Kaygusuz Abdal

         Kaygusuz Abdal Sultan, Hacı Bektaş-ı Veli okulunda yetişmiş ve çağdaşı olan Yunus Emre ile birlikte Alevî edebiyatının iki kurucusundan birisi sayılmıştır.

         Hayatı hakkındaki bilgileri menkıbelerden ve velayetnamelerden öğrenip, görüşlerini ve düşüncelerini mensur ve nesir eserlerinden anladığımız Kaygusuz Abdal Türk edebiyatının da kuşkusuz en büyük üstatlarından birisidir.

         Hayatı hakkında etraflı bilgiye sahip olmamakla birlikte, menkıbelerden ve velayetnamelerden yola çıkılarak günümüzde yapılan kimi çalışmalar, Onun hayatına ve çağına ciddi anlamda ışık tutmuştur ve bu eksikliği bir nebze de olsa gidermiştir.

         Doğum Yeri ve Tarihi

Kaygusuz Abdal, Teke İli’ne bağlı Alâiye Sancağı’nda doğmuş ve o muhitte yetişmiştir. Kaygusuz Abdal’ın yaşadığı devirde Antalya ve çevresinin hem siyasi, hem ekonomik ve hem de kültürel açıdan çok hareketli olduğu bilinmektedir.

         Kaygusuz Abdal’ın yaşadığı dönem hakkında olmasa da, doğum tarihi hakkında değişik görüşler vardır.  Bunlar değişik delil ve kaynakların değişik şekillerde yorumlanması ile elde edilmiştir. Kaygusuz Abdal’ın doğum tarihini 1364 olarak hesaplayanlar[1] varsa da son yıllarda yapılan araştırmalarla Üstad’ın Dilgüşa adlı eserine dayanarak 1397 yahut 1398 olduğu ağırlık kazanmıştır.[2]

         Adı ve Mahlasları

Kaygusuz Abdal’ın asıl adı Gaybî’dir. Menakıbname’de Kaysuz Abdal’ın asıl adı Gaybî olarak defalarca zikredilmiştir. Bazı şiirlerinde ve vesikalarda gerçek adının “Alaiyeli Gaybi” anlamına gelen “Alâî Gaybî” olduğunu öğreniyoruz.

         A. GÜZEL, yaptığı bir araştırmada “Alâî” kelimesinin “Alâeddin” isminden bozma olduğunu iddia etmiş ve eserinin alt başlığını “Alâeddin Gaybî” olarak vermişse de[3] bize göre bu iddia geçerli olmayıp, “Alâî” kelimesi “Alaiyeli” kelimesinin bozulmuş şeklidir.

         Kaygusuz Abdal sınırlı olmakla birlikte, bazı şiirlerinde “Miskin Kaygusuz”, “Kul Kaygusuz”, “Sarayî”, “Miskin Sarayî” gibi mahlaslar kullanmıştır. Bir çok eski vesikada ise kendisinden “Baba Kaygusuz”, “Kaygusuz Baba”, “Kaygusuz Sultan”, “Kaygusuz Sultan Abdal” diye bahsedilmektedir.

         Bazı araştırmacılar ise iki tane Kaygusuz Abdal olduğunu iddia etmiş olup, kanaatimizce bu üzerinde durulması gereken bir konudur.

         Ailesi

Bütün eski ve yeni kaynaklar Kaygusuz Abdal’ın Teke İli’ne bağlı, Alaiye Beyi’nin oğlu olduğunda ittifak etmektedir. Kaygusuz Abdal’ın yaşadığı döneme bakarak bu dönemde üç tane Alaiye Beyi’nin yaşadığını belirten A. GÜZEL, en kuvvetli ihtimalin Hüsâmeddin Mahmud Bey üzerinde toplandığını belirtmektedir.[4]

         Kendisinin evlendiğine dair herhangi bir kayıt bulunmamaktadır.

         Tahsili

Kaygusuz Abdal, bir bey oğlu olması hasebiyle Abdal Musa’ya intisab ettiği döneme kadar iyi bir tahsil aldığı kayıtlarda mevcuttur.[5]

         Abdal Musa’ya intisabından sonra tekke eğitimi görmüş ve yine kayıtlara göre kırk yıl boyunca bu dergaha hizmet etmiş, burada eğitim almıştır.

         Gezdiği Yerler

Kaynaklara göre hacca gitmek için yola çıkan Kaygusuz Abdal’ın Necef, Kerbelâ, Samarra gibi Alevî inancında mukaddes bilenen yerleri ziyaret ettiğini biliyoruz.

         Bunların haricinde Medine, Şam, Hama, Humus, Halep, Birecik, Bağdat, Hille, Musul ve Nusaybin’e de hacc yolculuğu sırasında uğradığı bilinmektedir.

