe usiwanyime. Nenda kamwe hautakuwa na shida wala dhiki ya aina yoyote ile.”
Mtu huyo analezea kuwa alipofumbua macho yake kutoka usingizini, aliukuta mfuko ule ule ukiwa mkononi mwake na alimwamsha mke wake na kumwambia awashe taa. Anasema, “Nilipofungua mfuko huo, kulikuwa na Ashrafii elfu moja kamili.” Mke wangu aliniambia kuwa inawezekana mimi nimekopa mali hiyo kutoka kwa matajiri, nikamwambia kuwa sivyo na hapo nilimsimulia kisa kizima. Baadaye nilikichukua kidaftari changu na kuanza kupiga hisabu ya deni la Al Imam 'Ali ibn Abi Talib a.s. ambalo nilikuwa nikiwapa Saadat na nikakuta kuwa jumla yake imekuwa ni Ashrafii elfu moja kamili kama alivyonilipa Al Imam 'Ali ibn Abi Talib a.s. Hakukuzidi wala kupungua !
10. SADAQAH NA MISAADA:
WANANYUMBA WANAOSTAHIKI MALIPO
Wanaostahiki malipo ni mke ( wa ndoa ya kudumu ) mtiifu na watoto wake na watoto wa watoto wake na vile inavyoendelea kuteremka chini na ambao anahitaji msaada basi ni faradhi. Vile vile baba na mama na babu mzaa baba na mama mzaa mama na vile itakavyoendelea juu na iwapo wanahitaji msaada wake na watu wngineo basi na kwa kiasi cha uwezo wake kama anao na iwapo hatawapa basi atatazamwa miongoni mwa watu kama qata’ rahmi . Na jambo hili limezungumziwa katika makala mengineyo.
1. SADAQAH ZILIZO SUNNAH
Zipo aina nyingi za malipo yaliyo Sunnah. Katika Ayah na riwaya nyingi mno kumesisitizwa mno kuwa sadaqah itolewe hususan katika siku ya Ijumaa, Siku ya ‘Arafah, katika mwezi Mtukufu wa Ramadhani itolewe kwa makhususi ya majirani, majamaa n.k. Vile vile Sadaqah ni dawa ya ugonjwa, huondoa balaa, huleta riziki, huzidisha mali na huepusha vifo vya kutisha kama kuungua moto, kuzama maji na kuwazuia Majinni na kwamba huondoa balaa sabini. Kila utakavyotoa sadaqah zaidi basi matokeo yake pia yatakuwa ni mazuri zaidi. Wala haina kiwango kidogo, kiasi chochote mtu atakachokitoa kitatosha walau hata kama atatoa kokwa moja ya tende basi itatosha !
2. ZAWADI
Ni kitu ambacho mtu mmoja anampa mtu kwa ajili ya kuongezea urafiki ama awe masikini au tajiri. Na iwapo hivyo itakuwa kwa nia ya kutaka furaha ya Allah swt, basi itakuwa ni ‘ibada bora kabisa.
Imeripotiwa kutoka Al Imam 'Ali ibn Abi Talib a.s. katika Al-Kafi J.5, Uk. 144 kuwa :
“Iwapo mimi nitapenda kumpatia kitu rafiki yangu basi mimi nitampa zawadi kwani ninaipenda zaidi kuliko Sadaqah.”
3. UGENI NA UKARIMU
Zipo riwaya nyingi mno kuhusu kuwakarimu wageni na kamba hiyo ndiyo tabia njema ya Mitume a.s. Ipo riwaya moja kuwa Al Imam 'Ali ibn Abi Talib a.s. kwa muda wa siku saba hakupata mgeni nyumbani kwake basi alisema huku akilia :
“Nasikitika mnona ninakhofu kuwa isije Allah swt akaniondolea rehema na baraka zake.”
4. HAKI ILIYO MAALUMU NA ISIYO MAALUM
Inatubidi sisi tuwe tumepanga viwango maalumu vya kila siku au kila wiki au kila mwezikatika mali zetu kwa ajili ya wale wenye shida na kwa ajili ya majamaa zetu ili kukidhi mahitaji yao.
Amesema Allah swt katika Quran: Surah al- Ma’arij, , Ayah 24 – 25 :
xxxxxx
Al Imam Musa bin Ja’afer a.s. amepokelewa riwaya kuwa :
“Katika ukoo wa Bani Israil kulikuwa na mtu mwema ambaye alikuwa mke aliye mwema pia. Siku moja aliota ndoto ambamo aliambiwa kuwa Allah swt amempangia kiasi fulani cha umri wake ambapo nusu ya umri huo utapita katika raha na mustarehe wakati nusu ya umriuliobakia utapita katika shida na dhiki na umasikin.