         Ayrıca Mısır’da da kalan Kaygusuz Abdal, orada bir tekke kurarak Ehl-i Beyt mektebinin yayılmasını sağlamıştır.

         Vefat Tarihi

Kaygusuz Abdal’ın ölüm tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte, onun 15 asrın ilk yarısında öldüğü kesindir. Araştırmacılar Bektaşî şeyhlerinden Ahmet Sırrı Baba’nın hiçbir kaynağa dayanmadan verdiği 1444 tarihini muteber saymışlardır.

         Mezarı

Kaygusuz’a ait olduğu iddia edilen biri Mısır’ın Kahire’sinde, biri ise Elmalı’ya bağlı Tekke Köyü’nde olmak üzere iki tane mezarı vardır.

         Dili

Yunus Emre ile birlikte Türk dilinin yaşamasında ve günümüze ulaşmasında büyük paya sahip olan Kaygusuz Abdal, Türk diline hakim, kelime hazinesi güçlü olan bir şairdir. Kaygusuz Abdal, Eski Anadolu Türkçesinin bütün özelliklerini gösterir.

         Aynı zamanda atasözlerini ve halk arasında kullanılan deyimleri de etkin biçimde eserlerinde kullanan Kaygusuz Abdal, tasavvufa ait sözcükleri de ustalıkla kullanmaktan geri kalmamıştır.

         Sanatı

Kaygusuz Abdal, hem şiir ve hem de nazım türünde eserler bırakmıştır. Nazım türündeki eserlerinin ekserisi irfani risaleler şeklinde kaleme alınmıştır. Şiir türündeki eserlerinin çoğunluğu da dini ve irfani konulardadır.

         Kaygusuz Abdal, şiirlerinde hem hece ve hem de aruz veznini kullanmıştır. Aruz ile yazdığı eserleri, gazel, mesnevi, kaside, mestezad şekillerinde hece ile yazdığı eserleri ise ilahi, şathiye ve nutuk şekillerinde değerlendirmek mümkündür.[6]

         Üstad Kaygusuz Abdal eserlerinde Allah’tan, sıfatlarından, Peygamberlerinden, Hz. Muhammed’den, Ehl-i Beyt’ten, meleklerden, kutsal kitaplardan, ahiretten, namazdan, oruçtan, ahlaki ilkelerden bahsetmekte, eserlerindeki ifadeleri ayet ve hadislerle desteklemektedir.

         Eserleri

Kaygusuz Abdal hem mensur, hem manzum ve hem de iki türün de bulunduğu karışık eserler bırakmıştır.

1-    Manzum Eserleri

a-    Divan

b-    Gülistan

c-    Mesnevî,i Baba Kaygusuz

2-    Mensur Eserleri

a-    Budalamane

b-    Kitab-ı Miğlate

c-    Vücûtname

3-    Diğer (hem manzum ve hem de mensur) Eserleri

a-    Sarayname

b-    Dilgüşa

         Şiirlerinden Örnekler

1.

Dost senin yüzünden özge

Ben hıble-i can bilmezem

Pirin hüsnünü severim

Bir gayri iman bilmezem

Bana derler ki, şeyatin

Senin yolunu azdırır

Ben şu zerrak sofilerden

Gayrı bir şeytan bilmezem

Sufi-i salus sendedir

Hüsne münkir geçindiği

Ne acep bela geliptir

Şu ki ben dosttan bişmezem

O şah-ı hüsnün aşkına

Özümü viran kılmışam

Kaygusuz Abdal’dır adım

Cübbe vü kaftan bilmezem.

2.

Bu adem dedikleri

El ayakla baş değil

Adem manaya derler

Suret ile kaş değil

Gerçi et ü deridir

Cümlenin serveridir

Hakkın kudret sırrıdır

Gayre bakmak hoş değil

Adem manayı mutlak

Ademdedir nutk-ı Hak

Ademden gafil olma

Hefsi de serkeş gibi

Ademdedir külli hal

İlm ü hikmet güft ü kal

Adem katında alem

Dane-i haşhaş gibi

Adem odur ey hoca

Gıdası mana ola

Maksud ademden ahi

Hayal ile düş değil

Kendi özünü bilen

Maksudun bulan kişi

Hakk’ı bilen doğrudur

Yalancı kallaş değil

Bu Kaygusuz Abdal’a

Aşık demen dünyada

Nakş u suret gezetir

Maksudu nakkaş değil

3.

“Aşk eri odur ki:

Aklı mizan ede, aşkı delil ede, nefzi zelil ede ki tamahkarlık eylemeye. Özünü bile, arif ola. Hakkı kendi vucudunda bula. Hulkı Mustafa’ya benzeye, huyu Ali’ye benzeye. Deniz gibi derin ola, yer gibi sakin ola, ateş gibi çiği pişirici ola, su gibi daima bir yola vara, yel gibi her yeri seyran eyleye.”

 www.odkan-erdenay.com