Hivyo Allah swt amekupa fursa wewe kuchagua iwapo utapenda kupitisha umri wako wa nusu ya awali ya raha na mustarehe na baadaye dhiki na umasikini ? Hivyo chagua mojawapo. Kwa hayo mtu huyo alijibu kuwa : ‘Mimi ninaye mke wangu aliye mwema na hushirikiana naye katika maswala yote, hivyo nitapenda kupewa muda wa kuweza kuongea naye kabla sijatoa uamuzi wa chaguo langu.’
Mke wake alimshauri mumewe kuukubalia umri ule wenye neema uwe ndio wa kuanzia kwani: ‘Inawezekana Allah swt anataka kututeremshia neema na baraka zake hivyo tukaongoka.’
Hivyo usiku uliofuatia, bwana huyo aliulizwa jibu alilifikia katika uamuzi wake. Naye akajibu : ‘Mimi ninataka kuupitisha nusu ya umri wangu katika neema, raha na mustarehe.’ Kwa hayo akajibiwa kuwa hivyo ndivyo itakavyokuwa kwa mujibu wa chaguo lake. Kuanzia hapo yeye alijaaliwa kila aina ya raha na akawa tajiri mkubwa mwenye mali na milki nyingi.
Katika kutajirika huku, mke wake akamwambia, ‘Ewe Bwanangu! Usiwasahau kuwasaidia na kukidhi haja za majamaa zetu na mafukara na masikinina uwe na uhusiano mwema pamoja na. na uwazawadie watu fulani fulani wakiwemo majirani na marafiki, zawadi mbalimbali.’
Mtu huyo alizingatiana kutekeleza ushauri uliokuwa umetolewa na mke wake. Na hivyo alifungua milango ya kugawa mali yake katika masuala hayo hadi ulipofika akati wa kuisha kwa nusu ya umri wake wa awali.
Kuisha huku kwa nusu ya kwanza ya umri wake, aliota ndoto tena ambamo aliambiwa kuwa :’Kwa kutokana na uwema wako wa kuwasaidia wenye shida na dhiki imekuwa kipaumbele kwako, basi Allah swt amekubadilishia sehemu hii ya pili kuwa katika raha na mustarehe kama ilivyo sasa.’”
5. HAKI YA UVUNAJI
Wakati wa mavuno kwa kiwango kile ambacho bado Zaka haijapigiwa hisabu, inagawiwa kwa kuchota mkono moja kwa wapita njia kama vile alivyosema Allah swt katika Quran: Surah 69, Ayah 141 :
xxxx
Katika aina za Sadaqah, aina hizi mbili za sadaqah ni Sunnah kwani Ayah ya Qur'an Tukufu pamoja na riwaya nyingi zimezungumzia na kusisitiza na ndio maana zimezungumziwa mbalimbali.
6. KUKOPA MADENI
Yaani kuwakopa Waislamu ambao wanashida ya kukopa deni ili kukidhi masuala yao. Al Imam Ja'afer as-Sadiq a.s. amesema, katika Al-Kafi :
“Katika mlango wa Jannat kumeandikwa ‘Yapo mema kumi kwa mtoa Sadaqah na mema kumi na nane kwa mkopeshaji madeni.’”
Vile vile Al Imam Ja'afer as-Sadiq a.s. amesema, katika Al-Wafi :
“Wakati Mumin mmoja anapomkopesha Mumin mwenzake deni kwa ajili ya kutaka ridhaa ya Allah swt , basi Allah swt anihisabia deni hilo katika Sadaqah hadi kulipwa kwake.”
Kila mara mtu atakapokuwa akimpa muhula mdaiwa wake kulipa deni lake, basi Allah swt atakuwa akimwandikia kuwa ametoa Sadaqah kiasi hicho kwani yeye alikuwa na haki kamili ya kufanya na kulazimisha malipo lakini hakutumia nguvu kudai na badala yake amemwongezea muda mdaiwa wake, hivyo inamaanisha kuwa amemkopa mara mbili katika mali hiyo. Hivyo mtu huyo anakuwa mustahiki wa kupata thawabu za kutoa Sadaqah ka mara ya pili.
Vile vile Al Imam Ja'afer as-Sadiq a.s. ameripotiwa akisema kuwa :
“Kwa kupuuzia ‘Ma’un’ (mambo ya nyumbani ) ambayo Allah swt ameahidikatika Qur'an Tukufu adhabu, basi si Zaka inayozungumziwa, bali ni kuwasaidia kwa kuwakopa wale wenye shida na wanaodai kuwapa vitu vya nyumbani.”